ДӨШ-нан алкалоидтарды бөліп алу әдістері. Алкалоидтардың физика-химиялық қасиеттері және оларды ДӨШ-да анықтау әдістері

Презентация қосу

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы
Фармакогнозия және химия кафедрасы

Презентация
Тақырыбы: ДӨШ-нан алкалоидтарды бөліп алу
әдістері. Алкалоидтардың физика-химиялық
қасиеттері және оларды ДӨШ-да анықтау әдістері.

Орындаған:Адилхан С.Ғ.
Тобы:502 «А» ФК
Қабылдаған:Ибрагимова
З.Е.
Жоспар
• І.Кіріспе
• ІІ.Негізгі бөлім
• А) ДӨШ-нан алкалоидтарды бөліп алу әдістері;
• Б) Алкалоидтардың физика-химиялық қасиеттері және
оларды ДӨШ-да анықтау әдістері;
• ІІІ.Қорытынды
• ІV. Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе

• Алкалоидтар — (араб.: alkali‎ – сілті және гр. eіdos – түр) —
құрамында азот атомы бар табиғи текті органикалық
негіздер; құрамында азоты бар сілті қасиетті органикалық
зат; улы және емдік қасиеттері бар. (хинин кофеин никотин
эфедрин анабазин т.б.). Қазіргі уақытта өсімдіктерден
мыңдаған алкалоидтар бөліп шығарылған. Алкалоидтардың
көбі жабықтұқымдылардың арасында кеңінен таралған.
Әсіресе олармен көкнәр, алқалар, сарғалдақтар, бұршақтар,
алабота, күрделігүлділер тұқымдастары бай.
Алкалоид молекуласында С, Н, N атомдарынан басқа S, Cl және Br атомдары
болуы мүмкін. Алкалоидтар алынатын зат атауының түбіріне “ин” жалғауы
жалғанып аталады. Мыс., атропин (Atropa belladonna өсімдігінен алынған),
стрихнин (Strychnos nux Vomіca өсімдігінен алынған). Көбінесе Алкалоидтар
жіктелімі молекуланың көміртек-азотты құрылымына негізделеді.

Алкалоидтардың өсімдіктердегі мөлшері өте аз (0,001-2%), бірақ кейбір
өсімдіктердегі олардың мөлшері 10-18%-ке дейін жетеді. Алкалоидтар
негізінен өсімдіктердің белгілі бір бөліктерінде (жапырағы, дәні, сабағы,
тамырында) жинақталады. Олар өсімдіктердегі биохимиялық процестерде де
маңызды рөл атқарады. Алкалоидтардың химиялық құрамы мен құрылымы
өсімдіктердің табиғатына, өсетін жеріне байланысты. Олардың ең көп түрі —
гетероциклді қосылыстар.

Кейбір Алкалоидтар (стрихнин, тубокарин) өте улы болып келеді.
Алкалоидтар туындыларының физиологиялық әсері күшті. Соған байланысты
медицинада әр түрлі ауруларға қарсы дәрі ретінде кеңінен қолданылады
(мыс., морфин, эфедрин, атропин, папаверин т.б.)
Құрамында алкалоидтары бар дәрілік өсімдіктер
мен шикізаттар

Медицинада алкалоидтардың маңызы өте зор. Өткен ғасырдың белгілі
фармакохимигі Е.А. Шацкий былай деген: «Темірдің ашылуы дүние жүзінің
мәдениетіне қандай болса, осы жүз жылдықта алкалоидтардың ашылуы
медицина үшін маңызы сондай».

Мемлекеттік фармакопеяда 738 мақалалардың ішінде 83 мақала 11%
алкалоидтарға арналған.

Қазіргі кезде өндірістік көлемде 100-ден астам алкалоидтар өндіріледі.
Кейбір алкалоидтар синтез арқылы алынады: атропин, кофеин, эфедрин,
теобромин, сальсолин т.б.

Гликоалкалоидтардың негізінде жартылай синтезбен гормональды
препараттар: прогестерон, преднизолон, кортизон, дигидрокортизон,
үшамицинолон, деперзолон, флуметазон, синафлан, бетаметазон,
дексаметазон т.б. шығарылады.Қазіргі уақытта 5000-нан астам
алкалоидтардың қосылыстары белгілі.
Жіктелуі

Көп санды алкалоидтардың ішінен бір бөлігі ғана оқып
танылғандықтан, бөлініп алынған заттар ғалымдарға
жіктелуді дәлелдеуге мүмкіндік бермейді. Американдық
ғалым Манске Р.Г. фармакологиялық жіктелуді ұсынды.
Мысалы: спазмолитикалық, қабынуға, қатерлі ісікке,
гипертонияға қарсы т.б. Басқа ғалымдар алкалоидтарды
тұқымдасына, туысына қарай мәселен, амаралис немесе
кейбір ерекше құрылысы бойынша тропан, стрихнин т.б.
бөледі.
Көп авторлар алкалоидтарды негізінен гетероциклдің
табиғатына қарай қояды. А.П. Ореховтың ұсынысы
бойынша алкалоидтар көміртегі-азот қаңқасының
құрылысына қарай, уақытта байланысты қосылған
өзгерістер мен классификациясы пайдаланылады
Пиридин және пиперидин
туындылары

• Эфирлердің қышқылдық компоненті
ретінде сенацин, сенецифиллин, ангелик
және саррацин қышқылдары ұшырасады.
Пирролизидин және
пиперидин туындылары

Бұлар конденцияланған
система, құрамында пиперидин
мен пирролизидин сақиналары
бар конденсацияланған система
болып табылады екінші атауы
тропан. Тропан алкалоидтар екі
аминоспирттен тұрады: тропин
және скопин.

Алқа тұқымдасына жататын
көптеген өсімдіктерде
ұшырасады, тропин және скопин
түрлі органикалық
қышқылдармен күрделі
эфирлерді түзеді. Мәселен,
тропин және тропан
қышқылымен қосылғанда
алкалоидтар гиосциамин,
скополамин пайда болады.
Хиноли Изохинолин Индол
туындылары алкалоидтар туындылары

Стероидты
Пурин Дитерпенді алкалоидтар
туындылары алкалоидтар (гликоалкалоидтар
)

Ациклді және
бүйір тізбегінде
азоты бар
алкалоидтар
Алкалоидтың алыну әдістері

1. Алкалоидтардың тұз ретінде алу жолы. Құрамында
алкалоидтар бар шикізатқа қарай қышқылы қосылған
суда немесе спиртте тұндырылады. Барлық
алкалоидтар тұз ерітіндісіне өтеді.

Ілеспелі заттарды тазарту үшін қышқыл тұнбаға сілті
қосады да, пайда болған негізді алкалоидтарды
органикалық ерітінділермен (бензол, хлороформ,
дихлорэтан т.б.) алады. Тазарту операциясын бірнеше
рет қайталап жүргізеді, алкалоидты ерітіндісі ақшыл
болғанша. Органикалық ерітіндіні су буымен айдап,
құрамында бар алкалоидтар қалдығынан және таза
алкалоидтарды бөліп алады.
2. Өсімдіктерден алкалоидты негіздер
түрінде алынуы. Алкалоидтар
өсімдіктерде көбінесе тұз ретінде
болады, сондықтан оларды негіздер
түрінде алу үшін дәрілік шикізатты
сілтілі ерітіндімен араластырып,

(Аммиак, натрий карбонат,
гидрокарбонат) пайда болған
алкалоидтардың негіздерін
органикалық ерітінділер арқылы бөліп
шығарады, содан соң тазартады.

Сапалық реакциялар. Алкалоидтар
күшті қышқылдармен не металл
тұздармен тұңба түзеді. Алкалоидтарды
анықтау үшін көптеген реактивтер:
Драгендорф, Вангер, пикрин, фосфорлы
вольфрам, фосфорлы молибден
қышқылдары т.б. қолданады.
Түсті реакциялар. Алкалоидтар кейбір
қышқылдармен, тұздармен әртүрлі түсті
бояуларды береді. Мысалы, азотты
молибден қышқыл қызыл (бруцин, тебаин,
вератрин), көк (кодеин, морфин), жасыл
(апоморфин, бермерин, эметил,
параверин), тропан қатарына жататын
алкалоидтар күкірт қышқылы және асқын
су тотығымен жасыл түс береді.

Сандық анықтау. Алкалоидтардың сандық
мөлшерін анықтау үшін физико-химиялық
әдістер қолданылады (УФ –
спектроскопия, фотоколометрия,
поляриметрия, көлемдік, салмақты,
газды, сұйықтық хроматография т.б.).
ҚҰРАМЫНДА ПИРРОЛИДИН
ТУЫНДЫЛАРЫНЫҢ
АЛКАЛОИДТАРЫ БАР ДӘРІЛІК
ӨСІМДІКТЕР ЖӘНЕ ШИКІЗАТТАР

• Ромб жапырақты зиягүл *seneci
rombi folius (wlld.) sch. bip.
• Астерлар күрделілер тұқымдасы
-asteraceae (compositae)
Сипаттама. Зиягүл туысына жататын, биіктігі 150
см-ге жететін, көпжылдық шөптесін өсімдік.
Сабақтары тік, жуан, тамырсабағы ұзын, жайылып
өседі, көптеген тамырлары бар. Тамырсабағынан
бірнеше түзу өсінділер өсіп шығады.
Тамыр түйініндегі жапырақтары үлкен, ұзындығы
3 см. Өркен жапырақтары кезектесіп орналасқан,
бүйрілі, үш бұрышты. Жапырағының негізі терең,
шұққырлы және біркелкі емес, тісті, жиекті.
Өркен ұшында және жоғарғы жағында сыпырғы
тәрізді себеті орналасқан.

Себеттері 10-15 түтікше гүлдерден, 4 түсті сары
гүлден тұрады. Себеттің орама гүлдері цилиндр
тәрізді. Маусым-тамыз айларында гүлдейді.
Жемісі қырқүйекте піседі.
Таралуы. Закавказьяның биік
таулы аудандарында көп таралған.
Грузияда өскендері биік таулы
ормандардың жоғарғы
белдеулеріндетеңіз денгейінен
1600-2800 метр биіктікте
кездеседі. Биік шөптердің
арасында өсіп субальпі
белдеулеріне өнеді.

Дайындалуы. Емдік мақсатта,
тамырсабақтарын және шөбін
(Rhi‎zomata et herba Seneci‎oni‎s
rhombi‎foli‎i‎) жинайды. Өсімдік
гүлдей бастағанда
тамырсабақтарын қазып,
топырағын, шөбін бөлек кесіп
алып, кептіру орындарына
жеткізеді. Ашық ауада немесе 500С
температурада кептіреді.
Химиялық құрам. Өсімдіктіңбарлық бойында пиролидин
алкалоидтары (платифиллин, сенецифилин) бар.

Қолданылуы. Шикізатынан платифиллин гидротартыраты
алынады. Платифиллин холинолитикалық және спазматикалық
қасиеттерін көрсетеді.
Ішек және асқазан спазмасында, іш қату кезінде, он екі елі
ішек, асқазан жара ауруында, бауыр және бүйрек шаншуында,
холедиститте, қолқа демікпесінде, стенокардияда,
перифериялық және ми қан айналымының спастикалық
ауытқуларында қолданылады.

Дәрі-дәрмектер. Платифиллин гидротартрат.

Сақтау мерзімі 2 жыл.
•
• Қалың жемісті софора
Sophora pachycarpa C. A. Mey.
• Нағыз бұршақтар тұқымдасы
Fabaceae (Leguminosae)
Сипаттама. Ақмия туысына
жататын, биіктігі 60 см-ге дейін
жететін, көп жылдық шөптесін
өсімдік. Сабақ түбірімен бастап
бұтақталған, ұзын, жоғары
бағытталған жапырақтары көп.
Барлық өсімдіктер сияқты
өсімдіктің ең боиы ақ түсті
жатыңқы түктермен қапталған.

Жапырақтары тақ қауырсынды,
ұзындығы 8-16 см, 6-12 жұп
жұмыртқа сияқты жапырақтары
бар. Гүлдері сабақтың ұшына масақ
сияқты орналасқан. Тәжесі ақшыл
немесе сарғыш түсті. Жемісі жуан,
түтік тәрізді бұршақ, тұқымы
сопақша, жұмыртқа пішіндес,
ұзындығы 5-7 мм, қоңыр немесе
қара.
Таралуы. Шөлді немесе шөлейтті жерлерде, аласа
таудың етегінде, құмды топырақтарда, жер асты суы
жақын жерлерде өседі. Суғарылатын жерлерден
арамшөп ретінде кездеседі. Қызылорда облысында,
Бетпақдала, Мойынқұм, Туркестан, Батыс Тянь-Шаньда,
сонымен бірге, Орта Азияда, Иран, Ауғанстанда
таралған.
Дайындалуы. Дәрілік мақсатта өсімдіктің шөбін
(Herba Sophorae pachycarpae) дайындайды. Шикізатты
бүкіл жаз бойы мамыр айынан қыркүйек айына дейін
жинайды. Жинау кезінде шикізатта жемістері түсіп
кептеуін қадағалау қажет. Шөбін 5-10 см биіктікте
орақпен немесе пышақпен кесіп алып күнде кептіреді.
Өсімдік улы болғандықтан қауіпсіздің шараларын
қадағалау шашыла бастағаннан білуге болады.

Химиялық құрам. Шөбінің құрамында 2,3-3%
алкалоидтар бар. Ең негізгісі болып есептелінеді.
Пахикапринге ұқсас алкалоидтар, софорамин, патрин
кездеседі.
Қолданылуы. Есекмия алкалоидтарынан медицинада
пахикаприн туу процесті жақсарту, жыйындату мақсатында
пайдаланады. Тонусты көтеретін қасиетіне байланысты
пахикаприн туғаннан кейінгі кезінде қанның кетуін
азайтады.
Пахикапринді эндоартерит және шеттері жатқан қан
тамырларың спазмымен байланысты ауруларда қолданады.
Пахикапринді екі қабат әйелдерге, бүйрегі, бауыры, жүрек,
қан тамыры, жүйесі ауыратын адамдарға қолдануға
болмайды.

Дәрі-дәрмектер. Пахикаприн гидроиодит.

Шикізаттың сақталу мерзімі 5 жыл.
Қорытынды
• Алкалоидтар өсімдіктердің организмінде түзілетін, жоғары
биологиялық, күрделі табиғи органикалық азотты
қосылыстар. Олардың сілтілік қасиеті болады. Сол сілтілік
қасиетіне байланысты арабша «Alcali‎» сілті, грекше ei‎dos -
ұқсас деген сөзден аталған. Бұл атауды 1819 жылы Меньер
алғашқы рет XVIII ғасырдың аяғында француз
фармацевттері анықтаған. 1892 жылы Функруа Цинхона
қабығынан алкалоидтар жинағын алған, ал Боме 1797
жылы құрамында наркотин бар опииден «кристалды
тұзды» бөліп алған. 1802 жылы Дерон наркотин мен
морфиннен тұратын алкалоидтар қоспасын алды. 1804
жылы Сесьюмен опииден морфин алып, оның физикалық
қасиеттерін зерттеген. Тек қана герман аптекарі
Сертьюрнер 1806 жылы апиын құрамындағы алкалоид
морфинді бөліп алып, оның ұйықтатқыш әсерін байқады.
Ол 1810 жылы морфиннің табиғи негізін және оның
қышқылдармен тұз түзетін қасиетін дәлелдеді.
Пайдаланған әдебиеттер
• 1. Лекарственное сырье растительного и животного
происхождения. Фармакогнозия / Под. ред. Г.П. Яковлева. –
СПб.: СпецЛит, 2006. – 845 с.: ил.
• 2. Руководство к практическим занятиям по
фармакогнозии: Анализ фасованной продукции: учеб.
пособие / под ред. И.А. Самылиной. – М. ООО “Медицинское
информационное агентство”, 2008. – 288 с.: ил.
• Қосымша:
• 1. Правила сбора и сушки лекарственных растений
(сборник инструкций). М.: Медицина, 1985. – 328 с., ил.
• 2. Машковский М.Д. Лекарственные средства. – 15-е изд.,
перераб., испр. и доп. – М.: РИА “Новая волна”: 2008. – 1206
с.: ил.
• 3. Головкин Б.Н., Руденская Р.Н., Трофимова И.А., Шретер
А.И. Биологически активные вещества растительного
происхождения. – М.: Наука, 2001. – 240 с.

Ұқсас жұмыстар

Фармакологиялық белсенді заттар

МОРФИННІҢ ОРГАНИЗМГЕ ӘСЕРІ

Шикізатты кептіру

Дәрілік шикізаттарды микроскопиялық талдау

Кумариндер негізіндегі препараттарды алудың технологиясы

Алкалоидтарға жалпы сипаттама

Токсикологиялық химияның даму тарихы

Алкалоидтардың бастауы ретінде

Гетероциклді қосылыстар

Алкалоидтар қасиеттері

Пәндер