Кәсіпкерлік мәні, түсінігі, негізгі түрлері және ұйымдастырушылық нысандары

Презентация қосу

КЭжМ кафедрасы

СЛАЙД - ДӘРІС
Тақырып: «Кәсіпкерлік: мәні, түсінігі, негізгі түрлері
және ұйымдастырушылық нысандары»

Пән: «Кәсіпкерлік»
5В050600 - Экономика мамандығы үшін
Автор: аға оқытушы Абдикаримова А.М.

2018 ж
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

1. Кәсіпкерлік қызметінің мәні және
негізгі ерекшеліктері;
2. Кәсіпкерлік қызметтің объектілері
және субъектілері;
3. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі
формалары.
1.Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі
ерекшеліктері:
Кәсіпкерлік – адам қызметінің ерекше саласы және ол еңбектің басқа
түрлерінен оқшауланып тұрады. Бұған кезінде атақты неміс экономисі Гарвард
университетінің профессоры Иозеф Алиоз Шумпетер мән берген. Ол былай деп
айтқан «Кәсіпкер болу – басқаның істегенін істемеу». Екінші жа ғынан к әсіпкерлер
– алдымен кәсіпкерлік жұмысты ұйымдастырушылар. Ол туралы француз
экономисі Жан Батист Сэй былай деген: «Кәсіпкер – адамдарды өндірістік ше ңбер
ауқымында ұйымдастыратын адам».
Кәсіпкерлік терминін алғаш рет кәсіпкерлік және кәсіпкер терминін XVII
ғасырдың аяғы XVIII ғасырдың басында айналымға енгізген ағылшын ғалымы
Ричард Кантильон (1650-1734 ж.ж) болды. Бұл ағымға, ол нары қты қ т әуекелділік
жағдайында табыс алу мақсатымен өндірісті ұйымдастыруда ғы адам белсенділігін
жатқызды.
А.Смит кәсіпкерді коммерциялық идеяны жүзеге асыру ж әне пайда алу үшін
экономикалық тәуекелге баратын меншік иесі ретінде сипаттады.
Экономикалық әдебиеттерде кәсіпкерлік пен бизнес ұғымдарын балама т үрінде
қарастыру жиі кездеседі.
Бизнес пен кәсіпкерлік жақын ұғымдар болғанымен, оларды бір –
бірімен баламалап, теңестіріп қарау ға болмайды. Бизнес – табыс әкелетін
кез келген қызметтің түрі. Ал, кәсіпкерлік болса – новаторлы қ іс. На ғыз
кәсіпкер – ол өнертапқыш адам. Сондықтан бизнеспен айналысатын
адамдар, осы көзқарас тұрғысынан ешуақытта кәсіпкер бола алмайды.
Экономикалық ғылымда «кәсіпкерлік қабілеттілік» деген ұғымда бар.
Кәсіпкерлік қабілеттілік дегеніміз адамны ң бизнесте жа ңалы қты аша білу
қабілеттілігі, бірақ бизнеске қатысатындардың барлы ғыны ң қолынан б ұл
келе бермейді.
Яғни айтқанымызда кәсіпкерлік дегеніміз – б ұл адамдар мен олар
құрған бірлестіктердің белсенді, дербес шаруашылық қызметі. Та ғы айта
кететін жайт, кәсіпкерлікті түсіндіре келгенде мынадай екі жа ғдай ға м ән
бері керек: біріншіден, коммерциялық ба ғыт-ба ғдар ға, т әуекелге бел
буушылық пен дербестікке, бастаған ісін ая ғына дейін жеткізуге, кездескен
кедергілерді жеңе білуде; екіншіден, экономикада, ұйымдастыру ісінде
тапқырлық пен жаңашылдық таныту ға, ғылыми-техникалы қ прогреске
жетіге тікелей қатысты.
Кәсіпкер – заңмен рұқсат берілген шаруашылы қ қызметті ң т үлерімен
айналысатын адам, соның ішінде коммерциялы қ-делдалды қ, сауда-сатты қ,
кеңес берушілік, бағалы қағаздармен байланысты операциялармен ж әне де
басқа қызметтермен.
Кәсіпкер дегеніміз – бұл тәуекелі мол жағдайларда әрекет етуші адам;
өзінің ұйымдастырушылық қабілеттері ар қасында табыс табушы; кез-келген
мүмкіндікті ұқсатып барынша мол пайда таба білетін адам.
Кәсіпкерлік іс-әрекеттің мақсаты неғұрлым көп мөлшерде пайда табу.
ҚР Азаматтық Кодексіне сәйкес «Кәсіпкерлік- бұл жеке меншікке
(жеке кәсіпкерлік) немесе мемлекеттік к әсіпорынды (мемлекеттік
кәсіпкерлік) басқару құқығына негізделген, тауарлар ға деген с ұранысты
қанағаттандыру арқылы (жұмыстар, қызмет к өрсетулер) таза пайда табу ға
бағытталған, меншік формаларына т әуелді емес азаматтар мен за ңды
тұлғалардың бастамалық қызметі. К әсіпкерлік қызмет к әсіпкерді ң атынан,
оның тәуекелі мен мүліктік жауапкершілігіне сай ж үзеге асады.»
2. Кәсіпкерлік қызметтің объектілері және субъектілері:

Қазақстан заңында кәсіпкерлік азаматтар мен бірлестіктерді ң
пайда алуға бағытталған және олардың тәуекел етуімен, сондай-а қ
мүліктік жауапкершілігі негізінде жүзеге асырылатын ынталы
қызметі.
Барлық шаруашылық қызметін емес, тек тәуекелмен, ынтамен,
іскерлікпен, дербестікпен, жауапкершілік және белсенді іздеумен
байланысты шаруашылық қызметті кәсіпкерлік қызмет деп санау ға
болады. Олардың бәрі кәсіпкерліктің белгілері болып табылады.
Қызметтің қай түрі болмасын оның обьектілері мен
субьектілері көрсетеді.
Кәсіпкерлікте тұлға (субъект) және нысанын бөліп қарайды.
Кәсіпкерліктің тұлғалары (субъектілері)

жеке
тұлғалар
әр түрлі
ассоциациялар
мемлекет (акционерлік
қоғамдар, арендалық
ұжым,
кооперативтері)
Кәсіпкерлік іс-
әрекет
субъектілеріне

мемлекеттік және
жергілікті
кәсіпкерлерді,
органдар жатады. оның
ұйымдарын;

жалға алынған
жұмысшылар Жеке және
(келісім-шарт ұйымдық
негізінде жұмыс тауар
жасайтын); тұтынушылар;
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік
қызметінің субъектілері мыналар бола алады:

Адамдардың
Шетел
Қазақстанның бірігуі
мемлекеттің
азаматтары; (кәсіпкерлер
азаматтары;
ұжымы).
Кәсіпкерлік нысандары (объектілері)

шаруашылық
қызметтің кез
келген түрлері

бағалы
коммерциялық
қағаздарымен
делдалдық
операциялар

инновациялық
кеңес беру сату-сатып
қызметтері алу
Кәсіпкерлік іс-әрекетте обьектісі тауар болып
табылады. Маркетингалық – кәсіпкерлік тәжірибиде
тауар болып нарықтық қатынастар жағдайында
сатып алушы мен сатушылардың мәмле обьектісің
құрайтын нәрселер болып табылады.
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін
қызметтің қандай да болмасын түрімен айналыса алады.
Олар: шаруашылық-өндірістік, сауда-көтерме сату,
жаңартпашылық, көрсетілетін консультациялық
қызметтер және коммерциялық делдалдық, сол сия қты
құнды қағаздар операциялары.
Кәсіпкердің мәртебесі заңды және заңды тұлғалар
мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күшіне енеді.
Құқығы, міндеті, жауапкершілігі және кәсіпкерлерді ң
кепілдіктері ұлттық заңдармен реттеледі. Мысалы,
Қазақстан Республикасының заңдарымен реттелетіндер:
2.1- кестеде көрсетілген.
Кесте 2.1- Құқығы, міндеті, жауапкершілігі.

кәсіпкерлік қызметпен айналысу құқығы, кәсіпорындар құру және
олар үшін қажетті мүліктер сатып алу;

барлық субъектілердің нарықтағы материалдық, еңбек, ақпарат және
табиғи ресурстарға қол жеткізудің теңдік құқығы;
меншік түрлеріне және ұйымдастыру-құқықтық формасына
қарамастан кәсіпорын қызметінің теңдік жағдайы;
кәсіпкерлердің мүліктерінен заңсыз айыруды қорғау;
кәсіпкерлік саласындағы бекітілген шегінді еркін таңдау;

нарықтық монополия жағдайында кәсіпкерлер мен кейбір тауар
өндірушілердің бәсекеге селқос қарауына жол бермеу.

Кәсіпкерліктің экономикалық формадағы қызметіне төтеп
беру өзгешелігі, кәсіпкер барлық жұмыстарды қолға алады, ал
тұтынушы оған бүгіннен бастап ақша төлеуге дайын.
3. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі
формалары.
Кесте 3.1- Кәсіпкерліктің негізгі атқаратын қызметтері.

1. Новаторлық қызметі әрбір кәсіпкер өзінің мақсатына жету үшін
кәсіпкерлікті ұйымдастырудың жаңа
формаларын, жаңа технологияларды
қолдануға мүдделі болады. Бұл қызмет
өнімнің бәсекеге қабілеттілігін және сапасы
туралы мәселелерді шешеді.

2.Ұйымдастыру қызметі әрбір кәсіпкер минималды шығын жұмсау
және максималды пайда табу мақсатымен ең
тиімді өндірісті таңдайды. Өндірісті
ұйымдастыру кезінде кәсіпкер жер, еңбек,
капитал ресурстарын бір процеске
біріктіреді.
3.1-кестенің жалғасы.

3. Басқару қызметі әрбір кәсіпкер шаруашылықты жүргізуде
негізгі шешімдерді қабылдау инициативасын өз
жауапкершілігіне алады: кадр мәселесі, өнімді
сатып өткізу, банк жүйесімен байланысты
мәселелерді шешеді.
4. Тәуекелге бару әрбір кәсіпкер тәуекелге бару үшін істелетін
қызметі істің айқындылығын талдап, қорытындысына
не болатынын білген жөн. Кәсіпкер тек қана өз
уақыты, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге
салмайды, сонымен бірге өндіріске кеткен
өзінің серіктестіктерінің немесе
акционерлерінің қаржыларын тәуекелге
салады.
Кәсіпкерліктің экономикалық, әлеуметтік және құқықтық
жағдайлары. Кәсіпкерлікпен айналысу барысында экономикалы қ,
әлеуметтік және құқықтық жағдайлар ескерілуі қажет.
1. Экономикалық жағдайлар - нарыққа тауар, қызметтер ұсыну,
тауарлардың, қызметтердің алуан түрлері, тұтынушыларда ғы а қша- қаражат
көлемі, яғни олардың сатып алу қабілеттілігі, ж ұмыс орныны ң ж әне ж ұмыс
күшінің артық-кемдігі, еңбек ақы қорының артық-кемдігі, қарыз беретін
мекемелердің ақша ресурстары б.к.
2.Әлеуметтік жағдайлар - кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қалыптастыру
үшін тұтынушыларда тауар сатып аларлық қаражаты болуы, оларды ң
тауарға, қызметке деген талғамы, төлем қабілеттілігі бар сұранысы болуы.
Әлеуметтік жағдай әрбір адамның жұмыс орнындағы жағдайы, еңбек а қы
мөлшерімен байланысты. Әрбір кәсіпкер әлеуметтік м әселелерге белсенді
араласып, жағдай жасауы тиіс: денсаулық са қтау, ж ұмыс орнын жаса қтау,
еңбек ақы мөлшерін қадағалау.
3. Құқықтық жағдайлар - кәсіпкерлікті реттейтін заңдар ж әне
нормативтік-құқықтық жағдайлардың болуы: Қазақстан Республика-сыны ң
Азаматтық Кодексі, салық туралы заңдар, кәсіпкерлерді қор ғайтын за ңдар,
шағын және орта бизнесті қолдайтын органдар, меншікке құқы қты қ
заңдар.
Кәсіпкерліктің түрлері және ұйымдастыру формалары.

Кәсіпкер тауарлар өндіреді, содан соң оларды сатады. Осы ған орай,
кәсіпкерлік өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңес беру, делдалды қ ж әне
сақтандыру болып бөлінеді. Осылардың әрбір формасы өзіндік ерекшелігі,
өзгешелігі, демек өзіндік технологиясы болады.
Кәсіпкерліктің түрлеріне өндірістік, коммерциялық, қаржылық, кеңес беру,
сақтандыру, делдалдық кәсіпкерлік жатады: 3.2- кестеде берілген.
Кесте 3.2- Кәсіпкерліктің түрлері.

Өндірістік кәсіпкерлік бұл тауар өндіру мен қызмет
көрсетумен байланысты кәсіпкерлік.

Коммерциялық кәсіпкерлік бұл өнім өндірумен байланысыз
тауарлар мен қызметтерді қайта сату
бойынша операцияларды жүргізумен
ерекшеленетін кәсіпкерлік.
Коммерциялық кәсіпкерліктің іс өрісі
тауар биржалары мен сауда
мекемелері.
3.2-кестенің жалғасы.

Қаржылық кәсіпкерлік бұл сату, сатып алу объектісі ақша,
валюта, құнды қағаздар болып табылатын
коммерциялық кәсіпкерліктің түрі.
Қаржылық кәсіпкерлікке коммерциялық
банктер және қор биржалары жатады.
Кеңес беру кәсіпкерлігі бұл нарыққа бағытталу туралы
қаржылық шаруашылық талдауды
жасауға, басқару мәселелері жөнінде
көмектер көрсетумен айналысатын
кәсіпкерлік.
Сақтандыру кәсіпкерлігі бұл белгілі бір жағдайларды
сақтандырудан сақтандыру төлемін алу
нәтижесінде пайда болатын қаржылық
кәсіпкерліктің түрі.
Делдалдық кәсіпкерлік бұл белгілі бір мәмілеге мүдделі
тараптарды біріктіретін кәсіпкерлік.
Көріп отырғандай, кәсіпкерліктің барлық түрі табыс
алуға бағытталған. Бірақ ол үшін шектеулі
ресурстарды қиыстырып пайдалану ға үйрену керек.
Ресурстардың әр түрлі комбинацияларын жасай –
кәсіпкер қызметінің қажетті буыны. Олар Шумпетер
көзқарасы бойынша бес бағытты қамтиды.
Жаңа игілікті жасау немесе ескі игіліктің жаңа
сапасын жасау;
Өндірістің жаңа әдісін енгізу;
Жаңа өткізу рыногына шығу;
Шикізат немесе жартылай фабрикаттың жаңа көзін
табу;
Өндірісті қайта ұйымдастыруды жүргізу.
Кәсіпкерліктің ұйымдастыру формаларына ұйымдық-құқықтық және ұйымдық-экономикалық
кәсіпкерліктер жатады.

• құқықтық кәсіпкерлік жеке
кәсіпкерлік, серіктестік, акционерлік
Ұйымдық- қоғамды біріктіреді.

• бұл бір адамның немесе бір
Жеке
жанұяның кәсіпкерлікпен
кәсіпкерлік – айналысуы.

• бұл екі немес одан да көп адамдардың
капитал салымдар (үлестері) негізінде
Серіктестік – құрылған табыс алуға бағытталған іс-
әрекеті.
Толық серіктестік-
Мүшелері өз
мүліктері шеңберінде
жауапкершілікке ие
болады.

Жауапкершілігі Коммандиттік
серіктестік-
шектеулі
серіктестік-
Серіктес Мүшелері аралас
Мүшелері тек қана тіктің жауапкершілікке
ие болады, яғни
салынған
капиталы негізінде
түрлері: біреуі толық
тәуекелге барады мүлікпен, ал
және жауап береді. екіншісі салынған
капиталы негізінде
жауап береді.
Акционерлік қоғам – бұл жарғылық капиталы белгілі бір
үлестерге (акцияларға) бөлінген, заңды тұлға құқығы бар
кәсіпорын.
Акционерлік қоғам ашық
және жабық болып екіге
бөлінеді.

Жабық акционерлік қоғамда
акциялары
Ашық акционерлік қоғам құрылтайшылары
өз акцияларын ашық арасында стылатын,
сатуға және акциялардың құны
басылымдарда басылымдарда
акциялардың құнын жарияланбайтын
жариялауға құқылы. акционерлік қоғамның
түрі.
Ұйымдық-экономикалық кәсіпкерлік формалары:

1. Концерн – көп салалы іс-әрекетпен ерекшеленетін өнерк әсіп
саласындағы корпорацияның кең тараған формасы.
2. Ассоциация – экономикалық дербес кәсіпорындардың ерікті
бірлестігі. Ассоциацияның негізгі ма қсаты ғылыми-техникалы қ,
өндірістік, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді бірігіп
шешу.
3. Консорциум – ірі қаржы операцияларын істеу үшін біріккен
кәсіпкерлердің бірлестігі.
4. Синдикат – бір саланың кәсіпкерлерін тауар сату ға біріктіру.
5. Картель – тауар, қызмет көрсету бағасы, нарық аудандарын
бөлу, өндіріс мөлшері, патент айырбастау ж өнінде келісім.
6. Трест – белгілі бір тауарды өндіру бойынша белгілі бір
түрдегі монополисттік бірлестік.
Кәсіпкерлік қызметтің жіктелуі және
кәсіпкерлік қызметтің түрлері.
СӨЖ
1. Кәсіпкерлікті дамыту факторлары;
2. Кәсіпкерліктің даму тарихы.

Ұқсас жұмыстар

Кәсіпкерліктің мақсаттары

Қазақтанда бизнесті мемлекеттің қолдау шаралары

Өндірістік кооперативтер

Кәсіпкерлік пәніне жалпы шолу

Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың мәні және қажеттілігі

Кәсіпкерлік қызметті несиелеу

КӘСІПКЕРЛІК туралы

Әкімшілік құқықтың қайнар көздері

Қаржы ресурстары туралы түсінік

Кәсіпкерлік қызмет жүйесіндегі бизнес- жоспарлау

Пәндер