Қой шаруашылығы өнімдерін танып білу

Презентация қосу

Презентация
Тақырыбы:
«Қой шаруашылығы
өнімдерін танып білу»

Орындаған: Сарымсакова Ғ.
Тобы: АП-11-7к2
Қабылдаған: Файзуллаева
Л.
•
Кіріспе
Халық шаруашылығында мал өсіру ауылшаруашылығы өндірісіні ң басты саласы болып табылады. Ол халы қты
керекті тағам өнімдері ет, сүт, жұмыртқа тағы басқаларымен, ал өнеркәсіпті болса шикізатпен қамтамасыз етеді. Мал
шаруашылығы егін шаруашылығымен тығыз байланысты. Адамдар егін шаруашылыгы өнімдерінін тек А б өлігін
ғана қорек ретінде пайдаланса, ал қалған 'А бөлігін пайдалана алмайды. Оны тек мал ға беріп ғана өз қажетіне
пайдалана алады. Жануарлар болса егін шаруашылы ғына, өсімдіктерге керек органикалы қ ты ңайт қыш қи өндіре
алады. Шаруашылықта егін шаруашылығы өнімдері көп болған сайын, мал өнімдері де к өбейе т үседі. Мал
шаруашылығы өнімдерін молайтпай адамзатты толы ққанды та ғаммен қамтамасыз ете алмаймыз.
• Жер бетінде халық саны жылма-жыл артып келеді. Қазірді ң өзінде Жер бетінде 6,5 млрд-тай халы қ бар. XXI
ғасырдын ортасында 8,3 млрд-қа жетеді деген болжам бар.
• Олардың қажеттілігін өтеу үшін мал шаруашылығын дамытудың ма ңызы зор. Адам қорегіндегі жануар белогын
ештеңе де алмастыра алмайды. Сондықтанда жануартекті белок өндіру барлы қ елдерді ң басты міндеті болып
табылады.
• Үй қойларының ата тегінің үш түрлі атауы бар. Олар муфлон, ар қар ж әне жабайы қыр қойлары болып табылады.
Олардың ертеде қолға үйретілгендерінен үй қойларының түрлері пайда болган.
• Жабайы қойдың көз алдымен бақайының аралықтары безді келіп, басы құй қалы, жазы қ ма ңдайлы болады.
Қошқарлары иір мүйізді, ірі, қылшық түкті, дөңгелек құйрықты, сида, ұзын, сира қты.
• Осы күнгі жабайы қойлардың таралып, мекен етіп, өсіп ж үрген орындары - Американы ң Солт үстік б өлігі, О ңт үстік
Еуропа және Азияның барлық жерлері. Азияны ң таулары мен үстірті жерлерінде әрт үрлі жабайы қойлар үйірлер
болып жүреді.
• Олардың қысқы қоректері ағаш қалдықтары мен көк шырпылар және құрға қ ш өптер. Бас қа т үліктерге қара ғанда, қой
қолға үйретуге өте қолайлы келген.
• Үй қойларының жабайы түрі муфлон да қазіргі Жерорта те ңізінің Сардиния мен Корсика аралдарынында,
Қазақстанның батысындағы үстіртте бар. Муфлонның тұрқының ұзынды ғы 120 см, биіктігі 65-70 см болады да,
құйрығының үзындығы 10 см шамасында.
Қой шаруашылығы - жүн, ет, май,
елтірі,
сүт - өнеркәсіптік құнды шикізат,
әрі адам тағамдарының маңызды
көзі.
• Қой шаруашылығы ет - жүн бағытындағы және биязы, жартылай биязы ж үн ба ғытында ғы болып б өлінеді.
Ет-жүн бағытындағы қой шаруашылығы ылғалы жеткілікті және климаты біршама ж ұмса қ аудандарда, ал
биязы жүнді қой шаруашылығы неғұрлым құрғақ аудандарда таралған. Дүниеж үзі бойынша қой саны 1,2
млрд басқа жетіп отыр. Қой шаруашылығының ет-жүн бағытында ғы тауарлы өндірісі Солт үстік ж әне
Оңтүстік Американың, Аустралия мен Оңтүстік Еуропаны ң, Орталы қ ж әне Орта Азияны ң, О ңт үстік
Африканың қоңыржай және субтропиктік белдеулерінің құрғақ аудандарында жа қсы дамы ған. Биязы ж үнді
қойлар өте сапалы жүн береді, ол жүн маталарын жасау, кілем то қу мен тері-был ғары өнерк әсібінде
қолданылады. Алдыңғы Азия, Орта Азия және О ңт үстік Африка елдерінде қарак өл елтірісін дайындау жол ға
қойылған. Дүниежүзіндегі қойы ең көп ел — Аустралия (130 млн астам), одан кейін Қытай (112 млн-нан
астам). Ал Қазақстандағы қойдың саны 2008 жылы 16 млн-нан с әл ғана асты. Ж үн өндіруден жетекші елдер
қатарына Аустралия, Қытай, Жаңа Зеландия, Уругвай және Ресей жатады.
Қойдың жүн өнімі
• Негізгі өнеркәсіптік шикізат ретінде жүн қойдан өндіріледі. Қойдың тұқымына байланысты жүннің
талшықтары биязылығы, ұзындығы әр түрлі болады. Жүн талшықтары мына төмендегі түрлерге б өлінеді:
түбіт, жай қылшық, аралық қылшық, қүрғақ қылшық, өлі қылшық, тікенек қылшық.
• Қой жүнін қүрамына байланысты біркелкі және әркелкі деп екі түрге бөледі.
• Біркелкі жүн біртекті жүн талшықтарынан бірегей түбіттен немесе аралы қ қылшы қтан т үрады. Бірегей
түбіттен түратын біркелі жүнді биязы, біргей аралық қылшықтан түратын жүнді биязылау деп атайды. Биязы
жүн диаметрі 25 микроннан аспайтын түбіттен түрады, үзындығы 6-9 см, бүйра, ақ, тығыз, шайырлы. Мүндай
жүн алтай, совет мериносы, казақтың оңтүстік және солтүстік мериносы, қазақты ң ар қар-мериносы, қаза қты ң
биязы жүнді қойлары сияқты биязы жүнді қойлары сияқты биязы жүнді қой түқым-дарынан қырқылады.
• Биязылау жүн диаметрі 25 микроннан артық, ірі түбіттен немесе аралы қ қылшы қтан, не болмаса оларды ң
аралы қоспасынан түрады. Үзындығы 8-15 см, кейбір қой түқымдарында 25-30 см, ирегі үлкен, жылтыр,
шайыры орташа. Ол цигай, линкольн, роминмарш, солтүті кавказ, тянь-шань қойлары мен кроссбред (биязы
жүнді саулық пен биязылау жүнді қой қошқарларының буданы) қойларынан қырқылады.
Жүн өнімділігі
•Қойдың жүн өнімділігін сан жағынан, одан бір жылда алын ған таза ж үнмен аны қтайды. Қойдан
жүн алу үшін биязы жүнді қойларды жылына бір рет, қылшық жүнді қойларды екі рет - к өктемде,
күзде қырқады. Ең көп жүн биязы жүнді қойлардан қырқылады. Елімізде өсіретін қой
тұқымдарының жүн өнімділігі жағынан биологиялық потенциалды м үмкіншіліктер өте жо ғары.
Дүние жүзілік рекод-бір жылда 31,7 кг жүн №КИ-72 ставрополь қойларыны ң қошқарынан
қырқылды.
•Қойдың жүн өніміне баға бергендле оның физикалық және техникалық қасиетін анықтайтын
үзындығы, жіңішкелігі, біркелкілігі, бүйралылығы (иректігі), сенімділігі, созылымды ғы, шайырлы ғы
сияқты сапалық көрсет-кіштеріне үлкен мән беріледі. Олар негізігі селекиялы қ белгілер болып
есептелінеді.
•Қойды жүн өнімі бойынша сүрыптаудың нәтижелілігі, жүн өнімін аны қтауды ң д әлдігіне,
сүрыпталу дәрежесіне (селекциялық дифференциал мөлшерінде) және оның оны ң т үқым
қуалаушылық коэфициентіне байланысты болады.
•Қойдың жүн өнімін лекция тәжірбиесінде екі т үрлі әдіспен аны қтайды. Бірінші әдіс қойды ң
қырқылған жүнін өлшеу және оның таза жүн түсімін анықтау. Бүл әдіс қойдың жүн өнімі туралы д әл
мәлімет береді. Мүндай әр қойдан қырқылан жүнді анытауға көп уақыт, қосымша адам к үші және
қаржы керек. Екінші әдіс бойынша қойдың беретін жүн мөлшеріін бонитировка кезінде к өзбен
жобалап анықтайды. Бүл әдісті қолдану жеңіл, бірақ ол онша дәл емес.
•Қойды жүн өнімі бойынша сүрыптау тәжірбиесінде екі әдістің екеуіде қолданылады.
•Қырқылған жүн мөлшерінің түқым қуалаушылық дәрежесі қой тұқымына, нақтылы
шаруашылыққа, селекция жұмысының дәрежесіне және еептеу жолдарыа байланысты әр түрлі.
Қойдың ет өнімі
• Қой еті -одан алынатын ең негізгі өнім. Қой етіні ң қоректілік құндылы ғы да айтарлы қтай оны ң б ұлшы қет
тканьдарында құнды белоктар жиынтығы болады.Еділбай.сараджа дегерес жэне бас қа тез өсіп жетілетін етті майлы
қой тұқымдары етінің сапасы жоғары болады.Қозыларды бордақылап жедел семірту ет сапасын жа қсартып ет өндіруді
арттырудың аса бір тиімді бір жолы.Қозы еті құрамында холестеринді заттарды ң майды ң азды ғымен ерекше
бағаланады.Қозы етін адам организмі оңай қорытып тез сі ңіреді. Қойды ң еттілігіні ң негізгі к өрсеткіштері оны ң сояр
алдындағы тірілей салмағы,қоңдылығы сойыс салмағы жэне сойыс шы ғымы. Қойды ң сояр алдында ғы тірілей салма ғын
қойды 24 сағат аш ұстағаннан кейін таразымён өлшеу ар қылы аны қтайды.Малды аш ұста ған кезде оны ң тірі салма ғы
Зтен 5 ке дейін кемиеді.
• Қойдың құндылығын шоқтығындағы арқасындағы беліндегі құйрық түбіндегі жэне қабыр ғаларындағы ет
тканьдарының даму дэрежесіне қарай анықтайды.Етті майлы қойларды ң қо ңдылы ғы онымен қоса құйры қ ж әне
құйымшаққа біткен майы немесе құйрықтарының толысу шамасы ар қылы аны қталады.
Ұшаның салмағы
•Ұша деп терісі ішкі органдары басы сирағымен қүйрығы алынған мал денесін
айтады.Үшадан малдың алдыңғы сирақтары тізеден арткылары тілерсектен бөлініп
алынады.Әдетте малдың түқымына жынысына жасына жэне қоңдылығына қарай ересек
қойдың ұшасы 18-30кг тартады.Тоқтылардың ұшасы 15-20кг қозылардікі 10-17кг шамасында
болып келеді.¥шаның салмағы екі түрде анықталады.Жаңа сойған жас ұшаның салма ғы жэне
оның 24 сағат сақталып суығаннан кейінгі салмағы.Суыған ұшаның салмағы жас ұшаға
қарағанда біршама төмен келеді.
•Сойыс салмағына ұшанын салмағы мен іш майларының салмағы жатады.
•Сойыс шығымы деп малдың сойылар алдындағы тірідей салмағының процентіне
шаққандағы ұшасы мен ішмайының салмағы айтылады. Ет шығымы малдың ет өнімінің ең
негізгі көрсеткіші болып табылады.Товар алып қарағанда ет дегеніміз ұшаның тағамға
пайдаланатын барлық бөліктері яғни қаңқа сүйектеріне жабысқан бұлшықеттер тарамыстар
май қан тамырлары лимфатүйіндері сондай-ақ барлық жеуге келетін ішкі органдар тіл мен
диофрагма ішек қарын т.б. Қой жүні қой қырқу жэне жүн дайындау.
•Малдың дене бітімі сүйірлеу сүйектері шығыңқы келеді,кабырғалары ыреиып теріге
жабысып көрініп тү-рады.Қой қондьыығына қарай жоғары орташа жэне ортадан төмен деген
категорияларға бөлінеді.Қойдың тірі кезінде қоңдылығы аргонолептикалық баға бойынша
анықталғандықтан едэуір дәрежеде анықтаушының білгірлік тәжірибесіне байланысты
болады.Кейбір кезде тэжірибесіз маманның кателесіп кетуі де мүмкін.Бүл жағдайларда қойдың
құндылығы оны сойғаннан кейін үшасының сапасына баға беру арқылы анықталады. Қойдың
сойыс салмағымен сойыс шығымы қойдың қоңдылығына тікелей байланысты.
Қойдың сүт өнімі
•Қой сүті, түсі ақ немесе аздап сарғылт болады.
•Химиялық құрамы малдың физиологиялық күйіне, к үтіп-бағылуына және т ұқымына қарай
аздап өзгеріп отыруы мүмкін.
•Сиыр сүтімен салыстырғанда қой сүтіндегі қоректік заттар 1,5 – 2 есе к өп. Қой с үтінде май (6
– 8%) мен белок (4 – 5%), 4,5% сүт қанты, 1%-дай минералдық заттар, витаминдер болады.
•Одан ірімшік, құрт, айран, қаймақ, сары май өнімдерінің көптеген түрлері дайындалады. Қой
сүтінен өндірілетін өнімдер дәмділігімен, сапалылығымен ж әне сі ңімділігімен жо ғары ба ғаланады.
Қойдың тері өнімі
•Қой терісі, тауарлық қасиеттері мен өндірісте
пайдалану мақсатына байланысты және жүнінің
бітісіне қарай елтірілік, тондық және былғарылық
қой терісі болып бөлінеді.
•Елтірілік түрге биязы, биязылау және ұяң жүнді
қойлардан алынған терілер жатады. Бұл терілерден
ең жоғары сапалы табиғи және боялған елтірі
дайындалып, олардан елтірі шапан, бас киім, жаға,
т.б. тігіледі. Сонымен қатар оларды аң терілеріне
сәйкестендіріп бояп (құндыз, нутрия, теңіз
мысығы, тағыда басқа) ішік, тағыда басқа бағалы
елтірі бұйымдар жасайды.
•Тондық қой терісіне жүнінің ұзындығы 2,5
сантиметрден жоғары қылшық жүнді қойлардың,
олардың будандарының терісі жатқызылады.
Олардан қаптал тон, тұлып, қысқа тон, тағыда
басқа жүні ішіне қаратылып жасалған жылы
киімдер тігіледі. Былғарылық теріге жүнінің
сапасы нашар, елтірі және тон жасауға
жарамайтын терілер жатады. Ол тауарлардың
алуан түрін шығаруда құнды шикізат болып
табылады.
Қорытынды
•Жеңіл өнеркәсіп үшін шикізат (жүн, тері, елтірі), бағалы азық-түлік (ет, май, с үт) өнімдерін береді. Қой өсіру
адамзат тарихында неолит дәуірінен басталады. Қола дәуірінде Орталы қ Азия тайпалары қылшы қ ж үнді қой
өсірген. Биязы және биязылау жүнді қой тұқымдары осы кезеңде Кіші Азияда шы ғып, д үние ж үзіне тара ған.
•Қой өсіру қазақ халқының ата кәсібінің бірі болып табылады. Т өрт түлік малдың ішінде жыл қы мен қой ға
ерекше мән берген қазақ халқы қой жаюдың, оны көбейту мен тұқымын асылдандыруды ң өзіндік әдіс-тәсілдерін
қалыптастырған. Мал шаруашылығына қолайлы табиғи ортаны ң мол болуы, со ған орай қыстау, к өктеу, жайлау,
күзеумен байланысты көшпелі өмір салтының орнығуы қазақ халқының д әст үрлі қой шаруашылы ғын берік
қалыптастырғандығының айғағы. Қазақстанда негізінен қылшы қ жүнді қазақы қой өсірілді.
•19 ғасырдың соңына қарай Ақмола, Семей, кейінірек Торғай және Жетісу өңіріне орыс шаруалары меринос
қой тұқымдарын ала келді. 1913 жылы қазіргі Қазақстан жерінде 19,6 миллион уа қ мал болды. Азамат со ғысы
жылдары өзге түліктермен бірге қой саны да барынша азайып (1920 жылы – 8,8 миллион), елдегі мал
шаруашылығына үлкен нұқсан келтірілді. Кеңес өкіметінің жаңа экономикалы қ саясатына байланысты 1928
жылға дейін дәстүрлі мал шаруашылығының ерекшеліктері ішінара сақталып қалды. Сол жыл ғы үкімет
қаулысынан кейін елдегі ірі байларды жаппай кәмпескелеуді ң со ңы мал шаруашылы ғын, оны ң ішінде қой
шаруашылығын да қатты күйзеліске ұшыратып, 1930 – 32 жылдардағы ашаршылыққа алып келді. 1936 жылы
республикада небәрі 4,3 миллион қой қалды.
•Күштеп ұжымдастыру науқанынан кейін қазақ халқының дәстүрлі қой шаруашылы ғыны ң қарқынды дамуына
тежеу салынып, 1928 – 85 жылға дейінгі аралықта қой шаруашылы ғының ке ңестік жүйесі қалыптасып, дамыды.
Қой тұқымдарының санымен қатар сапасын да көтеру шараларының н әтижесінде 1960 жылы республикада ғы
барлық койдың 84,6%-ы, 1974 жылы 99,99%-ы, 1980 жылы 100%-ы асыл т ұқымды мал тобына жат қызылды.
Сондай-ақ, 1966 – 70 жылы уақ малдан алынатын ет өнімдері орта есеппен – 471,3 мы ң тонна, 1981 – 83 жылы –
493,3 мың тоннға жетті. Қойдың мол өнімді жаңа тұқымдары – қазақтың биязы ж үнді қойы, қаза қты ң ар қар-
мериносы, солтүстік қазақ мериносы, қазақтың оңтүстік мериносы, дегерес қойы, та ғыда бас қа шы ғарылды. 1984
жылдың басында Қазақстанда 36567,8 мың (барлық шаруашылық түрлерінде) қой болды.

Ұқсас жұмыстар

Қой шаруашылығын өндірістік негізде дамытудың еліміздегі ұтымды мысалдары

Қазақстандағы мал шаруашылығы

Мал шаруашылығы өнімдері

Агробизнеске түсінік

Атырау облысы өңіріндегі қой шаруашылығы

Ақылды ферма жобасының пайдасы

ҚОЙ ЕТІ ЕШКІ СҮТІ

Қазақстандағы мал шаруашылығының дамуы

Кеден одағы

Шұжықтарды мұздату

Пәндер