Философиядағы сана мәселесі

Презентация қосу

Философиядағы
сана мәселесі
Тобы:БТЕ-216-05
Орындаған:Мейрамбай Диана
Қабылдаған:Туленова Гүлнар
Болмыстың екінші таңғажай
ып түрі – ол сана, рух, жалп
ы алғанда, адамның психика
сы. Гносеологиялық (таным
дық) тұрғыдан қарағанда, са
на – Дүниені бейнелеудің ең
биік, тек адамға ғана тән ид
еалдық формасы. Оны біз бо
лашақ “танымға” арналған т
арауда көлемді түрде талдай
мыз.
Сана – материя емес, оны қолға ұстап сындырып, я болмаса,
ауызға салып дәмін байқап, мұрынға жақындатып иісін анықтауға
т.с.с. болмайды. Болмыстық тұрғыдан кең түрде қарағанда, сана –
адамның ішкі жан-дүниесі, адам белсенділігінің психикалық
деңгейі. Ал оны нақтылай келсек, ол, әрине, адамның ой
толғаулары. Бірақ, ол онымен бітпейді. Ойлау, рационалды қ
таным – сананың өзегі болғанмен, оған адамның сезім
толқындары да кіреді: адам қуанады, ренжиді, ашуланады,
шаттанады, сүйеді, жек көреді т.с.с. Егер де біз кең түрде адамны ң
психикасын алатын болсақ, оған санамен қатар бейсаналық та
кіреді. З.Фрейдтің уақытында ашқан бұл жаңалығының қазіргі
өмірдегі маңызы өте зор. Сонымен қатар, санаға тең емес
адамның ырқы да (воля) бар. Кейбір жағдайларда адам сана ға
сыймайтын, оған қарсы нәрселерді жасауы мүмкін. Ф.Ницше
уақытында айтқандай “нағыз адам” толқынмен бірге емес, о ған
қарсы жүзиді.
Адам Дүниені саналы түрде
бейнелеп қана қоймай, сонымен
қатар, өз ішкі жан-дүниесіне
сараптау жасайды – міне, осы
сәтте оның рухы оянады. Рух
категориясы біздің жақында
өткен тарихымызда дінмен
байланыстырылып, ал “кеңес
тоталитаризмі” соңғыға қарсы
болғаннан кейін, философиялық
әдебиетте өте аз қолданды.
Негізінен алғанда, рухқа
ғылымдағы жетістіктер,
қоғамдық сана формалары
жатқызылды. Тек бүгінгі таңда
ғана бұл категорияның маңызы
өсуде
Жалпы алғанда, рух дегеніміз –
адамның өзіндік сана-сезімі, өз-
өзіне “сырттай қарап” баға беруі,
өз өмірінің мән-мағнасы мен
қатар, жалпы Дүние жөнінде
ойлауы-толғауы, тебіренісі
жатады. Бұл тек дамыған адамға
ғана тән нәрсе. Қайсыбір
жануарды алсақ, ол өз-өзін
бұлдыр сезінеді, өзін жағалай
ортадан бөлек алып, оған қарсы
қойып қарай алмайды. Оған
қабілетті – адам ғана.
Жеке адамның рухымен қатар, белгілі бір халықтың рухы жөнінде де
айтуға болады. Мысалы, қазақ халқының руханияты, демек, оның
өзіне тән дүниесезімі, құндылықтары. Оны әдебиетте “объективті рух”
деген категория арқылы береді.

Сонымен қатар, рухтың жетістіктері ғылыми, көркем шығармалар
арқылы өмір сүруі мүмкін. Оны “объективизацияланған рух” дейміз.
Мысалы, қайсыбір ұлы суретшінің туындысын қабылдағанда, біздің
рухани өміріміз үлкен тебіреністе болып, саналуан сезімдер мен ойлар
жандүниемізге келеді. Ә рбір адам өзінің рухани болмысына
байланысты “Венера” мүсініне әртүрлі қарайды. Біреуі оны “құдіретті
тең десі жоқ әсемдік” ретінде қабылдаса, тайыз надан адам оған
“нәпсілік” тұрғыдан қарауы мүмкін. Симфония, я болмаса, басқа саз
формаларын қабылдағанда да соған ұқсас тебіреністе боламыз, т.с.с.
Дегенмен де, рухтың “негізгі үйі” –
нақтылы өмір сүріп жатқан тірі
адамның ішінде. Оған ақылой, парасат,
борыш, арұждан мен ұяттық аяныш,
адалдық, махаббат пен сүйіспеншілік,
ізгілік пен ақиқат, әсемдік, үміт пен
сенім, еріктік пен әділеттілік т.с.с.
жүздеген категориялар жатады.
Мысалы, Н.А.Бердяевтің айтуына
қарағанда, “рух дегеніміз ақиқат, ізгілік,
әсемдік, еріктік пен мәнмағна…Рух
дегеніміз – адам ішіндегі оның
құдайлығы” (қараң ыз: Н.А.Бердяев.
Философия свободного духа., М.,Мысль,
1994). Расында да, “Сенің осы Құдайың
бар ма?”, деп ашына айтқанымызда –
адам руханиятының тайыздығын
көрсетпейміз бе? Олай болса, адам
руханиятының өзегі неде?, деген сұрақ
пайда болады. Бұл талай ойшылдарды
тебіренткен сұрақ болатын.
Орыстың ұлы ойшылы Ф.М.Достоевский “Дүниені сақтап қалатын Әсемдік қана”,-
дейді. Әрине, көбісінде, әсемдікке ұмтылған адам зұлымдыққа бармайтыны ха қ.
Сонымен қатар, біз өмірде “салқын лебі” бар – адамды адамнан алша қтататын -
әсемдікті көріп жүрген жоқпыз ба?

Рухты білім, ғылыммен де теңеуге болмайды. Ядролы қ физиканы ң жетістіктерін
пайдалану жолында адамзат атомдық электр стансаларынан бас қа неше-т үрлі жан
түршігерлік қару-жарақ жасаған жоқ па ? Қазақты ң ұлы ойшылы Ш әк әрімні ң ХХ
ғ. басында-ақ ар-ұжданның бақылауынан шыққан ғылымны ң адам т үршігерлік
салдарларға әкелуі жөніндегі идеяларын еске алса қ-та бол ғаны.

Сондықтан, Шәкәрім рухтың өзегін ар-ұжданнан көрген болатын. Бұл пікірді
ұстаған философия тарихындағы И.Кант, Абай, С.Л.Франк сия қты ойшылдарды
келтіруге болады. ХХ ғ. экзистенциализмнің көрнекті өкілі В.Франкл “ар- ұждан –
адамның ішкі Құдайы”,- деген болатын.
іршама зиялылар рухтың өзегін махаббат, сүйіспеншіліктен көреді.
Орта ғасырдағы Августиннің айтқанындай, “сүй, содан кейін не
істесең де болады”. Тек қана сүю арқылы басқа адамның жандүниесін
ақтара ашуға мүмкіндік аламыз. Нағыз махаббат сүйген адамның әлі
де болса ашылмаған жақтарын сыртқа шығарып, оны гүлдетіп,
шығармашылық жолға итереді. Дүниені тану – тек қана табиғаттың
заң дылықтарын ашу ғана емес, сонымен бірге оны шын жүрегің мен
сүюге тең . Бұл танымның онтологиялық терең іргетасы. Тек қана сүю
арқылы, өзің ді осы Дүние деген мұхиттың бір құрамдас тамшысы
ретінде сезінгенде ғана зерттелетін заттың ішкі сырын ашуға
мүмкіндік аласыз.

Оқырман өз дүниесезімінің ерекшеліктеріне байланысты өз
руханиятының өзегін табар деген ойдамыз. Ал, қалам иесіне келер
болсақ, рухтың өзегі ретінде арұжданды қарайды. Бүгінгі
қайшылыққа толы адамзат мәселелерін шешу тек саясаттың қолында
емес, ол әр адамның руханиадамгершілік жетілуімен байланысты,
деген ойдамыз. “Мұндай қилы заманда тек арұжданын басымқы
қойған адамзат өз өмірін сақтап қалады”, дер едік.

Ұқсас жұмыстар

Дүние болмысы екі деңгейде

Адам - дене мен жанның бірлігі

САНА МЕН ТІЛ

Болмыс философиясы

Философиядағы қоғам мәселесі

Сана және бейсаналық

Сана философиясы

ТАНЫМНЫҢ ОБЪЕКТІСІ МЕН СУБЪЕКТІСІ

Философияның негізгі Бағыттары

Философиядағы адам мәселесі

Пәндер