Адам жыныс генетикасы. Жыныс генетикасы

Презентация қосу

СӨ Ж

Тақырыбы: Адам жыныс генетикасы
Жыныс генетикасы

Жынысты анықтаудың генетикалық механизмі. Табиғатта
кездесетін
көптеген тірі организмдердің арасындағы аталықтары мен
аналықтарының
ара қатынасы шамамен тең, яғни 1:1 қатынасындай болады. Бұл
100
аналыққа 100 аталық сәйкес келеді деген сөз. Осы құбылыстың
генетикалық
негізі жыныстардың біреуінің гомозиготалы (аа), ал екіншісінің
гетерозиготалы (Аа) болуына байланысты. Бұл Мендель
тәжірибелеріндегі
талдай будандастырудың нәтижелерімен сәйкес келеді:
P Aa x aa
Г Аа а
Ғ1 1Аа : 1аа
Жүргізілген цитогенетикалық зерттеулердің нәтижесі жануарлар
мен
өсімдіктердің көпшілігінде аталық және аналық организмдердің
хромосома
жиынтығындағы бір жұп хромосоманың өзгелерінен ерекше
болатындығын
көрсетті. Кейінірек бұл хромосомалардың жынысты анықтауға
Дрозофиланың дене клеткасында
болатын төрт
жұп, яғни сегіз хромосоманың алтауы
аутосомалар (жыныстық емес
хромосомалар), ал
бір жұбы жыныстық хромосомалар
болып
табылады. Аналық шыбындарда олар
біркелкі
болады, сондықтан шартты түрде ХХ
деп
белгілейді. Ал аталықтарда әркелкі
болатындықтан ХУ деп белгілейді. Олай
болса,
суретте көрсетілгендей аналық
организмнің
жұмыртқа клеткаларының (аналық
жыныс
Аталық организмде мейоздық бөліну нәтижесінде түзілетін Х және У
хромосомалы гаметалардың мөлшері тең болатындықтан, ұрықтану
нәтижесінде пайда болатын жыныстардың ара қатынасы да 1:1-ге тең
болады.
Түрлердің басым көпшілігінің дене клеткаларында жыныстық хромосомалар
екі-
екіден, яғни ХХ немесе ХУ болады. Тек кейбір түрлерде ғана жалғыз Х
хромосома
болады. Егер дене клеткасында жыныстық хромосомалар біркелкі ХХ болып
келсе,
ондай жынысты гомогаметалы, ал керісінше әркелкі — ХУ болса,
гетерогаметалы
деп атайды
Адамда, сүтқоректі жануарларда, дрозофилада және т.б. көптеген түрлерде
аналық жыныс гомогаметалы (ХХ), ал аталық — гетерогаметалы (ХУ). Бұл
аталған түрлерде мейоз кезінде біркелкі жұмыртқа клеткалары мен әркелкі
аталық клеткаларда түзіледі. Тауықтарда және басқа құстарда, сол сияқты
жібек құрты мен көбелектерде, керісінше, аналық жыныс — гетерогаметалы
(ХУ),
ал аталық — гомогаметалы (ХХ). Кейбір жәндіктерде У — хромосома мүлде
болмайды. Мысалы, шегіртке мен қандала аналықтарында ХХ, ал
аталықтарында
жалғыз Х хромосома, яғни генотипі ХО, ал қаракүйеде, керісінше,
аналықтарында —
ХО, аталықтарында — ХХ болып келеді.
Әрі қарай жүргізілген зерттеулердің
нәтижесінде
жынысты анықтауға аутсомалардың да
қатысатындығы белгілі болды.
Американдық
генетик К.Бриджес дрозофиланың
жыныстық
белгісінің дамуы Х хромосома мен
аутосомалардың
ара қатынасына байланысты
өзгеретіндігін
байқады. Бұл жыныстың анықталуының
теңгерімдік (баланстық) теориясына негіз
болды.
Ол бойынша Х хромосома мен
аутсомалардың (А)
ара қатынасы (Х : А) 1-ге тең болса 1(2 х :
2А) —
аналық, 0,5-ке тең болса 0,5 (1Х : 2А)
аталық жыныс
дамиды. Егер жыныстық индекстің мәні 1-
F1-дегі алынған шыбындарды өзара
будандастырғанда екінші буындағы
ұрпақтың аналықтары мен аталықтарының
жартысы қызыл көзді, жартысы ақ көзді
болған.
Тұқым қуалаудағы мұндай ерекше жағдайды
түсіндіру үшін Морган көздің түсін анықтайтын
гендер жыныстық хромосомада болуға тиіс
деп
есептеді. Мұндай құбылыс адамдар мен
жануарларға
тән. Мысалы, адамда болатын қан ауруы —
гемофилия, дальтонизм (түсті ажырата алмау),
тер бездерінің болмауы сияқты аурулар мен
кемістіктер жыныспен тіркесіп тұқым
қуалайды.
Осылардың ішінде аса қауіпті тұқым
қуалайтын ауру
— гемофилияны қарастырайық. Гемофилиямен
ауырған кезде қанның ұюы кеміп, соған
байланысты
Ал осы ген бойынша гетерозиготалы болып келетін әйел адамда қан қалыпты
ұйиды,
бірақ ол гемофилияның генін тасымалдайды.
Қанның дұрыс ұюын доминантты Н гені, ал керісінше ұю қабілеті болмауын
рецессивті h
гені анықтайды. Осыны ескере отырып, гемофилияның тұқым қуалау
сызбанұсқасын
келтірейік:
Р ХНХһ XhY

Г ХН Хһ Xh Y

F1 ХНХh XhY ХһХh XһY
Гемофилия
ХНY — дені сау ер бала
XhХh — тасымалдаушы қыз
XhY — гемофилиямен ауыратын ер бала
Сонымен, әйел өз ұлдарының жартысына қалыпты, ал жартысына гемофилияның
гені
бар Х хромосоманы береді. Сондықтан оның ұлдарының арасында саулары да,
гемофиликтері де болады. Ал қыз балалар кез келген жағдайда ата-анасының
біреуінен
доминантты гені бар Х хромосоманы (Xh) алатындықтан олардың қаны әрқашан
дұрыс
ұйиды. Бірақ қыздардың жартысы осы гендер бойынша гетерозиготалы (XhXһ)
болатындықтан бұл ауруды тасымалдаушы болып есептеледі.Жоғарыда
айтылған басқа
да аурулар мен кемістіктердің тұқым қуалауы осындай жолмен жүреді.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Адам хромосомасының генетикалық картасы. Адамның жыныс генетикасы

Хромосомалық ауруларды анықтауда

Хромосомалардың картасын жасауда

Адамның жыныс генетикасы

Адам жыныс генетикасы

Хромосоманың жіктелуі. Адам хромосомасының картасы. Хромосома туралы

Мутация процесі

ЕВГЕНИКА ҰҒЫМЫ

Популяциялар генетикасы

Генетика және эволюциялық теория

Пәндер