Экологияның негізгі заңдылықтары мен принциптері

Презентация қосу

М.Х.Дулати атындағы Тараз
Мемлекеттік Университеті

Экологияның негізгі
заңдылықтары мен
принциптері
1840 жылы Ю.Либих (1803-1873) ағзалардың төзімділігі оның
экологиялық қажеттіліктерінің тізбегіндегі ең әлсіз звеносымен
анықталатынын дәлелдеді. Ол ауыл шаруашылық дақылдарының
өнімділігін анықтауда қоректік заттарға деген сұранысын зерттеуге
бағытталған тәжірибелер жүргізді. Ю. Либих бидайдың өнімділігі оған
көп мөлшерде қажет (СО2 Н2О және т.б.) жеткілікті мөлшерде бар
қоректік заттарға емес, оған аз мөлшерде қажет және топырақта
жеткіліксіз болатын (мысалы, бор) заттарға тәуелді екенін анықтайды.
Қазір Либих ережесі шектеуші факторлар заңы немесе Либихтің
минимум заңы деп аталады. Бұл заңды былай тұжырымдауға болады:
экологиялық факторлар жиынтығында төзімділік шегіне ең жақын
фактор күшті әсер етеді.
Экологиялық фактордың тек жетіспеуі (минимум) ғана емес, оның
артық мөлшері де (максимум) шектеуші әсер ете алады.
Миниммумен қатар максимумның де шектеуші әсері туралы түсінікті
дамытқан 1913 жылы В.Шелфорд болды. Шелфодтың толеранттық
заңы: Экологиялық фактордың минимумы ғана емес, оның максимумы
да шектеуші фактор бола алады, ал олардың арасындағы ауытқуы
диапазоны толеранттылық шамасын (латын тілінен аударған tolerantia -
шыдау, төзім) яғни ағзаның белгілі бір факторға төзімділігін анықтайды
• Бергман заңы – сыртқы
температураға байланысты
өзгереэкогеографиялық заң, 1847 жылы
неміс биологы Карл Бергманмен
қойылынған. Бұл заң бойынша, салқын
климаттағы жылы қанды жануарлардың
денесі жылы климаттағы ұқсас
жануарларлардан үлкен болып келеді.
• Жеке немесе ұқсас жылы қанды
жануарлардың дене мөлшері еді
Аллен заңы–
экогеографиялық заң,
1877 жылы. Д. Аленнмен
қойылынған. Бұл заң
бойынша, салқын климаттағы
жылы қанды жануарлардың
шығып тұрған дене мүшелері
(құйрық, тұмсық, құлақ
жарғағы және т.б. ) жылы
климаттағылардікінен кіші
болып келеді. Бірінші
жағдайда, жылы жоғалуы
азырақ болады.
Шығып тұрған дене мүшелері
кішкентай болған сайын,
салыстырмалы беті де
Хонкинстің биоклиматтық
заңы – 1918 жылы А.Хонкинс
биоклиматтық заңды тұжырымдады.
Оның зерттеулері бойынша
солтүстікке, шығысқа және тауға
қарай тірі ағзалардың өміріндегі
периодтық құбылыстар ендіктің әр
градусы, бойлықтың әр 5 градусы,
шамамен әр 100м биіктеген сайын 4
күнге кешігеді, яғни ол маусымдық
құбылыстардың даумы ендік,
бойлық және теңіз деңгейі биіктігіне
тәуелді екенін және олардың
арасында белгілі бір заңдылық бар
екенін көрсетеді.
Қазіргі кезде ағзалардың
таралуының маңызды
заңдылықтарының бірі құрлық, теңіз
жануарлары мен өсімдіктерінің
географиялық таралуының
биополярлғы болып табылады. Бұл
Коммонердің төрт заңы
• 1-ші заң: бәрі бір-біріне байланысты.
• Барлық экожүелер бірге қалыптастырушы және бірге бағдарлау
болып саналады. Экожүенің бір буынында қандай да ауытқу болса,
өзіндік бақылайтын динамикалық қасиет арқылы түрақтанады. Өте
күшті ауытқуда экожүйе қирауы мүмкін. Мумкін ауытқулар,
драматикалық шешулер апарылмайтын, жүйенің күрделігімен және
кинетикалық параметірлермен анықталады. (айналым
жылдамдылығы әртүрлі популяциядағы мекоболизмнің жылдамдығы
т.б.). Бөлек буындардың бұзылуы экожүенің оңайлатуына және оның
“нәзіктігіне” әкеледі.
• 2-ші заң: бәрі бір жаққа кету керек.
• Табиғатта бір организмнің тіршілік әрекетінің өнімдері, басқаларға
“шикізат” болады. Технологиялық қалдықтар табиғи экологиялық
жүеге кірмейді және оны олар ластайды. Ластайтын заттардың онан
арғы жолы қызық болуы мүмкін. Анығы, өндірістік және тұрмыс
қалдықтар, қоршаған ортаға түскенде, олар іс-түссіз жоғалып
кетппейді.
3-ші заң:табиғат өзі жақсы біледі.
Табиғи жүедегі үлкен өзгерістер, ол үшін зиянды немесе
өркениет даму дәуірімен салыстырғанда, бұл жүйе ұзақ
эволюцияны басынан кешіреді және механизмнің түпкілікті
деңгейіне жаңару және мұнда әрбір бөлшек үлкен рөл
атқарады. Организм өндіретін кез келген органикилық
субстанция үшін, оны бөлетін табиғатта фермент бар. Адам
синтездейтін көп заттардың табиғи заттардан айырмашылығы
сонша, олар табиғи жағдайда бөлінбейді және табиғатта
жиналады.
4-ші заң: барлық үшін төлеу керек
Табиғаттың керегін алатын адам, ерте ме, кеш пе қайтару
керек. Глобальдық экожүйе бір бүтін болып саналады, оның
иесінде ұтып алу немесе жоғалту болу мүмкін емес.
Қаралған заңдарға сай, кез-келген технологиялық процесс,
қандайда болсын экожүенің буының бұзуға тиісті емес. Егер
бұзулар болса, онда ол жазаға жоғады. Экожүеде ең аз
бұзулар жоғары дарежелі түйықталу бар өндірістерде болады.
Осындай өндіріс қалдықтар минимумға апарады, ол
материалдық лесі табиғи жүйедегі заттардың тұйық
Орындаган: Утемуратова
А.

Ұқсас жұмыстар

Жеке түр экологиясы - аутоэкология

Экологиялық қауіпсіздік

БПҮ заңдылықтары

Тәрбие заңдылығы

Педагогикалық процесс - күрделі жүйелі құбылыс

Жалпы педагогика туралы

Тәрбие принциптері

Тәрбиенің заңдылықтары

Оқыту процесінің жалпы заңдылықтары

Тәрбие процесінің ерекшеліктері

Пәндер