Б. Қаратаев – Қазақстанның көрнекті қоғам қайраткері туралы ақпарат

Презентация қосу

Марат Оспанов Атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік
Медицина Университеті

СТУДЕНТТІҢ ӨЗІНДІК
ЖҰМЫСЫ
◦ Факультет: Жалпы медицина
◦ Кафедра: Қазақстан тарихы және қоғамдық пәндер
кафедрасы
◦ Тақырыбы: Б.Қаратаев – Қазақстанның көрнекті қоғам
қайраткері
Орындаған:Қабыл Ж.
Тексерген:Калманова Г.
БАҚЫТЖАН ҚАРАТАЕВ –
ҚАЗАҚСТАННЫҢ
КӨРНЕКТІ ҚОҒАМ
ҚАЙРАТКЕРІ
Қ аратаев Бақытжан Бейсәліұлы 1860 жылы Жайық
өңірінің Қ аратөбе ауданындағы Ақбақай ауылында
дүниеге келген. Ол Орынбор гимназиясын
бітіргеннен кейін Санкт-Петербург университетінің
заң факультетіне оқуға түседі. 1890 жылы оны ІІ
дәрежелі алтын медальмен үздік бітіреді. Алған ма
мандығы бойынша Петербургте, Кутаисиде және
Орынборда бірнеше жыл тергеуші болып істейді.
1897 жылы туған жеріне қайта оралып, Оралда,
Қ аратөбеде, Жымпитыда адвокат болды. 1907 жылы
ІІ Мемлекеттік Думаға Орал облысынан депутат
болып қатысып, жер-су мәселесі бойынша қазақ
халқының мүддесін қорғап сөз сөйлеген. 1907-1916
жылдары ағартушылық жұмыстармен айналысып,
«Қ азақстан» газетін, «Айқап» журналын шығаруға
көмектеседі..
1918жылы облыстық атқару комитетінің мүшелігіне
сайланды. Сол жылы наурызда әскери үкімет бүлік ұйымдас
тырып, облыстық кеңес мүшелерін (ішінде Қ аратаев та бар)
тұтқынға алды. 1919 жылы 24 қаңтарда Чапаев дивизиясы
босатып, кейін ол Орал облревкомының құрамында ұлттар
коллегиясын басқарды. 1919 жылы 24 шілдеде Қ аратаев Қ азақ
әскери ревкомының мүшелігіне тағайындалды. 1920 жылы 4-
12 қазанда Орынборда өткен Кеңестердің Бүкілқазақстандық І
съезіне делегат болды. Мұнда қабылдаған Қ азақ АССР-інің
еңбекшілері құқығы туралы декларацияның жобасын
дайындауға қатысқан. Қ азақ АССР-інің заң комиссары болды.
Кеңестердің ІІ Бүкілқазақстандық съезіне де делегат болып
қатысты.
Патша өкіметінің жер саясатына
қарсылық
Қазақ даласына келіп қоныстанушылар саны күрт артып, құнарлы,
шұрайлы жерлерінен айырылып жатқан елдің жағдайы қыл ұшына келген
еді. Осындай дүрбелеңде ел жер сақтап қалу үшін не істерін білмей
сабыла бастады. Сөйтіп, ел тағдыры сынға түскен кезде ұлт
зиялыларының көзқарастары қиыспай екіге бөлінді.
Біріншісі - «көшпенді өмір салтын доғарып, ел болып жиылып, қала
салайық, егін егіп, бау-бақша отырғызып, отырықшы салтқа көшейік,
сонда шұрайлы жерлерімізге өзіміз ие болып қаламыз, жақсы өмір сүріп
кетеміз» дейді.
Екіншісі - «сан жылдар қалыптасқан шаруашылық, өмір салты -
аяқастынан өзгерте салатын нәрсе емес, ол - өздігінен қалыптасатын
табиғи үрдіс, оны өзгерткенмен, бәрібір күйреп қалады, ұзаққа бармайды,
ақыр аяғында башқұрттар құсап жерді мұжықтарға болмашы бағаға
сатып, сып-сидан болып шыға келеміз. Одан да көшпелісі к өшпелі,
отырықшысы отырықшы болып қала берсін» дейді.
Орал қаласында кадеттерді жақтаушылар өмір тәжірибесі мол Бақытжан Қара
таевтың төңірегіне топтасты. Осы тарихи кезеңде қазақ саяси элитасыны ң
арасында кадеттер партиясына қарай ойысушылы қты ң байқалуы патша
өкіметіне қарсы қуатты оппозициялық күшке айналған осы партияны ң
қолдауына сүйеніп, қазақ халқы мүддесін қорғаудан туындаған еді. Қазақ
кадеттерінің бағдарламасында қазақ жерін бүтіндей сол елдің меншігі етіп
жариялайтын заң қабылдау қажеттігі, ішкі Ресейден көшіп келіп қоныстану
толқынын тежеу, қазақ жұмысшыларына еркіндік, теңдік беру, оларды ң
мүддесін қорғайтын заңдар шығару, қазақ балалары үшін мектеп, медресе,
университеттер ашу тағы сол сияқты талап-тілектер айтылған.
Қазақ зиялылары патша өкіметінің қанаушылық саясатына қарсы ашы қ ж әне
батыл түрде талаптарын қойып, қазақ елінің барлық мұң-мұқтажын баяндап
газет беттерінде мақалалар жазып, патшаға петициялар жолдай бастады. Соны ң
бірі - 1905 жылдың жазында Торғай және Орал облыстары қаза қтарыны ң
орталық билік органдарына жолданған петиция. Қаза қ жерін талан-тараж ға
салуды тоқтату мәселесін назарынан ешқашан тыс қалдырмаған Ба қытжан
Бисәліұлы бұл петицияны дайындауға тікелей атсалысты ж әне онда жер
мәселесіне байланысты мынандай талаптар қойылды:
- қазақ
жерінде бұл күнге дейін қала салып алып, бейбіт өмір сүріп отырған орыстар
отыра берсін және олар алған жерге талабымыз жоқ. Бірақ қалған жеріміз қырғыз- қазақ
халқының өз пайдасына мәңгі ұрпақ мұрасы ретінде ешкімнің ортағынсыз берілсін;
- мұнан былай орыс шаруаларына қазақ жерінен жер берілмесін және қазақ жерінен қоныс

аудару учаскелері мұнан былай ашылмасын;
- Далалық ереженің барлық 17 бабы негізсіз деп танылып, жойылсын;

- қырғыз-қазақ халқының қолына жер мәңгілік өзіңдікі деген құжат берілсін (ҚР ОММ,

1202-қор, 1-тізбе, 37-іс, 123-бет).
Петербургке Б.Қаратаев бастап барған делегация петицияны тиісті орындарға тап

сырғаннан кейін генерал Ғ.Жәңгіровтің араласуымен ІІ Николай патшаның қабылдауына
рұқсат алып, оған өз талап-тілектерін де білдіреді. Осы жылы Орал қаласында
Қазақстанның бес облысының өкілдері қатысқан съезд болып өтті. Оның делегаттарының
қатарында Ә.Бөкейханов, Ж.Сейдалин, М.Дулатов, Б.Сыртанов, Б.Қаратаев болды.
І Мемлекеттік Думаны шақыру туралы заң 1905 жылдың желтоқсан айында патшаның екі

манифесінің негізінде шықты. Үлкен атыс-тартыстың нәтижесінде арнайы мәжілістің
шешімі бойынша «бұратана елдерден» Думаға депутат сайлау турасында шешім
қабылданады. Алғашқы Дума таратылғаннан кейін 1907 жылдың қаңтар-ақпан айларында
ІІ Мемлекеттік Думаға депутаттар сайлау жүргізілді. Қазақ халқынан депутаттыққа Орал
облысынан Бақытжан Қаратаев, Ақмола облысынан Шәймерден Қосшығұлов, Торғай
облысынан Ахмет Бірімжанов, Семей облысынан Темірғали Нұрекенов, Жетісу
облысынан Мұхамеджан Тынышпаев, Сырдария облысынан Тілеулі Алдабергенов,
Астрахань губерниясынан Бақтыгерей Құлманов сайланды. ІІ Мемлекеттік Думада
өкіметтің жүргізіп отырған аграрлық және отаршыл саясаты сынға алынады.
Қазан төңкерісі жылдарында
Орал әскери үкіметі бұйрығымен Қаратаевтар ауылынан ешқайда кетуге рұқсат
етілмеген Бақытжан Қазан төңкерісін шын ниетімен, батыл жақтап қарсы алды.
«Қазан революциясынан кейін, - дейді Бақытжан, - 1918 жылдың наурызына де
йін мен өз жолдастарыммен бірге қырда соғыс күшін ұйымдастыруға кірістім.
Бұл жұмысқа қоныс аударып келген украиндықтарды да тарттық».
Большевиктердің басшылығымен шақырылған Орал облыстық кеңесінің І съезі
1918 жылдың қаңтарында Кеңес өкіметін құрып, билікті өз қолдарына алғанын
жариялады. 1918 жылы наурыз айында облыстық кеңестің ІІ съезінде ат қару
комитетінің құрамы сайланды. Б.Қаратаев облыстық атқару комитетінің
мүшелігіне өтті және оған юстиция комиссары міндеті тапсырылды. Әскери
үкімет наурыздың 29-ында Кеңес өкіметіне қарсы бүлік ұйымдастырды. Билікке
келген ақ казактар өкіметі жаңа ғана құрылған, әскери күші әлсіз кеңестерді ң
атқару комитетінің негізгі тобын тұтқынға алды.
Облыстық кеңес мүшелерінің аздаған тобы: Әйтиев, Парамонов, Ипма ғанбетов,
Қаратаев, Арғыншиевтер Жайық өзенінің сол жақ жағасындағы қазақ, украин
еңбекшілерінің арасына құпия өтіп, күш ұйымдастырды.
Қырғыз (қазақ) әскери-революциялық
комитеті (ҚазРевком)
1919 жылы 10 шілде күні өлкені басқару жөніндегі Қырғыз (Қазақ) әскери-
революциялық комитеті құрылды. Бұл Қазақстандағы ең алғашқы жоғары
мемлекеттік органы еді.
Қазақ революциялық комитеті құрамына жеті адам кіргізілді. Қазревком
төрағасы болып Кеңес өкіметі Наркомнацтың орынбасары С.С.Пестковскийді
тағайындады. Мүшелері болып Ә.Жангелдин, С.Меңдешев және басқалары
бекітілді. Кейін бұлардың қатарына Б.Қаратаев, Ә.Әйтиев, А.Арғыншиевтер
кірді.
1919 жылы 11 қыркүйекте құрылған Орал мен Бөкей қазақтарының
революциялық комитетін басқара отырып, Б.Қаратаев қазақтар арасындағы
нақтылы үгіт-насихат жұмыстарын кеңейтті. Қыркүйек-қазан айларында
Бақытжанның қолымен «Қазақ халқының қайраткерлеріне», «Құрметті қарт
тарға» және «Керей руының ұлдарына» деген үндеулер жарияланды. Бұл
үндеулерінде ол қазақ халқына Кеңес өкіметі туралы шындықты баяндайды.
Азамат соғысы қасіреті кезінде келген ойларды іске асыру мүмкіндігін ол
ұтымды пайдаланды. Соғыс жағдайы ғана емес, екі жақта да келісімге
келгісі келмейтін қасарысқан жандардың аз болмауы да бұл мақсатты іске
асыруды тіптен қиындатты.
Алайда 1919 жылы 24 қазанда Б.Қаратаев Орал облысты қ
партия комитетіне Алашорданың батыс бөлімшесінде өзіні ң
саяси, бейбіт келіссөз жүргізуге әзір екендігін хабарлады. К өп
уақыт өтпей-ақ Ақтөбеде «кеңестік және кеңестік емес қырғыз
дардың» қатысуымен қазақ халқын бірлестіру ж өніндегі І
жалпыөлкелік кеңестік конференция өткізілді. Қаза қ ке ңестік
мемлекеттілігін құрудың алғашқы маңызды қадамы жасалды.
1920 жылы 4-12 қазанда Орынборда өткен ке ңестерді ң
Бүкілқазақстандық І съезіне Б.Қаратаев делегат болды. М ұнда
«Қырғыз (Қазақ) АССР-і еңбекшілерінің правосы туралы
декларация» қабылданды. Тұңғыш қабылданған Қаза қстан
заңдарының біраз жобасы Б.Қаратаевтың қолымен дайындал
ды. Съезде Қазақ АССР-інің Орталық атқару комитетінің
төрағасы болып С.М.Меңдешев, Халық комиссарлар ке ңесіні ң
төрағасы болып В.А.Радус-Зенкович сайланды.
Бақытжан Қаратаев Қазақ АССР-інің заң комиссары болып
Орынборда қызмет істей бастады.
Ол жаңа құрылған комиссариат қызметінің негізін қалаумен
қатар, алғашқы декреттердің өмірге келуіне тікелей атсалысты.
Б.Қаратаев Кеңестердің Бүкілқазақстандық ІІ
съезіне де делегат болып қатынасады. Құрметті
демалысқа шыққаннан соң ол Ақтөбедегі
туысқандарына көшеді. 1922-1925 жылдарда
Ақтөбе губерниялық сот коллегиясының мүшесі
болып қызмет істейді. Өмірінің соңғы жылдарында
Батыс Қазақстандағы азамат соғысының тарихын
жазумен шұғылданған. 1934 жылы тамыз айының
аяқ кезінде Б.Қаратаев Ақтөбеде ұзақ науқастан
кейін қайтыс болды.
Қорытынды
Қорытындылай айтқанда өз халқына
осыншама еңбегі сіңген абзал ұлдары
жөнінде бар дауыспен еркін айтуға
тоталитаризм жылдарында мүмкіндіктер
болмады. Енді бұл қате көзқарас түзетілуі
тиіс. Қазақстанның азаттығы мен Тәуелсіздігі
үшін ақылын, ерік-жігерін аямай, бар өмірін
сарп еткен мемлекет қайраткерлерінің
алдыңғы сапында әрқашанда Бақытжан
Бисалыұлы Қаратаевтың есімі аталып, оның
жарқын бейнесі халықтың есінде сақталмақ.

Ұқсас жұмыстар

Б.Қаратаев– Қазақстанның көрнекті қоғам қайраткері

БАҚЫТЖАН ҚАРАТАЕВ

Алашорданың батыс бөлімінің тарихы- өлке тарихының құрамдас бөлігі

Бірінші Мемлекеттік Дума

Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым

Халел Досмұхамедов өмірінен қысқаша мағлұмат

Туған жерім - Жаркент қаласы

ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕ КІТАПТАР ШЫҒАРУ

Шахтер Даңқы монументі 1974 жылы

Әбу Насыр Әл- Фараби туралы

Пәндер