Жасөспірімдердегі девиантты мінез-құлықтың алдын алу: себептері, түрлері және педагогикалық-әлеуметтік шаралар

Жас өспірімдердің девиантты мінез-құлқының алдын алу мәселелері

Президент Н. Ә. Назарбаев өзінің Қазақстан халқына Жолдауында: “Бізге өз қоғамымызды құрып отырып, біздің азаматтарымыздың өмір бойында дені сау болуы және оларды таза табиғи ортаның қоршап тұруы үшін кең өріс алатын күш-жігерлерді қолдану қажет. Осы мақсатты іске асырудағы біздің стратегиямыз келесі бөліктерден тұрады: аурудың алдын алу және а\салауатты өмір салтына ынталандыру” деген болатын.

Мәселенің өзектілігі:

Қоғамымызда жыл өткен сайын қылмыс жасаушылардың жасы жасарып, нашақорлық, жезөкшелік, девиантты тәртіптегі балалар саны өсуде. Осы мәселенің алдын алу барысында жалпы білім беретін мектепте “қиын” баланы қайта тәрбиелеу мәселесі аса өзекті педагогикалық әрі әлеуметтік мәселеге айналды.

Жеткіншек және жасөспірімдік шақтағы қауіп тудыратын қарама-қайшылықтар:

Психогорманальды процестерден басталып, “мен” концепциясының бет бұрысымн аяқталатын өтпелі кезеңіндегі ішкі қиыншылықтар;

Жас өспірімнің әлеуметтік жағдайының тұрақсыз болуы;

Әлеуметтік бақылаудың механизмдерінің қайта құрылуына байланысты туындаған қарама-қайшылықтар.

Лұқпан Хакімнен: “Өмірде байлық қымбат па?” деп сұрағанда, ол “Байлық та, даңқ та адам баласын бақытты ете алмайды. Біле-білсеңдер, ауру ханнан дені сау қайыршы бақытты. Ал бақыт дегеніміз не? Әрбір азамат өзінің күш-жігерін халқына, өз еліне, ұрпақ тәрбиесіне жұмсап, ақылды, парасатты және денсаулығы зор болса ғана бақытты” деген екен.

Жас өспірімдерде девиантты мінез-құлықтың түрлері, яғни әділетсіздік, қылмысты топтарға тәуелділік, заңсыз істерді жасау, есірткіні қолдану, ішімдік, басқыншылық мінез-құлық, суицидті мінез-құлық және басқа психикалық күйзелістерге қарсы тұру, болдырмаудың алдын алу.

Зерттеудің мақсаты

Балалардың, жасөспірімдердің және жастардың білімін, мінез-құлқын әрі олардың денсаулығын сақтау мәселесіне көзқарасты жақсарту;

Білім және денсаулық сақтау саласын қоса алғанда, бүкіл қоғам үшін зор маңызды өмірлеріне деген жауапкершілікті сезіндіру;

Салауатты өмір салтын ұстаттыру.

Зерттеудің міндеттері:

Ғылыми дәлелдеме

Кез келген іс-әрекетті бағалау белгілі бір нормамен салыстыруды көздейді. Күдік тудыратын іс-әрекеттерді девиантты деп атайды. Девианттық мінез-құлық - не моральдық, не құқықтық, не мәдени, не психикалық саулық нормасынан ауытқыған іс-әрекеттер жүйесі.

Девианттық іс-әрекет екі үлкен категорияларға бөлінеді. Біріншіден, ашық немесе жабық психопатологиясы бар психикалық саулық нормасынан ауытқитын іс-әрекет, екіншіден, құқықтық, әлеуметтік және мәдени нормаларды бұзатын әлеуметтік емес іс-әрекет.

- Девиантты мінез-құлық өзін-өзі сыйлауды түсіруге ықпал етеді. Себебі, соған қатысты индивид еріксіз өзінің әрекеттеріне қарсы қоғамның ойларын бөледі, сонымен қоса өзін де соған бейімдейді. - Өзін құрметтеудің төмен болуы қалыпты емес, мінез-құлықтардың өсуіне әсер етеді: әлеуметтік ұйымдарды шеике ысырып, әлеуметтік емес ұйымдардың әрекеттеріне қатысу арқылы жасөспірім өзінің психологиялық деңгейін құрдастары арасында жоғарылатқысы, мектепте немесе үйде болмаған өзіндік қабылдау әдістерін тапқысы келеді.

Зерттеудің болжамы:

(жалғасы) - Кейбір топтар бойынша, әсіресе төменгі бастамалы өзін құрметтеу - девиантты мінез-құлықтың жоғарылауына өзін сыйлау деңгейінің өсуіне әсер етеді; - Деликвенттіліктен басқа да мінез-құлықтар, жас келген сайын өзгереді.

- оқушы баладағы құндылық бағдарының мазмұнын анықтау; - отбасы тұрмысындағы қарым-қатынастарды, сәтсіздіктерді, бала тәртібін қадағалаудағы ата-ананың іс-әрекеттерін зерделеу; - баланың сабақтан тыс уақытын қадағалау; - баланың шартсыз топтарға қатысуын, ондағы көшбасшылық немесе басқадай рөлін, көшеге қызығу деңгейін зерттеу; - баланың девиантты тәртібінің себептерін анықтау; - “Қиын” баланың болу себебін педагогикалық тұрғыдан анықтап алу; - “Қиын” балаға көмек көрсету үшін мақсатты жүйелі түрде тәрбие жұмысын жүргізу және тағы басқалар жатады.

Зерттеудің ұсыныстары