МАҚТАЛЫ АУЫСПАЛЫ ЕГІС ДАҚЫЛДАРЫН ТЫҢАЙТУ ЖҮЙЕСІ

Презентация қосу

МАҚТАЛЫ
АУЫСПАЛЫ ЕГІС
ДАҚЫЛДАРЫН
ТЫҢАЙТУ ЖҮЙЕСІ

Орында ғ ан:
Тобы:
Қ абылда ғ ан:
Мақта – биологиялық
ерекшеліктері
• Мақта - биіктігі 1,5-2 метрге дейін жететін кіндік тамырлы,
шөптекті өсімдік немесе шала б ұта. Біздегі өсірілетін ма қта -
біржылдық өсімдік. Көпжылды қ б ұталы т үрлері тропиктік елдерде
кездеседі. Елімізде Оңт үстік Қаза қстанны ң к өптеген аудандарында
(Бөген, Келес, т. б.) шитті ма қта өсіріледі. «Шыт» деген ма қтаны ң
ұрық шашатын тұқымы. Ма қтаны ң екі т үрлі: өсетін ж әне жеміс
беретін бұталы болады. Жеміс беретін б ұта ғы - қыс қар ған өркен.
Жеміс беретін бұтақтың ұшында г үл өседі. Бірінші г үлден т өменірек
орналасқан жанама бүршіктен екінші г үл дамиды. Ма қтаны ң г үлі
ақсары немесе сары т үсті. Маусым айында ма қта б ұта қтарында
жеке-жеке ірі гүлдер пайда болады, я ғни г үлдейді. Ма қта г үліні ң
біріккен 5 тостағанша ж әне тоста ғаншаны ң сыртын қаптайтын
бірікпеген 3 жапырақшасы бар. К үлтесі бірікпеген 5, біріккен к өп
аталықтары, к өп аналы қтары болады. Сонды қтан оны ң г үл
формуласы: Т3+(5)К5А(оо)Ж(оо).
Мақта – морфологиялық
сипаттамасы
• Мақта (Gossypium L.) - Құл қайыр
тұқ ымдасына (Маlvасеае) жататын
көпжылдық тропикалық б ұта.
• Біздің елімізде ма қта біржылды қ өсімдік
ретінде егіледі, биіктігі - 1-1,5 м. Ма қтаны ң 2-
2,5 м тереңдікке кететін және топыра қты ң к өп
аумағын алып жататын кіндікті тамыр ж үйесі
бар. Сабағы - тік, с үректенген, б ұта қтанады,
әсіресе төртінші-бесінші жапыра қтан кейін.
Өсімдіктің өркені - г үлі немесе жемісі жо қ
моноподиальді ( өскіш) ж әне симподиальді
(жемісті). Соңғысыны ң буынаралы қтары
қысқа, жемісті б үршікпен ая қталады
(бұтақтанудың шектік типі), немесе
буынаралықтары біршама ұзар ған, жеміс
бүршіктерімен (б ұтақтануды ң шектік емес
типі). Шектік типте б ұта қтанатын сорттары
бұтақтарының формасы қосылған,
пирамидальді; шектік еместіктердікі -
тармақталған.
Мақта шаруашылығы
• Мақта шаруашылы ғы өте ертеден
дамып келеді. Жыл санау ға дейін
3000 жылдан бері мақта
шаруашылығымен Үндістан
шұғ ылданып келеді. Шитті ма қта
біздің республикадан бас қа
Өзбекстанда, Түрікменстанда
өсірілуде. Өйткені ма қта - жылу,
жарық сүйетін өсімдік. Ма қтадан мол
түсім алу үшін 15-170С температура
қажет. Көлеңке түспейтін, топыра ғы
тыңайтылған жерде өскен қоза
қауашақтарының әрқайсысынан 7
грамға дейін таза ма қта алу ға болады.
Мақтаны бір үлескіде жылма-жыл
екпей, жоңышқа егістігімен
алмастырудың маңызы зор.
Мақтаның негізгі түрлері.
• Жер шарындағы көптеген ма қта т үрлеріні ң ауыл
шаруашылығы өндірісіндегі бес-а қ т үрі м әдени
өсімдік. Оның ішінде б ұрын ғы Ке ңестер
Одағында екі түрі ғана ендірілген болатын:
кәдімгі, немесе мексиканды қ -G. Hirsutam L. ж әне
перуандық (египеттік) G. Barbadense L. Со ңғысы
өте жылусүйгіш, вегетациялы қ кезе ңі де өте ұза қ.
• Қазақстанда егілетін ма қта сорттары к әдімгі,
яғни, мексикандық т үрге жатады.Ма қтаны ң б ұл
түрінің талшығы - ақ, ұзынды ғы 30-35 мм, ал
шығымдылығы 30-35%.
• Қазақстанда өсірілетін ма қтаны ң БД-1, Егемен 10,
Мақсат, Мақтарал 4005, Пахтарал 3031, Пахтарал
3044 және С-4727 сорттарыны ң барлы ғы да
Оңтүстік Қазақстан облысында
аудандастырылған. Оны ң С- 4727 сорты ғана
соңғ ы кездері Қызылорда облысыны ң о ңт үстігіне
аудандастырылып, өсіріле бастады.
Ауыспалы егісте
Топырақ өңдеу жүйесі
• Ауыспалы егісте ма қта жо ңыш қадан, ма қтадан, отамалы немесе д әнді да қылдардан кейін
орналасатын болғанды қтан, әр ал ғы да қылдан кейін топыра қ өңдеу ж ұмыстары да әрт үрлі
болады.
• Көпжылдық шөптерден кейін, с үдігер өңдеу 8-10 см тере ңдікке к өпт үренді сыдырт қыштармен
(жыртудан 2-3 апта б ұрын) танапты сыдырту мен 27-30 см тере ңдікте с үдігер жыртудан т ұрады.
• Егер мақта егілген танап қа қайтадан ма қта өсіретін болса, онда 30-40 см тере ңдікке шола қ
түренді со қамен тек с үдігер жыртумен шектеледі. Бас қа отамалы да қылдардан кейін де осындай
өңдеу жүргізеді.
• Мақтаны д әнді дақылдардан кейін орналастыр ғанда, алдын-ала а ңызды дискілі
сыдыртқыштармен сыдыртады, сонан со ң қайырмалы со қамен жыртады. К өктемде қайта жырту,
күзде немесе ерте к өктемде берілген органикалы қ ж әне минералды қ ты ңайт қыштарды
топыраққ а жақсылап енгізуге қажет. Ма қта топыра қты ң қопсытыл ған қабатыны ң тере ң бол ғанын
қалайтынды қтан, негізгі өңдеуде топыра қ тере ңдеткішті қолдан ған д ұрыс.
• Көктемгі топырақ өң деуге, с үдігерді к өктемгі ерте тырмалау ж әне 5-7 см немесе 8-10 см
тереңдікке (топыра қты ң механикалы қ құрамына байланысы) қопсытулармен бірге топыра қ бетін
тегістеу үшін тырмалау ж ұмыстары да кіреді. Егер қысташайып жіберуге арнал ған суару
жүргізілсе, олардан кейін топыра қ беті қатып қалатынды қтан, к өктемде өңдеу ж үйесіне чизель-
қопсыт қыштар немесе со қалармен тере ң қопсыту, содан кейін барып қана бас қа кектемгі
топырақ өң деулерді жүргізеді.
Тыңайтқышты қолдану жүйесі
• Мақта өсірілетін аймақта к өң жетіспейтін жа ғдайда, оны ң орнын
минералдық тыңайтқыштармен толы қтырып т ұрады. Өте к өп
мөлшерде қоректік заттарды г үлдеу мен пісу кезе ңдерінде
пайдаланады. Бірақ ма қтаны ң бастап қы өніп- өсуіндегі фосфор
жетіспеушілік, оны ң әрі қарай өсіп-жетілуін к үрт тежеуі де
мүмкін. Сондықтан көктемде түйіртпектелген суперфосфатты
қатарға тұқыммен бірге енгізудің маңызы өте зор.
• Мақтаға гектарына 200-300 кг азот, 160-240 кг фосфор ж әне 100-
150 кг калкй пайдаланылады. Ты ңайт қыштар қолдану мерзімдері:
негізгі (күзде-көктемде), т ұқым себумен бірге ж әне де вегетация
кезінде 2-3 рет үстеп қоректендіру. Минералды қ
тыңайтқыштардың мөлшері мен оларды енгізу т әсілдері - топыра қ
типі, тыңайтқыш формасы, ма қтаны ң ауыспалы егістегі орны мен
агрохимиялық картограмма к өрсеткіштеріне байланысты.
Тұқымды себуге дайындау
және себу жұмыстары
• Мақтаны егістік жер топыра ғы 12-14°С жылы ғанда
себе бастайды. Жылыма ған топыра ққа себілген
тұқ ым шіриді де өліп қалады. Себер алдында ма қта
тұқ ымының физиологиялы қ пісіп жетілуі үшін, оны
жылы ауамен 6-10 к үндей өң дейді. Ауру
қоздырғыштарды жою ма қсатында егістік
материалды д әрілейді. Гоммоз бен тамыр шірігіне
қарсы 34 %-ды қ витавакс 200 ФФ (4 л/т), немесе 20
%-дық сұңқ ар 3 (2 л/т) қолданады. Себетін к үні
тұқ ымды 8-10 сағаттай суда ұстайды. Ма қтаны
кеңқ атарлы (60-70 см) немесе шаршы- ұялы (60x60,
45x45, 60x45, 60x30 см схемасында, ұяда 2-3
өсімдік) т әсілдермен себеді.
• Тұқ ым себу мөлшері себу т әсіліне байланысты:
гектарына шаршы- ұялы т әсілде - 45-55, ал
кеңқ атарлыда 90-110 кг т ұқ ым ж үмсалады. Себу
тереңдігі топырақ типіне байланысты 3-5 см.
Тұқ ымның мұндай таяз орналасуы өсімдікті ң т ұқым
жарнағының топырақ бетіне шы ғатынды ғынан.
•
Егістікті күтіп баптау
• Мақта бос, м ұқ ият өңделген танаптарда жа қсы
өсетіндіктен к үтіп-баптау ж ұмыстары к өк шы қпай
тұрып топыра қ бетіндегі қабырша қтарды жою үшін
жеңіл тырмамен немесе ротациялы қ
шабықтауышпен егіс топыра ғыны ң бетін
қопсытудан басталады. Өсімдік к өгі шы ққаннан
кейін қатараралы қтарды өңдейді, ұяда ғы ж әне
қатардағы өсімдіктерді сиретеді. Ма қта өсімдігіні ң
орналасу жиілігі айма қ, топыра қ ж әне сортына
байланысты гектарына70 мы ңнан 120 мы ңға дейін.
Әрі қарайғы күтіп-баптау суар ған ға дейінгі ж әне
суарғаннан кейінгі 8-10-12 см тере ңдікке қабатпен
қопсыту мен үстеп қоректендіруді үйлестіре ж үргізу.
• Мақтаны ң гүл мен қауаша қ т үзуі к үзді ң е ң ая ғына
дейін болатынды қтан, оны ң негізгі саба ғы мен осу
бұтақтарыны ң ұшын шырпиды (Т-28Х4 тракторы
мен КРХ-4 қопсыт қышына тіркелген 4ВХ-4
құралымен). Бұл есуді то қтатып, ыл ғал мен қоректік
заттарды ң қауаша қтар ға қарай а ғылуына, оларды ң
пісуін тездету ж әне өнім мен оны ң сапасын к өтеруге
қажет шара болып есептелінеді.
•Көңіл бөліп, назар
аударғандарыңыз
үшін
•РАХМЕТ!!!

Ұқсас жұмыстар

Техникалық дақылдарға тыңайтқыш қолдану жүйесі

Егіс тәжірибесінің түрлері

Бақша шаруашылығында ауыспалы егістерді құрастыру

ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫ МАҚТАРАЛ АУДАНЫНЫҢ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ

Ауыспалы егістік

Қарбыздың ауыспалы егістегі орны

Көпжылдық өсімдік

Ауыспалы егісдерді жіктеу

Ықтырмалы пар

Капуста киласы

Пәндер