Зиянды организмдерге өсімдіктің төзімділігі және толеранттылығы

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік
университеті

«Ауылшаруашылық ғылымдары» жоғары мектебі
______________________________ кафедрасы
Зиянды организмдерге
өсімдіктің төзімділігі және
толеранттылығы

Орындаған: Сламбек Ж.
Тобы: АП-14-2к2
Қабылдаған: ___________________
Зиянды организмдерге
өсімдіктің төзімділігі және
толеранттылығы
• 1. Өсімдіктер төзімділігі туралы
жалпы ұғым.
• 2.Өсімдіктердің ыстыққа
төзімділігі.
• 3.Топырақ тұздылығы және
тұзға төзімділік туралы жалпы
ұғым.
• 4. Ауруларға қарсы
өсімдіктердің төзімділігі.
Кіріспе
• Жер шарының әр түрлі аймақтарында климаттық жағдайлар, топырақ құрылыстары мен
химиялық құрамдары, жылдың жылы және салқын маусымдарының ұзақтығы мен ара-
қатынасы, температура айырмашылықтары, т.б. біркелкі емес алуан түрлі болып келетіндігі
белгілі.
• Осыған байланысты жер бетінің әр түрлі аймақтарында өніп өсетін жануарлар мен
өсімдіктердің тіршілік әрекеттерінде көптеген ерекшеліктер байқалады.
• Өсімдіктердің табиғатта таралуы олардың шыққан тегіне байланысты. Мысалы оңтүстік
аймақтарда жылу сүйгіш қысқа күндік өсімдіктер, солтүстік аймақтарда ауа райының
салқындығына бейімделген ұзақ күндік өсімдіктер тараған.Белгілі географиялық аймақтың
бөлшектерінде өсімдіктің тұқым қуалаушылық қасиеттеріне байланысты ылғал сүйгіштер су
қоймаларына жақын, көлеңкеге төзімділері орман шымылдықтарында өніп өседі.
• Қоршаған ортаның белгілі мерзімділікпен және кездейсоқ өзгеруіне байланысты
өсімдіктердің тіршілік әрекеттерінде де көптеген ерекшеліктер қалыптасады. Мысалы,
таулы, тегістік дала, қоңыржай, қуаңшылық-щөлейт аймақтарда, қиыр шығыс пен солтүстік
аймақтарда тіршілік ететін өсімдік топтарының өздеріне тән сыртқы морфологиялық
ерекшеліктерімен қатар, олардың ішкі физиологиялық, биохимиялық, яғни, зат алмасушылық
процестерінде де ерекшеліктер қалыптасқан.
• Сонымен өсімдіктің ішінде ортаның қолайсыз жағдайларының әсеріне біртіндеп
бейімделуінің нәтижесінде төзімді және төзімсіз топтар, түрлер, өкілдер пайда болады.
Ортаның қолайсыз
жағдайларында өсімдіктердің
төзімділігі
•Ортаның қолайсыз жағдайларында
өсімдіктердің төзімділігі негізінен екі
бағытта қалыптасады.: ортаның
қолайсыз(күз, қыс) кезеңдерінде өсімдіктер
түгелінен, немесе ішінара зат алмасу, өсіп-
өну процестерін тоқтатып, тыныштық күйге
ауысады; екіншіден, керісінше тіршілік
әрекеттерін күшейтіп, қолайсыз
жағдайларға барынша ырықты төтеп
береді.
•Температуралық жағдайларға
байланысты өсімдіктер-ыстыққа,
салқындыққа, аязға төзімді және төзімсіз
болып бөлінеді.
•Сумен қамтамасыздыққа байланысты
қуаңшылыққа, ылғал молдығына, су басуға
төзімді және төзімсіз деп аталады. Қыстың
қолайсыз жағдайларына байланысты қысқа
төзімді, төзімсіз болып, топырақтағы
тұздардың мөлшеріне байланысты
тұздануға төзімді, төзімсіз болып бөлінеді.
•Түрліше індетті аурулар туғызатын
микроорганизмдер әрекеттеріне
байланысты індет ауруларға төзімді
Өсімдіктердің қолайсыз температуралық
жағдайларына төзімділігі.
Өсімдіктердің ыстыққа төзімділігі.
• Өсімдік организіміне жоғары температураның (ыстықтың ) әсерін зерттеу
жұмыстары 19-шы ғасырдың 70-жылдарынан –ақ басталған болатын. Мысалы,
Сакс (Sachs, 1864) әр түрлі өсімдіктердің өзіне тән ең жоғарғы (максимум)
температуралық деңгейі болады деп көрсетті. Көптеген өсімдіктер +51 С
ыстыққа 10минуттен артық төтеп бере алмайды., бірақ +49+50 С ыстыққа
ұзағырақ уақыт шыдайды деп тұжырымдады.
• Кейінірек, өсімдіктердің көпшілігі үшін ең жоғарғы температуралық деңгей
бұған қарағанда төменірек болатындығы анықталды. Мысалы, картоп өсімдігі
42,5С ыстыққа бір сағаттан артық шыдай алмай, залалданатындығы
байқалды. Зерттелген өсімдіктерді ыстыққа төзімділік деңгейіне қарап,
төмендегідей
Көлеңкеде өсетін 6 топқа бөлді:
саумалдық (Oxalis asetosella), шытырлақ (Impatiens parvifora), т.б. –
температуралық максимумы+40,5-42.50С.

Су өсімдіктеріне жататын элодея (Elodea callitrichoides)-+38,5 0С, валлиснерия (Vallisneria)-
+41,50С.
Біршама көлеңкелеу жерде өсетін шыршай (Geum urbanum), сүйел шөп (Cyelidonium majus),
қырыққұлақтардың, т.б. өсімдіктерде ең жоғары температуралық деңгейі +45-46 0С
шамасында болады.
Ең жоғарғы температуралық деңгейі+480С шамасында болатын қалампыр гүлдерінің біраз
түрлері, андыз, т.б. ашық, қуаңшылық аймақтарда өсетін өсімдіктер.

Қоңыржай аймақтарда өсетін (мезофиттер) қара алқа (Solanum nigrum) және сасық мендуана
(Datura stramonium)-+49,5 және +470С; қарамықша (Agrostemma githago)+44-450С.

Ыстыққа өте төзімді жасаңшөптер (суккулент) +48,5-54,50С ыстыққа шыдай алады.
Өсімдіктердің салқындыққа
(төмен+температураға)
төзімділігі.
• Шығу тегі жағынан оңтүстік
өсімдіктердің көпшілігі төмен,
жағымды (+) температураның ( 1
ден 100С-қа дейінгі аралықта)
әсерінен де зақымданады.
Қоңыржай аймақ өсімдіктері бұндай
салқындыққа төзімді, қалыптағыдай
өсіп-өнуін тоқтатпайды. Олар арпа,
сұлы, зығыр, сиыр жоңышқа сияқты
өсімдіктер жатады. Мысалы,
егістікті калий тыңайтқыштарымен
қамтамасыз ету, ауаның
ылғалдылығының жоғарылауы
және жарықтың жақсы түсуі
өсімдіктердің төзімділігін біршама
күшейтеді. Тиімді әдістердің біреуі –
шынықтыру болып есептеледі. Ол
үшін өсімдіктің өнген тұқымдары бір
ай бойы тәулігіне 12 сағ ішіде 0 ден
-50 С дейінгі жағдайда, қалған
мерзімде +15-200 С жағдайда
Топырақ тұздылығы және тұзға
төзімділік туралы жалпы ұғым.
• Тұзды топырақтар жер шарындағы мемлекеттердің көптеген
аймақтарын алып жатады. Жалпы құрылықтың шамамен 25% тұзды
аймақтар үлесіне тиеді. Тұзды топырақтардың көп бөлігі, негізінен, Орта
Азия мемлекеттерінде орын алады. Осы мемлекеттердің суармалы
аймақтары (егістігінің), шамамен 65%-тейі азды-көпті тұзды
топырақтардан тұрады. Соның ішінде Түркменстанда –89%, Өзбекстанда
–70%, Қазақстанда –65%, Тәжікстанда –30%, Қырғызстанда –25%.
Тұзды ортаға бейімделушілік
ерекшеліктеріне байланысты
галофиттер негізгі төрт топқа
бөлінеді:
4.Тұзды
оқшаулап
жинақтаушы
3.Тұзды
галофиттерге
сіңірмейтін
сыртқы ортада
галофиттер
1.Тұз енген тұздар
(гликогалофитте
жинақтаушы 2.Тұзды бөліп арнайы тұз
р) тұздылығы
галофиттер шығаратын жинағыш,
төмендеу
(эвгалофиттер). галофиттер көпіршік
топыраққа өніп-
Бұл топқа тұзға (криногалофитте тәріздес
өседі. Олардың
төзімділігі өте р) күшті және түкшелерге
клеткаларындағ
жоғары сораң шамалы тұзды жиналып
ы осмостық күш,
өсімдіктері, топырақтарда сақталады. Олар
негізінен,
мысалы, өніп-өседі жапырақтың ең
фотосинтез
шөптесін (гмелин, бетінде де қалың
өнімдеріне –
бұзаубас сораң кермек). болып
көмірсуларға
жатады. Бұл Бұлардың орналасқан .
байланысты
өсімдіктердің органдарындағы Егер, осы
болады.
плазмалары тұздар арнайы өсімдіктер
Клеткалар
тұзды оңай бөлгіш тұзсыз
арқылы тұздар
өткізеді, клеткалар- топырақтарда
сіңбейді.
ұлпаларындағы безшелер өссе, онда
Олардың нағыз
тұздң мөлшері арқылы бөлінеді. түкшелер пайда
өкілдеріне жусан
өте көп болады. болмайды.
(Artemisia salina),
Бұндай
изен (Kochia)
өсімдіктерден
түрлері жатады.
алабұтаның біраз
Өсімдіктердің індетті
ауруларға төзімділігі
• Өсімдіктердің көптеген аурулары оларға бөгде организімдердің – патогенді немесе ауру
туғызатын бактериялардың, саңырауқұлақтардың, вирустардың әсер етуінен пайда болады.
Бұл потогенді микроорганизмдер өсімдікпен жанасып әрекеттеседі, оның организмге еніп,
немесе оның сырт бетінде өсіп-дамиды және тіршілік әрекеттерімен өсімдіктегі
физиологиялық процестерді бұзады, яғни өсімдікті ауруға шалдықтырады.
• Сонымен індетті аурудың негізгі ерекшелігі міндетті түрде ауру туғызушы, өсімдіктің
сыртқы бетінде, немесе ішінде (ұлпаларында) дамитын, одан өзінің тіршілік әрекеттеріне
қажет қоректік заттарды алушы, микроорганизмнің немесе басқа паразиттің (арамтамақтың)
болуында. Бұндай аурулардың екінші ерекшелігіне, олардың басқа су өсімдіктерге, немесе
жеке органдарға тікелей жанасу жел, адам, хайуанаттар, сондай-ақ, індеттенген өсімдік
қалдықтары арқылы тез таратылатындығын жатқызуға болады.
• Микроорганизмдерге байланысты пайда болатын аурулардан басқа біраз жоғары сатыдағы
өсімдіктерге (гүлді паразиттер) және хайуанаттарға (нематодтар), насекомдарға байланыты
ауруларды ажырата білген жөн. Паразиттік тіршілік ететін өсімдіктерге сұмқұла және
арамшырмауықты жатқызуға болады. Сұмқұла хлорофилсіз шөптесін өсімдік туысы.
Қазақстан жерінде оның 23 түрі өседі. Басқа өсімдіктердің тамыры арқылы қоректеніп, өніп-
өсетін аса қауіпті арам шөп. Арам шырмауық –жоңышқа, беде, түйежоңышқа, сиыр жоңышқа,
кендір темекі егісінде өсіп, оларды зақымдайды. Қазақстанда бұлардың 19 түрі өседі.
Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Кенесарина.Н.Ә.Өсімдіктер физиологиясы және
биохимия негіздері. Алматы, 1988ж
2. Жатқанбаев.Ж.Өсімдіктер физиологиясы.Алматы.
1988 ж.
3. Қалекенұлы.Ж.Өсімдіктер физиологиясы.Алматы.
Қазақ университеті.1996ж.
4. Сағатов.К.С.Өсімдіктер физиологиясы. Алматы,
Ғылым баспасы, 2002 ж.
5. Уалиханов.Г, Есмағұлов.Қ. Өсімдіктер
биотехнологиясының негіздері. Алматы .Респ. баспа
кабинеті, 1999 ж.
6. Жатқанбаев.Ж.Ж. Өсімдіктер физиологиясы және
биохимиясы негіздері. Алматы 2004 ж.

Ұқсас жұмыстар

Зиянды организмдерге өсімдік төзімділігін бағалау

Жүгерінің шығу тарихы

Өсімдіктер физиологиясы

Өсімдіктің фотосинтездік аппараты

Вирустардың организмге енуі, таралуы, орналасуы. Инфекция түрлері және оларға сипаттама. Иммунитеттің механизмдері

Жүгерінің толарсақ қаракүйесі

қатты әсер ететін улы заттар

ОҚО қиярдың селекциялық зерттеуі

Өсімдіктердің ауру түрлері мен топтары

Өсімдіктер дүниесі

Пәндер