Б. Қаратаев – Қазақстанның көрнекті қоғам қайраткері туралы ақпарат

Марат Оспанов Атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті

Факультет: Жалпы медицина

Кафедра: Қазақстан тарихы және қоғамдық пәндер кафедрасы

Тақырыбы: Б. Қаратаев - Қазақстанның көрнекті қоғам қайраткері

Орындаған:Қабыл Ж.

Тексерген:Калманова Г.

СТУДЕНТТІң ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ

Бақытжан қаратаев - Қазақстанның көрнекті қоғам қайраткері

Қаратаев Бақытжан Бейсәліұлы 1860 жылы Жайық өңірінің Қаратөбе ауданындағы Ақбақай ауылында дүниеге келген. Ол Орынбор гимназиясын бітіргеннен кейін Санкт-Петербург университетінің заң факультетіне оқуға түседі. 1890 жылы оны ІІ дәрежелі алтын медальмен үздік бітіреді. Алған мамандығы бойынша Петербургте, Кутаисиде және Орынборда бірнеше жыл тергеуші болып істейді. 1897 жылы туған жеріне қайта оралып, Оралда, Қаратөбеде, Жымпитыда адвокат болды. 1907 жылы ІІ Мемлекеттік Думаға Орал облысынан депутат болып қатысып, жер-су мәселесі бойынша қазақ халқының мүддесін қорғап сөз сөйлеген. 1907-1916 жылдары ағартушылық жұмыстармен айналысып, «Қазақстан» газетін, «Айқап» журналын шығаруға көмектеседі. .

1918 жылы облыстық атқару комитетінің мүшелігіне сайланды. Сол жылы наурызда әскери үкімет бүлік ұйымдастырып, облыстық кеңес мүшелерін (ішінде Қаратаев та бар) тұтқынға алды. 1919 жылы 24 қаңтарда Чапаев дивизиясы босатып, кейін ол Орал облревкомының құрамында ұлттар коллегиясын басқарды. 1919 жылы 24 шілдеде Қаратаев Қазақ әскери ревкомының мүшелігіне тағайындалды. 1920 жылы 4-12 қазанда Орынборда өткен Кеңестердің Бүкілқазақстандық І съезіне делегат болды. Мұнда қабылдаған Қазақ АССР-інің еңбекшілері құқығы туралы декларацияның жобасын дайындауға қатысқан. Қазақ АССР-інің заң комиссары болды. Кеңестердің ІІ Бүкілқазақстандық съезіне де делегат болып қатысты.

Патша өкіметінің жер саясатына қарсылық

Қазақ даласына келіп қоныстанушылар саны күрт артып, құнарлы, шұрайлы жерлерінен айырылып жатқан елдің жағдайы қыл ұшына келген еді. Осындай дүрбелеңде ел жер сақтап қалу үшін не істерін білмей сабыла бастады. Сөйтіп, ел тағдыры сынға түскен кезде ұлт зиялыларының көзқарастары қиыспай екіге бөлінді.

Біріншісі - «көшпенді өмір салтын доғарып, ел болып жиылып, қала салайық, егін егіп, бау-бақша отырғызып, отырықшы салтқа көшейік, сонда шұрайлы жерлерімізге өзіміз ие болып қаламыз, жақсы өмір сүріп кетеміз» дейді.

Екіншісі - «сан жылдар қалыптасқан шаруашылық, өмір салты - аяқастынан өзгерте салатын нәрсе емес, ол - өздігінен қалыптасатын табиғи үрдіс, оны өзгерткенмен, бәрібір күйреп қалады, ұзаққа бармайды, ақыр аяғында башқұрттар құсап жерді мұжықтарға болмашы бағаға сатып, сып-сидан болып шыға келеміз. Одан да көшпелісі көшпелі, отырықшысы отырықшы болып қала берсін» дейді.

Орал қаласында кадеттерді жақтаушылар өмір тәжірибесі мол Бақытжан Қаратаевтың төңірегіне топтасты. Осы тарихи кезеңде қазақ саяси элитасының арасында кадеттер партиясына қарай ойысушылықтың байқалуы патша өкіметіне қарсы қуатты оппозициялық күшке айналған осы партияның қолдауына сүйеніп, қазақ халқы мүддесін қорғаудан туындаған еді. Қазақ кадеттерінің бағдарламасында қазақ жерін бүтіндей сол елдің меншігі етіп жариялайтын заң қабылдау қажеттігі, ішкі Ресейден көшіп келіп қоныстану толқынын тежеу, қазақ жұмысшыларына еркіндік, теңдік беру, олардың мүддесін қорғайтын заңдар шығару, қазақ балалары үшін мектеп, медресе, университеттер ашу тағы сол сияқты талап-тілектер айтылған.

Қазақ зиялылары патша өкіметінің қанаушылық саясатына қарсы ашық және батыл түрде талаптарын қойып, қазақ елінің барлық мұң-мұқтажын баяндап газет беттерінде мақалалар жазып, патшаға петициялар жолдай бастады. Соның бірі - 1905 жылдың жазында Торғай және Орал облыстары қазақтарының орталық билік органдарына жолданған петиция. Қазақ жерін талан-таражға салуды тоқтату мәселесін назарынан ешқашан тыс қалдырмаған Бақытжан Бисәліұлы бұл петицияны дайындауға тікелей атсалысты және онда жер мәселесіне байланысты мынандай талаптар қойылды:

- қазақ жерінде бұл күнге дейін қала салып алып, бейбіт өмір сүріп отырған орыстар отыра берсін және олар алған жерге талабымыз жоқ. Бірақ қалған жеріміз қырғыз-қазақ халқының өз пайдасына мәңгі ұрпақ мұрасы ретінде ешкімнің ортағынсыз берілсін;

- мұнан былай орыс шаруаларына қазақ жерінен жер берілмесін және қазақ жерінен қоныс аудару учаскелері мұнан былай ашылмасын;

- Далалық ереженің барлық 17 бабы негізсіз деп танылып, жойылсын;

- қырғыз-қазақ халқының қолына жер мәңгілік өзіңдікі деген құжат берілсін (ҚР ОММ, 1202-қор, 1-тізбе, 37-іс, 123-бет) .

Петербургке Б. Қаратаев бастап барған делегация петицияны тиісті орындарға тапсырғаннан кейін генерал Ғ. Жәңгіровтің араласуымен ІІ Николай патшаның қабылдауына рұқсат алып, оған өз талап-тілектерін де білдіреді. Осы жылы Орал қаласында Қазақстанның бес облысының өкілдері қатысқан съезд болып өтті. Оның делегаттарының қатарында Ә. Бөкейханов, Ж. Сейдалин, М. Дулатов, Б. Сыртанов, Б. Қаратаев болды.

І Мемлекеттік Думаны шақыру туралы заң 1905 жылдың желтоқсан айында патшаның екі манифесінің негізінде шықты. Үлкен атыс-тартыстың нәтижесінде арнайы мәжілістің шешімі бойынша «бұратана елдерден» Думаға депутат сайлау турасында шешім қабылданады. Алғашқы Дума таратылғаннан кейін 1907 жылдың қаңтар-ақпан айларында ІІ Мемлекеттік Думаға депутаттар сайлау жүргізілді. Қазақ халқынан депутаттыққа Орал облысынан Бақытжан Қаратаев, Ақмола облысынан Шәймерден Қосшығұлов, Торғай облысынан Ахмет Бірімжанов, Семей облысынан Темірғали Нұрекенов, Жетісу облысынан Мұхамеджан Тынышпаев, Сырдария облысынан Тілеулі Алдабергенов, Астрахань губерниясынан Бақтыгерей Құлманов сайланды. ІІ Мемлекеттік Думада өкіметтің жүргізіп отырған аграрлық және отаршыл саясаты сынға алынады.

Қазан төңкерісі жылдарында

Орал әскери үкіметі бұйрығымен Қаратаевтар ауылынан ешқайда кетуге рұқсат етілмеген Бақытжан Қазан төңкерісін шын ниетімен, батыл жақтап қарсы алды. «Қазан революциясынан кейін, - дейді Бақытжан, - 1918 жылдың наурызына дейін мен өз жолдастарыммен бірге қырда соғыс күшін ұйымдастыруға кірістім. Бұл жұмысқа қоныс аударып келген украиндықтарды да тарттық».

Большевиктердің басшылығымен шақырылған Орал облыстық кеңесінің І съезі 1918 жылдың қаңтарында Кеңес өкіметін құрып, билікті өз қолдарына алғанын жариялады. 1918 жылы наурыз айында облыстық кеңестің ІІ съезінде атқару комитетінің құрамы сайланды. Б. Қаратаев облыстық атқару комитетінің мүшелігіне өтті және оған юстиция комиссары міндеті тапсырылды. Әскери үкімет наурыздың 29-ында Кеңес өкіметіне қарсы бүлік ұйымдастырды. Билікке келген ақ казактар өкіметі жаңа ғана құрылған, әскери күші әлсіз кеңестердің атқару комитетінің негізгі тобын тұтқынға алды.

Облыстық кеңес мүшелерінің аздаған тобы: Әйтиев, Парамонов, Ипмағанбетов, Қаратаев, Арғыншиевтер Жайық өзенінің сол жақ жағасындағы қазақ, украин еңбекшілерінің арасына құпия өтіп, күш ұйымдастырды.

Қырғыз (қазақ) әскери-революциялық комитеті (ҚазРевком)

1919 жылы 10 шілде күні өлкені басқару жөніндегі Қырғыз (Қазақ) әскери-революциялық комитеті құрылды. Бұл Қазақстандағы ең алғашқы жоғары мемлекеттік органы еді.

Қазақ революциялық комитеті құрамына жеті адам кіргізілді. Қазревком төрағасы болып Кеңес өкіметі Наркомнацтың орынбасары С. С. Пестковскийді тағайындады. Мүшелері болып Ә. Жангелдин, С. Меңдешев және басқалары бекітілді. Кейін бұлардың қатарына Б. Қаратаев, Ә. Әйтиев, А. Арғыншиевтер кірді.

1919 жылы 11 қыркүйекте құрылған Орал мен Бөкей қазақтарының революциялық комитетін басқара отырып, Б. Қаратаев қазақтар арасындағы нақтылы үгіт-насихат жұмыстарын кеңейтті. Қыркүйек-қазан айларында Бақытжанның қолымен «Қазақ халқының қайраткерлеріне», «Құрметті қарттарға» және «Керей руының ұлдарына» деген үндеулер жарияланды. Бұл үндеулерінде ол қазақ халқына Кеңес өкіметі туралы шындықты баяндайды.

Ұқсас жұмыстар

Б.Қаратаев– Қазақстанның көрнекті қоғам қайраткері

БАҚЫТЖАН ҚАРАТАЕВ

Алашорданың батыс бөлімінің тарихы- өлке тарихының құрамдас бөлігі

Бірінші Мемлекеттік Дума

Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым

Халел Досмұхамедов өмірінен қысқаша мағлұмат

Туған жерім - Жаркент қаласы

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕ КІТАПТАР ШЫҒАРУ

Шахтер Даңқы монументі 1974 жылы

Қазақ әліпбиін реформалау

Пәндер