Адам жыныс генетикасы. Жыныс генетикасы

СӨЖ Тақырыбы: Адам жыныс генетикасы

Жыныс генетикасы

Жынысты анықтаудың генетикалық механизмі. Табиғатта кездесетін

көптеген тірі организмдердің арасындағы аталықтары мен аналықтарының

ара қатынасы шамамен тең, яғни 1:1 қатынасындай болады. Бұл 100

аналыққа 100 аталық сәйкес келеді деген сөз. Осы құбылыстың генетикалық

негізі жыныстардың біреуінің гомозиготалы (аа), ал екіншісінің

гетерозиготалы (Аа) болуына байланысты. Бұл Мендель тәжірибелеріндегі

талдай будандастырудың нәтижелерімен сәйкес келеді:

P Aa x aa

Г Аа а

Ғ1 1Аа : 1аа

Жүргізілген цитогенетикалық зерттеулердің нәтижесі жануарлар мен

өсімдіктердің көпшілігінде аталық және аналық организмдердің хромосома

жиынтығындағы бір жұп хромосоманың өзгелерінен ерекше болатындығын

көрсетті. Кейінірек бұл хромосомалардың жынысты анықтауға қатысы бар

екендігі анықталды, сол себепті олар жыныстық хромосомалар деп аталды.

Сөйтіп, адам мен жануарлардың және өсімдіктердің хромосома

жиынтығында кәдуілгі хромосомалар немесе аутосомалармен қатар

жыныстық хромосомалар да болады. Олар Х және У деп белгіленеді. Соның

ішінде Х хромосома аналықты, ал У хромосома аталықты анықтайды.

Дрозофиланың дене клеткасында болатын төрт

жұп, яғни сегіз хромосоманың алтауы

аутосомалар (жыныстық емес хромосомалар), ал

бір жұбы жыныстық хромосомалар болып

табылады. Аналық шыбындарда олар біркелкі

болады, сондықтан шартты түрде ХХ деп

белгілейді. Ал аталықтарда әркелкі

болатындықтан ХУ деп белгілейді. Олай болса,

суретте көрсетілгендей аналық организмнің

жұмыртқа клеткаларының (аналық жыныс

клеткасы) барлығы бірдей үш аутосомадан

және бір Х хромосомадан тұрады. Ал аталық

жыныс клеткаларында жыныстық

хромосомалар екі түрлі, яғни жартысы Х

хромосомалы, қалған жартысы У хромосомалы

болып келеді.

Аталық организмде мейоздық бөліну нәтижесінде түзілетін Х және У

хромосомалы гаметалардың мөлшері тең болатындықтан, ұрықтану

нәтижесінде пайда болатын жыныстардың ара қатынасы да 1:1-ге тең болады.

Түрлердің басым көпшілігінің дене клеткаларында жыныстық хромосомалар екі-

екіден, яғни ХХ немесе ХУ болады. Тек кейбір түрлерде ғана жалғыз Х хромосома

болады. Егер дене клеткасында жыныстық хромосомалар біркелкі ХХ болып келсе,

ондай жынысты гомогаметалы, ал керісінше әркелкі - ХУ болса, гетерогаметалы

деп атайды

Адамда, сүтқоректі жануарларда, дрозофилада және т. б. көптеген түрлерде

аналық жыныс гомогаметалы (ХХ), ал аталық - гетерогаметалы (ХУ) . Бұл

аталған түрлерде мейоз кезінде біркелкі жұмыртқа клеткалары мен әркелкі

аталық клеткаларда түзіледі. Тауықтарда және басқа құстарда, сол сияқты

жібек құрты мен көбелектерде, керісінше, аналық жыныс - гетерогаметалы (ХУ),

ал аталық - гомогаметалы (ХХ) . Кейбір жәндіктерде У - хромосома мүлде

болмайды. Мысалы, шегіртке мен қандала аналықтарында ХХ, ал аталықтарында

жалғыз Х хромосома, яғни генотипі ХО, ал қаракүйеде, керісінше, аналықтарында -

ХО, аталықтарында - ХХ болып келеді.

Әрі қарай жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде

жынысты анықтауға аутсомалардың да

қатысатындығы белгілі болды. Американдық

генетик К. Бриджес дрозофиланың жыныстық

белгісінің дамуы Х хромосома мен аутосомалардың

ара қатынасына байланысты өзгеретіндігін

байқады. Бұл жыныстың анықталуының

теңгерімдік (баланстық) теориясына негіз болды.

Ол бойынша Х хромосома мен аутсомалардың (А)

ара қатынасы (Х : А) 1-ге тең болса 1(2 х : 2А) -

аналық, 0, 5-ке тең болса 0, 5 (1Х : 2А) аталық жыныс

дамиды. Егер жыныстық индекстің мәні 1-ден

жоғары болса (3Х:2А) - 1, 5 басым аналық, 0, 5-тен

жоғары болса (2Х:3А) -0, 63 басым аталық болып

шығады. Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау.

Жыныстық хромосомаларда орналасқан гендер

арқылы тұқым қуалауды жыныспен тіркесіп тұқым

қуалау деп атайды. Оны ең алғаш Т. Морган зерттеп

ашты.

F1-дегі алынған шыбындарды өзара

будандастырғанда екінші буындағы

ұрпақтың аналықтары мен аталықтарының

жартысы қызыл көзді, жартысы ақ көзді болған.

Тұқым қуалаудағы мұндай ерекше жағдайды

түсіндіру үшін Морган көздің түсін анықтайтын

гендер жыныстық хромосомада болуға тиіс деп

есептеді. Мұндай құбылыс адамдар мен жануарларға

тән. Мысалы, адамда болатын қан ауруы -

гемофилия, дальтонизм (түсті ажырата алмау),

тер бездерінің болмауы сияқты аурулар мен

кемістіктер жыныспен тіркесіп тұқым қуалайды.

Осылардың ішінде аса қауіпті тұқым қуалайтын ауру

- гемофилияны қарастырайық. Гемофилиямен

ауырған кезде қанның ұюы кеміп, соған байланысты

адам жарақаттанғанда қан тоқтамайды. Мұндай

ауру көбінесе ер адамдарда кездеседі, себебі оны

Ұқсас жұмыстар

Адам хромосомасының генетикалық картасы. Адамның жыныс генетикасы

Хромосомалық ауруларды анықтауда

Хромосомалардың картасын жасауда

Адамның жыныс генетикасы

Адам жыныс генетикасы

Хромосоманың жіктелуі. Адам хромосомасының картасы. Хромосома туралы

Мутация процесі

ЕВГЕНИКА ҰҒЫМЫ

Популяциялар генетикасы

Генетика және эволюциялық теория

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz