Эпистаз

Презентация қосу

Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
М.Х.Дулати атындағы Тараз Мемлекетік Университеті
Технологиялық факультет
“Тамақ өнімдері мен қайта өңдеу өндірісі технологиясы және
биотехнология” кафедрасы

Эпистаз
Тобы:БТЕ-216-5
Орындаған:Мейрамбай Д.
Қабылдаған:

Тараз2017
Мазмұны
Кіріспе
1.Тұқым қуалаушылық
1.1 Тұқым қуалаушылық аурулар
1.2 Аллельді емес гендерді ң өзара әрекеттесуі кезіндегі
белгілердің тұқым қуалауы
2.Комплементарлық әсер
2.1 Белгілердің 9:7 қатынасында ажырауы
3.Эпистаздық әсер
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Генетика — бүкіл тірі ағзаларға тән тұқым қуалаушылық п
ен өзгергіштікті зерттейтін биология ғылымының бір сала
сы. Ағзалардың тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі ту
ралы ғылымды генетика деп атайды (грекше “genetіkos” —
шығу тегіне тән). Бұл атауды 1906 жылы а ғылшын биолог
ы У.Бэтсон ұсынды.
Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің заңдылықтарын а
шып, оларды қоғамды дамыту үшін пайдаланудың жолдар
ын шешуде генетика ғылымы зор үлес қосты. Сонды қтан,
биология ғылымының басқа салаларының арасында ма ңыз
ды орын алады.
Тұқым қуалаушыл
ық
Тұқым қуалаушылық — ұрпақтар арасында
ғы материалдық және функционалдық саба
қтастықты қамтамасыз ететін тірі организм
дерге тән қасиет. Тұқым қуалаушылыққа ба
йланысты тірі организмдердің морфология,
физиология және биохимия құрылымы мен
жеке даму ерекшеліктері ұрпақтан ұрпаққа
беріледі. Организмдердегі тұқымқуалаушы
лық факторларының болатынын алғаш бол
жам жасап, тұқым қуалау заңдылықтарын а
шқан Г.Мендель болды. Ол ата-аналық дара
бастарды бір-бірінен бір не бірнеше белгіл
ері бойынша ажыратылады, ал ол факторла
р ата-аналарынан ұрпақтарына жыныс жас
ушалары арқылы беріледі деген қорытынд
ы жасады (Мендель заңдары). 1909 жылы д
ат биологы В.Иогансен (1857 – 1927) б ұл т
ұқым қуалау факторларын ген деп атады.
1911 жылы америкалық биолог Т.Морган
(1866 – 1945) және оның әріптестері ұсын
ған “Тұқымқуалаушылықтың хромосомал
ық теориясы” бойынша да тұқымқуалауш
ылықтың бірлігі – ген деп көрсетілген. Ген
дер жасуша ядросындағы хромосомаларда
тізбектеле, бір сызықтың бойында орналас
қан және әрбір геннің хромосомада нақты
тұрақты орны (локусы) болады. Кез келге
н хромосома өзінің гендер тобымен ерекш
еленеді. Генетика ғылымының даму барыс
ында тұқым қуалау факторлары тек ядрод
а ғана емес, жасуша цитоплазмасының кей
бір органоидтарында (митохондрияда, хло
ропластарда) да кездесетіні анықталды. О
сыған байланысты цитоплазмалық тұқымқ
уалаушылық жайлы ілім қалыптасты.
Тұқым қуалаушыл
ық аурулар

Тұқым қуалаушылық аурул
ар - ұрпақтан ұрпаққа бері
летін және геннің мутацияс
ымен байланысты патологи
ялық жағдайлар.[3]
Тұқым қуалайтын аурулар
- ата-аналарынан ұрпақтар
ына берілетін аурулар. Тұқ
ым қуалайтын аурулар ген
дік, хромосомалық және ге
ногеномдық мутацияларды
ң әсерінен генетикалық мат
ериалдың өзгеруіне байлан
ысты қалыптасады.
Генетикалық жіктеу бойынша тұқым қуал
айтын аурулар:

мультифакт
хромосомалы орлық
моногендік қ (полигендік)
Моногендік
Моногенді аурулар генетикалық ақпарат жазылған құрылымды қ гендерді ң
мутацияға ұшырау себебінен туындайды. Бұл аурулардың ұрпақтар ға берілуі
Г.Мендельдің тұқым қуалау заңдылықтарына сәйкес жүретіндіктен
мендельденуші тұқым қуалайтын ауру деп аталады. Моногенді т үрі аутосом.-
доминантты (арахнодактилия, брахидактилия, полидактилия, т.б. дерттер),
аутосом.-рецессивті (екі, кейде үш немере ағайынды некелескен адамдар
арасында жиі кездеседі; агаммаглобулинемия, алкаптонурия, т.б. дерттер) ж әне
жыныстық Х- және У-хромосомалармен тіркескен (генге байланысты еркек
ауырады, ал ауруды әйел адам тасымалдайды; гемофилия, т.б. дерттер) т ұқым
қуалайтын аурулар болып бөлінеді.
Хромасомалық

Хромосомалық аурулар геномдық (хромосомалар санының өзгеруі) ж әне
хромосомалық (хромосомалар құрылысының өзгеруі) мутациялар ға
байланысты қалыптасады. Жиі кездесетін хромосома ауруларыны ң қатарына
трисомиялар жатады. Бұл кезде хромосома ж ұптарыны ң бірінде қосымша 3-
хросома пайда болады. Мысалы, Даун ауруында аутосом. 21-ж ұп бойынша
трисомия болса, Патау синдромында 13-жұпта, Эдварс синдромында 18-
жұбында болады. Гаметогенезде мейоздық бөлінудің бұзылуына байланысты
әйелдерде жыныстық Х – хромосомалардың біреуі болмаса, Шерешевский-
Тернер синдромы, керісінше бір хромосом артық болса – трипло-Х (ер
адамдарда Клайнфельтер) синдромының қалыптасуына әкеледі. Жасы 35-тен
асқан әйелдердің бала көтеруінде нәрестелерді ң хромосомалы қ аурумен туу
қауіптілігі жоғары болады.
Мультифакторлық
Мультифакторлық аурулар бірнеше геннің мутацияға ұшырауы мен
өзара әрекеттесу нәтижесінде, ауруға бейімделуі арт қан кезде ж әне
қоршаған орта факторларының әсеріне байланысты туындайды.
Мұндай ауруларға
подагра;
қант диабеті;
гипертония;
асқазан және ішектің ойық жарасы;
атеросклероз;
жүректің ишемия ауруы, т.б. жатады.
подагра

Подагра — қан құрамында зәр қышқылының көбеюінен оның натрийлік тұзының
(ураттардың) тіндерде жиналуынан дамитын созылмалы ауру. «Подагра» грек
тілінің «аяқ» және «қақпан» деген екі сөзінен кұралған термин. Дерт дамуының
басты механизмі — зәр қышқылы метаболизмінің бұзылысынан болатын
гиперурикемия. Көрінісі гиперурикемиямен, басында жедел артриттің
ұстамаларымен, кейін созылмалы артриттің дамуымен және бүйректің
зақымдануымен сипатталады.
жүректің ишемия
ауруы

Жүректің ишемиялық ауруы — жүректе қанайналымы толық
тоқтағандықтан немесе қажетті шамадан кем болғандықтан
дамитын сырқат. Сол себепті ишемиялық ауруы жүректің
тәждік (коронарлық) артерияларының ауруы деп те аталады.
Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі
кезіндегі белгілердің тұқым қуалауы

Гендер белгілі бір аллельді емес гендердің к өріну сипатына немесе б ұл генні ң
өзінің көріну мүмкіндігіне әсер ететіндігіне к өптеген мысалдар келтіруге
болады. Гендердің екі жұбының өзара әрекеттесуі, мысалы, тауы қтарды ң кейбір
тұқымдарындағы айдарының тұқым қуалауы. Бұл гендерді ң әр түрлі
үйлесімдерінің нәтижесінде айдардың төрт варианты пайда болады. Ж үпар иісті
асбұршақта түссіз пигменттің алғашқы формасы — пропигментті ң синтезін
анықтайтын А гені бар. Ал В гені фермент синтезін аны қтайды, б ұл фермент
әсерінен пропигменттен пигмент түзіледі. ааВВ ж әне ААbb генотиптері бар
жүпар иісті асбұршақтың гүлдерінің түсі ақ болады: бірінші жа ғдайда фермент
бар, бірақ пропигмент жоқ, екінші жағдайда пропигмент бар.
Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуінің
4 типі бар

Комплемента
рлық
полимериял
ық
эпистаздық гендердің
көп жақты
әсері
Эпистаздық әсер
Аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі нәтижесінде бір
геннің әсерінен екінші ген тұншығады. Мысалы, А>В және В>А;
а>В немесе b>А, т.б. Осындай құбылыс эпистаз деп аталады.
Тұншықтырушы гендерді супрессор немесе басытқы (ингибитор)
деп атайды. Оны S немесе I әрпімен белгілейді.
Эпистаз екі типке белінеді

доминантт
рецессивті
ы
Мысалы, жуаның бояусыз жуашықты екі түрін будандастыру
нәтижесінде алынған буданның жуашығы да бояусыз болады. Бірінші
ұрпақтың буданын бір-бірімен тозандандырғанда, екінші ұрпа қта боялма ған
жуашығы бар өсімдік, боялған жуашығы бар өсімдік алынады. Доминантты
эпистаз кезінде белгілердің фенотип бойынша ажырауы 12:3:1 қатынасына
тең.
Мысалы, жылқының терісінің түсі екі түрлі болып келеді: с ұр т үсті
доминантты С гені бақылайды, ал қара т үсі доминантты ген В аны қтайды.
Будандастырғанда ата-аналық жылқылардың генотипі ССbb (с ұр) х ссВВ
(қара), ал бірінші ұрпақ буданының генотипі F, СсВb болады. Доминантты С
— гені қара түсті анықтайтын В геніні ң к өрінуін басып тастайтынды қтан,
бірінші ұрпақ фенотип жағынан сұр болады. Сұр түсті бірінші ұрпа қ буданын
бір-бірімен будандастыру (СсВb х СсВb) жүргізгенде, екінші ұрпа қта
белгілердің фенотип бойынша ажырауы 12 с ұр : 3 қара : 1 жирен т үсті
құлындар алынады. Кейбір белгілердің тұқым қуалауы рецессивті гендерді ң
рецессивті эпистаздың әсерінен жүруі мүмкін. Ондай жа ғдайда екінші ұрпа қта
белгілердің ажырауы 9 : 7 немесе 9:3:4 сан қатынасына д әл келеді.
Қорытынды
Эпистаз. Бұл құбылыс комплементарлы әрекеттесуге кері ж үреді, я ғни
бір ген екінші генді басып, оның белгісін жойып жібереді. Осындай
басымдық қасиет көрсететін генді супрессор деп атайды.
Мысалы, тауықтарда доминантты С гені қауырсынны ң т үрлі-т үсті
болуын анықтайды, ал аллельді емес басқа доминантты j (джи) гені
супрессор болып табылады. Сондықтан осы супрессор j гені бар жерде
доминантты С гені өз белгісін көрсете алмайды да тауықтар а қ қауырсынды
болып шығады.Демек, генотиптері jjСС тауықтар а қ т үсті, ал генотиптері
ііСС және ііСс болып келгендері түрлі-түсті болады. Себебі, қауырсындары
түрлі-түсті тауықтардың генотипінде супрессор гені жоқ.
Пайдаланған әдебиетер тізімі
1.О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов,
У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және
сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық
сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
2.Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық
биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі»
баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X
3.Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы
редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар:
«ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
4.Сартаев А., Гильманов М. С22 Жалпы биология: Жалпы білім
беретін мектептің қоғамдық-гуманитарлық бағытындағы 10-
сыныбына арналған оқулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы,
2006. ISBN 9965-33-634-2

Ұқсас жұмыстар

КОМПЛЕМЕНТАРЛЫ ЭПИСТАЗ

Аллельді гендер - хромосоманың бір жұбында орналасатын гендер

Гендердің өзара әрекеттесуі

Тұқым қуалаудың жалпы заңдылықтары. Аллельді гендердің өзара әсері

ГЕНЕТИКАЛЫҚ КАРТАЛАР ГЕНДЕРДІҢ ӨЗАРА

Аллельді ген емес ген

Тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясы (толықтырылған)

Генетика

Жыныс генетикасы

Пәндер