ОҚО, Сайрам ауданы, Көмешбұлақ ауылы жағдайында дәндік жүгері дақылынан жоғарғы өнім алудың технологиясын жасау

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті

«ОҚО, Сайрам ауданы,
Көмешбұлақ ауылы жағдайында
дәндік жүгері дақылынан жоғарғы өнім
алудың технологиясын жасау»

Орындаған: Бекенова З.
Тобы: АП-10-1к2
Жұмыстың мақсаты – Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы,
Көмешбұлақ ауылы жағдайында дәндік жүгері дақылынан жо ғар ғы өнім
алудың технологиясын жасау.
Бұл мақсатты орындау үшін мынандай міндеттер шешілді:
Жүгері өсімдігінің биологиялық қасиеттерін аны қтау;
Дақыл өсіретін шаруашылықтың топырақ, ауа-райы жа ғдайларына
сараптама жасау;
Нақты топырақ-климаттық жағдайында дақылдың ерекшеліктерін ескере
отырып өнімді бағдарлау;
Нақты топырақ-климаттық жағдайы ерекшеліктері бойынша д әндік ж үгері
өсіру технологиясын жасау
Практикалық бағалылығы. Жүгері дақылын өсіретін шаруашылықтың
топырақ климаттық жағдайларын ескере отырып өсіру технологиясын
жасалды, мұнда ауыспалы егістік жүйесі, ал ғы да қыл т үрі, ауыспалы
егістіктегі топырақ өңдеу жүйесі, дақылдардың айма қтық ж үйесі,
тыңайтқыштар жүйесі, өсімдіктерді аурулардан ж әне зиянкестерден қор ғау
жүйесі, дақыл тұқымдарын себу жұмыстары, топыра қтың ыл ғал режимін
реттеу жұмыстары және тағы басқалар ескерілді.
Жүгерінің ботаникалық сипаттамасы
Өсіп-өну және даму. Жүгері дәнді дақылдар тобына жатады. Тамыр
жүйесі шашақты, ұзын, торк өзді, 3 метр терендікке дейін, ал жан-
жағына 1 метрге дейін жайылып өседі. Тамыр системасыны ң 60
проценті топырақтың айдалатын қабатында болады. Ж үгері тамыры
топырақтың үлкен аумағынан қоректік заттар мен ыл ғал әкеліп жатады.
Нәтижеде жүгері топырақтағы қоректік элементтерді басқа д әнді
дақылдардан гөрі жақсырақ пайдаланады. Бас қа да қылдардан
айырмашылығы жүгері өсімдігінің төрт түрлі тамыры болады. Олар:
ұрық тамыры, алғашқы буын тамыр, негізгі тамыр ж әне тіреуіш тамыр.
Кейінгі қосымша тіреуіш топырақтан жер бетіне шы ғып т ұрады.
Жүгерінің алғашқы даму кезінде тамыр ж үйесі өте тез өседі. Е.
Амантаев., Н. Нечипоренко м әліметтері бойынша к өгеріп шы ққаннан
кейін 7—8 күнде жүгері тамыры 25 сантиметр тере ңдікке дейін барады.
Әйтсе де алғашқы егілген к үндері жүгерінің өніп, өсуі өте баяу
болады. Бірақ, өсуіне қолайлы жағдайларда әсіресе, шаша қтану кезінде
бір тәулікте 10—12 сантиметрге дейін өседі. Ал г үлденгеннен кейін есуі
тоқтайды. ІІІашақтану кезінде, он к үннен кейінгі г үлдену д әуірінде
жүгері өзінің жалпы органикалық массасының 75 процентін
жинақтайды.
Жүгерінің тамыр жүйесі көлемінің тәуліктік ұл ғаюы 7, 12, 13 Жүгері дақылының
жапырақтарды шығару сатыларына жеткенде ерекше бай қалады. Өсіп-
өну сатыларындағы жүгерінің ең қажетті кезе ңдері саба ғыны ң сыртқы құрылысы
қалыптасуына әсер ететін 2—3 жапырақты шығару сатысы, сондай-а қ
собығының қалыптасуына әсер ететін 6—7 жапыра қтар шы ғар ған кезі
болып саналады (Н. М. Третьяков, 1979).
Дақылдың биологиялық ерекшеліктері
Ылғалға талабы. Топырақ құрамында ылғал неғұрлым көп болса, июнь-август айлары ңда
жаңбыр неғұрлым көп жауса, өсімдік солғұрлым ылғалды тиімді пайдаланады ж әне жедел өседі.
Қуаңшылық жылдары, жаңбыр аз жауған да жүгері өсімдігі бір өлшемдік құр ға қ затын құрау
үшін көп су жұмсайды.
Топыраққа талабы ерешелігі. Жүгері егістігінен алынатын жоғары өнімдер топырақтың
физикалық және химиялық қасиеттерімен қатар топырақты ң органикалы қ ж әне қоректі заттар ға
бай болуына байланысты. Қышқылды ортасы 5,5—7 аралы ғында болса жа қсы өнім алынады.
Егер қышқылды ортасы рН—5-тен төмен болса, ондай топыра қтарда ж үгері өспейді. Ж үгері д әні
топыраққа түскеннен бастап, оттегін көп керек етеді. Жақсы өнім алу үшін топыра қ құрамында 18
—20 процент оттегі болуға тиісті, егер ол 10 процентке т үсіп кетсе ж үгеріні ң тамыры есуін
баяулатады, 5 процентке төмендесе тіпті өспейді. Топыра қ ты ғызды ғы 1,1—1,3 г/см аспау керек.
Мұның бәрі сөзсіз жүзеге асырылуға тиісті агротехникалық шаралар қатарына жатады.
Жылуды қажет етуі. Ауыл шаруашылығының көптеген басқа дақылдарына қарағанда жүгері
жылылықты сүйеді. Өніп, өскеннен кейінгі ауа температурасыны ң к үрт т өмендеуі ж үгеріге өте
зиянды. Жүгері тұқымының өнуі үшін топырақ жылылы ғы 8—10 градус болса жеткілікті. Кейбір
суыққа төзімді сорттар сынап бағанасы 6 градусты, тіпті одан да т өмен температураны
көрсеткеннің өзінде өне береді. Ауаның температурасы төмен болған сайын т ұқым баяу әрі сирек
өнеді. Соның салдарынан өсімдік ауруға шалдығады немесе топырақты жарып шы ға алмай, өледі.
Демек, жүгерінің өніп шығуы үшін топырақтың температурасы т ұқымны ң өнуіне қажетті
жылылықтан 2—3 градус жоғары болуға тиіс. Ж үгері өсірілетін аудандарды ң пайдалы
температурасының жиынтығы 1700°—3120°С аралы ғында болады
Дақылдың ауыспалы егістегі орны
Зерттеулер нәтижесінде жүгері дақылы көпжылдақ б ұрша қ
тұқымдас шөптен соң (жоңышқа), астықты дақылдардан
және отамалы бұршақ тұқымдастардан кейін өсіргенде мол
және сапалы өнім алуға болатыны анықталған. Дегенмен
өсіру технологиясын ғылыми негізделген технологиялы қ
үлгісін жүйелі түрде уақтылы, сапалы жүргізгенде
органикалық және минералды тыңайтқыштарды топыра қ
құнарлылығының көрсеткіштеріне байланысты және
жүгері өсімдігінің биологиялық даму ерекшеліктерімен
байланыстырып қолданған кезде бірнеше жыл ауыстырмай
бір жерде жылма-жыл үзбей егуге болатынын ж әне
өнімділіктің көп төмендемейді.
Обылыс көлемінде көп қолданылатын дәндік жүгеріні ң
төмендегідей ауыспалы егістігін қолдану о ңтайлы деп
есептеймін.
1. Дәнді дақыл +жоңышқа 1 жыл
2. Жоңышқа 2 жыл
3. Жоңышқа 3 жыл
4. Дәндік жүгері
5. Дәндік жүгері
6. Сүрлемдік жүгері мен май бұршақтың аралас егісі
Топырақ өңдеу жүйесі
Ауыспалы егістің аты алғы дақылдар
Топырақты әзірлеу және Қажетті машиналар Жұмысты жүргізу Сапалық
тұқым себу алдында өңдеу және құрал мерзімі көрсеткіштері
әдістері -жабдықтар

Сыдыра жырту ЛДГ-10 Алғы дақыл жинап 8-10 см
болғанда тереңдікке

Аудара жырту ПЛН -4-35 Күзгі суықтар 28-32 см
басталғанша тереңдікке

Тырмалау БИГ-3, БМШ3,5 Көктемде топы-рақ 6-8 см
физикалық пісіп тереңдікке
жетілгенде

Культивациялау ЧКУ-3,0 Арамшөптердің 8-10 см
шығуына орай тереңдікке

Культивациялау ЧКУ-3,0 Егін себуден 2-3 10-12 см
күн бұрын тереңдікке
Тұқымды себуге әзірлеу
Жоғары сапалы тұқым - мол өнім алудың негізі. Т ұқым сапасынан т ұқымны ң бір
мезгілінде өнуі, өркенінің жиі болуы ең соңында өнімнің жо ғары болуы
байланысты. Жүгерінің өнгіштігі 92% кем (II класты)болмауы керек, егер
өнгіштік 96 болса (I класты) тіпті жақсы болады. Өйткені өнгіштік атал ған
көрсеткіштерден төмен болса егін көгі өте сирек болады, ол міндетті т үрде
алынатын өнімге теріс әсер етеді. Себуге дайын ж үгері т ұқымы еленген ж әне
дәріленген болуы тиіс.
Реттік Тұқымды Шараның алға Препарат тың Ауылшаруа- Жүргізілетін Сапасына
қатар себуге әзірлеу қойылған мөлшерінің шылық мезгіл (агро қойылатын
ы шаралары мақсаты шығыны машиналары күнтізбек талаптар
маркалары

1 Елегіштен Тұқымнан - ЗАВ-40 Тұқымдық Біркелкі 4
өткізу біркелкі егін материал және 5 №
көгін алу үшін жиналғаннан електен өткізу
соң

2 Дәрілеу Аурулардан, ТМТД КП-1,0 Себуден бір Бірыңғай
зиянкестер- препараты ай бұрын
ден қорғау 2 кг/т
Тұқым себу мерзімі, мөлшері және әдістері
Жүгерінің тұқымын себу нақты жағдайға, топырақ күйінее, арамшөптермен ластануына және
ең бастысы ауа райына байланысты жүргізіледі. Топырақ температурасы 100С төмен болса,
жүгері себіліп болғаннан соң тұқым ұзақ уақыт көктемей жатып алады, нәтижесінде
саңырауқұлақ ауруларына ұшырап 30-40% кейде одан да көп мөлшері егін көгін бермейді.
Сондықтан курстық жұмыс барысында аймақтың ауа-райы жағдайлары ескеріледі.
Биологиялы қасиетіне байланысты жүгері тұқымын себу топырақтың тұқым сіңіру
тереңдігіндегі температура 10-12 0С жеткенде жүргізілуі тиіс екендігі белгілі. Оңт үстік-Батыс
ауылшаруашылығы ғылыми зерттеу орталығының Тассай тірек бекетінің ауа райы жа ғдайлары
мәліметтері бойынша бұл мерзім сәуір айының үшінші онкүндігіне сәйкес келеді.

Дақыл Түқымның сапа Түқым Себу
көрсеткіштері себу
мөлшері
Тазал Өнгіш Себу 1000 дән Млн. кг/га
ығы, тігі, % жара салмағы, дана/ мерзімі әдісі Терең
% мдыл г га дігі,
ығы, см
%
Дәндік 98 96 94,1 300-400 0,1- 41 Сәуірдің 3- Пунктир
жүгері 0,12 онкүндігі лі 6-8
Негізгі дақыл егістігіндегі күтіп-баптау жұмыстары
Ретт Шаралар Дақылдың даму сатысы Жұмысты жүргізу Препарат- Қолданылатын Қойылатын
ік мезгілі тардың шығын машиналар маркасы агротехника
қата мөлшері және құрал лық
ры (кг/га) жабдықтар талаптар
1 Тырмалау Егін көгі пайда болғанға мамырдың басы --- БИГ - 3 Аңызақ қал-
дейін дырмай 3-4 см
2 Гербицид енгізу Арамшөптердің шығуына мамырдың басы 1,5-2,0 л/га ОПШ-8 50%-тік 2,4Д
бай-ланысты егін көгі пайда амин тұзы
болғанға дейін
3 Қатарара- Егін көгі жаппай пайда Мамыр айының екінші ---- КРН-4,2 6-8 см тереңдікке
лықтарды қопсыту болғанна соң онкүндігі
4 Алғашқы вегетация- 5-7 жапырақ пайда болғанда Мамыр айының екінші ---- 500-600 м3/га
лық суару онкүндігі
5 Қатарара- 8-10 жапырақ пайда Мамыр айыныңүшінші Азот КРН-4,2 10-12 см
лықтарды қопсыту болғанда онкүндігі тыңайтқышын тереңдікке
ың 3/5 бөлігі
6 Вегетация-лық суару 10-12 жапырақтар пайда Маусым айының бірінші ---- ----- 500-600 м3/га
болғанда онкүндігі
7 Қатарара- 10-12 жапырақ пайда Маусым екінші айының Азот КРН-4,2 10-12 см
лықтарды қопсыту болғанда онкүндігі тыңайтқышын тереңдікке
ың 2/5 бөлігі
8 Вегетация-лық суару 12-14 жапырақтар пайда Маусым айыныңүшінші ---- ----- 500-600 м3/га
болғанда онкүндігі
9 Вегетация-лық суару 16-18 жапырақтар пайда Шілде айының бірінші ---- ----- 600-800 м3/га
болғанда онкүндігі
10 Вегетация-лық суару 20-22 жапырақтар пайда Шілде айының ортасыі ---- ----- 500-600 м3/га
болғанда
11 Вегетация-лық суару 20-22 жапырақтар пайда Тамыз айының бірінші ---- ----- 500-600 м3/га
болғанда онкүндігі
Дақыл өсірудің технологиялық кескіні
Ретті Атқарылған жұмыстар Жұмыстың негізгі Жүргізу мерзімі Қажетті машиналар, Орындалған
к тізімі мақсаты құрал-жабдықтар жұмыстардың сапа
қатар (маркалары) көрсеткіштері
ы
1 Сыдыра жырту Аңызақ қалдығын Алғы дақыл жиналып ЛДГ-10 8-10 см тереңдікке
топыраққа араластыру болғаннан соң
2 Органикалық тыңайт- Топырақты тыңайту 40 т/га
қышпен бірге Р2О5, К2О5
енгізу
3 Аудара жырту Торырақ құрлымын Күзгі суықтар ПЛН -4-35 28-32 см тереңдікке
жақсарту басталғанша
4 Тырмалау Ылғал жабу Көктемде топы-рақ БИГ-3, БМШ3,5 6-8 см тереңдікке
физикалық пісіп
жетілгенде
5 Культивациялау Торырақ құрлымын Арамшөптердің ЧКУ-3,0 8-10 см тереңдікке
жақсарту, арамшөп- шығуына орай
терді жою
6 Культивациялау Торырақ құрлымын Егін себуден 2-3 күн ЧКУ-3,0 10-12 см тереңдікке
жақсарту бұрын
7 Тұқымды дәрілеу Аурулардан, зиянкестер- Себуден бір ай бұрын КП-1,0 ТМТД препараты
ден қорғау 2 кг/т
8 Тұқымды себу Тұқым сіңіру Сәуірдің 3- онкүндігі СКПН-6 0,1-0,12 өнгіш
СКНК-6 дән,41кг/га, 6-8 см
тереңдікке
9 Тырмалау Егін көгінің жер бетіне Егін көгі пайда БИГ - 3 Аңызақ қал-
шығуына жағдай жасау болғанға дейін дырмай 3-4 см
Қорытынды
Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, Көмешбұлақ ауылы жағдайында ауа райы жағдайлары
мәліметтері бойынша жүгеріні себу мерзімі сәуір айының үшінші онкүндігіне сәйкес келеді. Ж үгеріні ң
оңтайлы себу тәсілі пунктирлі, бұл тәсілмен бір гектар жерге шамамен 60-90 мы ң т ұқым себіледі.
Оңтүстік Қазақстан өңірінің тау бөктері аймағында жүгерінің вегетациясы кезінде ыл ғыл орташа
түскен жылдары 4-5 рет, құрғақшылық жылдары - 6 ретке дейін су берілуі тиіс.
Дәндік мақсатта егілген жүгеріні собықтағы дәннің толық пісу дәуірінде жинау қажет. Б ұл кезе ңде
жинағанда дәннің құрамындағы ылғал мөлшері 15-18 % болады. Жүгеріні жинау үшін «Херсонец-
200» комбайны қолданылады.
Минералды тыңайтқыштардың ішінде қос суперфосфат және калий хлориді өте қиын еритін
тыңайтқышқа жататындықтан оны көңмен қосып күзде топыраққа сіңірген тиімді. Барлы қ қажетті азот
селитрасының (72кг/га) 30 пайызы екінші қатараралы қты өңдеумен, ал қалған м өлшері үшінші
қатараралықтармен бірге беріледі. Өйткені үшінші қатараралықты өңдеу мерзімі жүгеріні ң қоректік
заттарды көп қажетсіну кезеңіне сәйкес келеді. Ал азот ты ңайтқышын бірінші рет беру егін к өгіні ң
жақсы өсіп-дамуын қалыптастырады.
Егістік алқаптағы арамшөптің өсіп дамуына байланысты арам шөбі көп танапты бірінші өңдеуден
соң 12-15 күн өткесін, тұқым себер алдында екінші рет өндеп топырақты 8-12 см терендікте
қопсытады және тырмалайды.
Жүгерінің өнгіштігі 92% кем (II класты) болмауы керек, егер өнгіштік 96 болса (I класты) тіпті
жақсы болады. Өйткені өнгіштік аталған көрсеткіштерден төмен болса егін көгі өте сирек болады, ол
міндетті түрде алынатын өнімге теріс әсер етеді.

Ұқсас жұмыстар

Ноқат дақылы

Дәндік жүгері өсіру технологиясы және собықты жинау мен өңдеу ерекшеліктері

БАТЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ДАҚЫЛДАРЫ

Қазақстанның металлургия және машина жасау кешендері

Меркі ауданы ауылдық округтері бойынша ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымы

Су қоймалар, олардың мақсаты және топтастығы. Су қоймасы туралы түсінік

ШЫМКЕНТ ДЕНДРОПАРКІ

АИВ - ИНФЕКЦИЯ

Жүгері, өсу аймағы, түрлері

Тұқымы түкті

Пәндер