Қазақстандағы трайболизм

Презентация қосу

Кафедра: Қазақстан тарихы және әлеуметтік-саяси пәндер
Пәні: саясаттану
Тақырыбы: Қазақстандағы трайболизм
Трайбализм, рушылдық – қоғамдық жікке
бөлінушілікті тудыратын этнос ішіндегі ру-
тайпалар мен жеке адамдар бойындағы тайпалық,
рулық сезім, құбылыс.
Трайбализм негізінен билікке
таласушылықты, сепаратизмді қоздыратын
құбылыс ретінде саяси мәдениеті
төмен, демократиялық институтттары нашар
дамыған елдерге (Азия, Африка елдері, т.б.) тән.
Этногенетикалық тегі тайпалық-рулық құрылыс
негізінде қалыптасуына және ғасырлар бойы ж үздік
құрылымдар бойынша басқарылуына байланысты
қазақ халқында тайпалық, рулық сезім осы күнге
дейін сақталған.
Қазақ дәстүрлі әдет құқығы бойынша әр адам өз
шыққан тегі мен жеті атасын білуі тиістігі тұқым
тазалығы мен тектілік қасиеттің орнығуына,
адамдар арасында туыстық қатынастарды ң
жойылмауы мен сол арқылы халықтың өзін-өзі
сақтап қалуына жағдай жасады, мемлекеттік
басқару құрылымын оңтайландырды.
Дегенмен, жеке адамдар арасындағы ірілі-ұса қты
билікке таласушылық ру-тайпалардың залалды
бақталастығы мен бәсекелестігіне, дау-жанжалға
ұласып, рулық сезім рушылдық-жікшілдікке соғып
отырды.
Қазақ еліндегі трайбализм
өзге елдердегі жершілдік,
этностық жікшілдік секілді
құ-былыстарға ұқсас қызмет
атқарды, тиісінше қазақ
мемлекеттілігін нығайта
түсуге кедергі жасады. Қазақ
хандығы дәуірінде Тәуке
ханның“Жеті жарғысы”
рушылдық құбылыстарға
батыл тосқауыл қоюымен
ерекшеленді.
Әр кезеңдерде өмір сүрген қазақ зиялылары
рушылдықты “мемлекетке іріткі салатын қоғамдық
дерт” ретінде бағалап, оны біржола жоюды, елдік,
мемлекетшілдік сананы жоғары қойып,
орнықтыруды ұсынды. 20 ғасырдың соңынан бастап
қазақ қоғамында урбанизация және нарықтық
үдерістердің күшеюі трайбализмнің бәсеңдеуіне
ықпал етті
Трайбализм - бұл негізінен билікке таласушылы қты,
сеператизмді қоздыратын құбылыс ретінде саяси
мәдениеті төмен, демократиялық институттары нашар
дамыған елдерге тән құбылыс.
Дегенмен, ертеде бабаларымыз ру руға, тайпа ға б өлініп,
ұрандатып, байтақ даламызды жаудан қор ғап қалған.
"Жау шапқанда, сонда өзінің рулық, тайпалық
ұрандарын пайдаланып, жауға шапқан, онық
жақсы жақтары болды. Ал қазір, бірігеміз дегенде,
бір мықты ұлт боламыз дегенде, мына 30
мемлекеттің қатарына кіреміз дегенде бізге бөліну
ешқашан да керегі жоқ", - дейді тарихшы Зиябек
Қабылдинов.
Кейбір зиялыларымыз рушылдықты “мемлекетке
іріткі салатын қоғамдық дерт” деп бағалап, оны
жою керектігін айтады.
Бұрынғы рулық жүйе қазақ халқының қалқаны еді,
ендігісі – жүрегіне қадалар қанжары болғалы
тұрған сыңайлы… Дегенмен, қазақтың рулық жүйе
сінің тарихына көз салсақ − бұл жүйе қазаққа ұшан-
теңіз көмек көрсеткенін, тіптен, бүгінде «қазақ»
атымен танылған ұлтты (халықты) тарихи аренаға
алып шыққанын көреміз.
Өз заманында осы жолда ол мынадай міндеттерді
атқарып шықты:
1) руын сұрастыра келе жеті және одан да ар ғы
аталарын тарату арқылы қазақтың тарихи жадын,
тектік (гендік) қасиетін сақтады;
2) руын сұрастыра келе – «қарға тамырлы қазақ»
деген біртұтастық символды жасап шықты;
3) байтақ жеріміз рулық иеліктерге, одан әрі, оны ң
негізінде жүздік бөліктерге бөлініп, жерді қор ғау
жауапкершілігі, сол аймақты тұрақты мекендеген
руларға жүктелді. Қазақтың атамекенге деген
ыстық ықыласы осындай салмағы ауыр
жауапкершілікті сезіну арқылы қалыптасты.
4) рулар өздеріне тиесілі жерді бөліп алу арқылы
оңтайлы шаруашылық үрдісін қалыптастырды
5) өз руынан (7 — 12 атаға дейін созылады) қыз
алмай, қыздарын өзге руларға атастыру, ұзату
арқылы халықтың біртұтастығының рухани бас
тауын — тілін, мәдениетін, салт-дәстүрін біртекті
етті.
6) жүздердің өзі де, жүздер ішіндегі ірі рулар мен
шағын рулардың ара салмағын ажырату арқылы
«аға-іні» (ұлы-орта-кіші), «үлкенді (аға руды)
сыйлау, жол беру», «үлкен тұрып кіші сөйлегеннен
без», шағын руларға қамқор болу, «ағасы бардың
жағасы бар, інісі бардың тынысы бар» секілді асыл
қасиеттердің қайнар бастауын ашты.
7) рулар конфедерациясы болып табылатын
жүздердің арасындағы ынтымаққа баса назар
аударылды.
Қазіргі кезде қоғамның дамуы рулық жүйенің дәстүрлі
біріктіруші қызметіне сүйене алады дей алмаймыз. Қазіргі
тәуелсіз мемлекеттің дамуы басқа тарихи жағдайда ж әне
қалыптасқан ортада жүзеге асуда. Сонды қтан, оны бас қару
жоғарыда біз атап өткен «рулар бірлестігі» принциптер бойынша
жүзеге асуы да екіталай. Себебі, біз, біріншіден, ол принциптерді
әбден лайлап алдық. Рушылдық сезімді жасампазды ққа қарай
бұрудың орнына, оны абыройсыз істерге б ұрды қ. Билікке
таласқандардың қол шоқпарына айналуына ашы қтан-ашы қ жол
бердік. Мәселен, қазіргі жағдайда астыртын т үрде ж үріп жат қан
«тым тәуелсіз рулық қауымдастықтар» насихаты бізді ұлт ретінде
әлсіретіп, күш-қуатымызды күйретпесе – өрге сүйремейді. Ол
бұрыннан ел аузында жүрген «бірін-бірі аяқтан тартатын қаза қ»
деген сөзді растай түседі немесе барлы қ жерде ондай жа ғдайды ң
орын алуына итермелейді.
Екіншіден, ұлттық байлықты бөлу кезінде орын ал ған әділетсіздік
жергілікті рулардың бойында баяғыдан табиғи түрде б ұйы ғып
жатқан «ел мен жерді қорғау инстинктін» қайта оятып, б үгінге
дейінгі біртұтас болып келген қазақ ұлтының арасында сепаратистік
ниеттің алғашқы ұшқындарын туындата бастады. Д әл осылай деп
айтпасақ та, ондай үрдістің жүріп жатқаны жасырын емес. Б ұған
дейін бұл көрініс батыста жиі байқалса, енді оны ң өзге өңірлерге де
келу қаупі төне бастады. Егер, жағдай осылай өрши берсе – жер-
жерлерде өз үстемдігін орнатуға бағытталған локалды руаралы қ
кикілжіңдер көрініс таппайтынына ешкім кепіл бола алмайды. Б ұл –
мемлекет ішіндегі астыртын «азаматтық соғыс». Мәселенің барлы қ
қатері осында!
Қорытынды
Қазіргі көші-қон жағдайында локалды (жергілікті)
рулық бірлестіктер құру мүмкін емес. Қазір қазақ
рулары ғана емес, Қазақстанда тұратын барлық
ұлттар мидай араласып кетті. Сондықтан, оларды
баяғы қалыпқа келтіре алмаймыз, әрі, ондай қадам
мемлекетіміздің дамуын кейінге шегеріп тастайды.
Бірақ, заман қалыптастырған бұл ахуал қазақтың
«рулық санасына» еш зиянын тигізбек емес.
Өйткені, «руын тану» − қазақтың қанына сіңген
болмысы.

Ұқсас жұмыстар

Конфессия - діни сенім

Қазақтың дәстүрлі мәдениетінің этикалық құндылықтары

ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚ БАНКІ

Лукойл

Қазақстандағы мұнай, газ және көмір кен орындары

Жұмыспен қамту мен жұмыссыздықты статистикалық талдау

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ТАРИХЫ

Қазақстан қалаларының экологиясы

ЖОО-да ұстаз болып бастаған Болат Жамитұлы

Қазіргі әлемдік үдерістер аясындағы қазақ мәдениеті

Пәндер