Қойдың дене бітімі, сыртқы пішіні, ішкі құрылысы, биологиялық және өнімдік ерекшеліктері

Презентация қосу

Презентация
Тақырыбы:
«Қойдың дене бітімі, сыртқы пішіні,
ішкі құрылысы, биологиялық және
өнімдік ерекшеліктері»
Орындаған: Самет Б.
Сейіт Е.
Тобы: АП-14-7к1
Қабылдаған: Ермекбаева Р.
Жоспар
• 1. Малдың ішкі құрылысы
• 2. Малдың дене бітімін жіктеу
• 3. Малдың өсуі және жіктелу
заңдылықтары
• Қолданылған әдебиеттер тізімі
Малдың ішкі құрылысы
Малдың ішкі құрылысы - зоотехния ғылымының малдың дене бітімі мен өнімінің
ішкі физиологиялық, анатомиялық, гистологиялық және биохимиялық құрылыс-
қызмет қасиеттерінің бірлестігін зерттейтін саласы. Малдың ішкі м үшелеріні ң
кұрылыс-қызмет көрсеткіштері оның жас кезінде келешектегі өнім ба ғытын, мөлшерін
болжау арқылы сұрыптау, қажет болған жағдайда шыққан тегі мен нәсілдік
касиеттерінің үйлесімді анықтау үшін пайдаланылады. Бұл мал тұқымын асылдаңдыру
жұмысының дәлдігін арттырып, нәтижесін жеделдетеді. Малдың ішкі құрылысы
ілімінде зерттелетін мәселелердің кеңдігі мен терендігіне байланысты түрлі
гистологиялық, биохимиялық, физиологиялық,, цитогенетикалық,
иммуногенетикалық, ж.б. әдістемелер қолданылады. Қазіргі уақытта мал сұрыптау мен
жұп тандауда терінің, зәрдің, қан мен сүттің, кариотиптің (хромосомдар саны мен т үрі),
ДНК-нің (дезоксирибонуклеин қышқьлының) құрылым-құрамының көрсеткіштері
пайдаланылады. Мысалы, мал тұқымын асылдандыру жұмысы жоғары дәрежеде
жүргізілетін елдерде асыл тұқымды айғыр мен бұқаның қан құрамы туралы куәлік
болуы шартты мәселе. Сол сияқты, тұқымдық қошқарға қалдырылатын қозышар
терісінің гистологиялық құрылысы бойынша іріктеледі.
Малдың дене бітімін жіктеу
•Қой (лат. Ovis aries) – қуысмүйізділер тұқымдасына
жататын, күйіс қайыратын жұптұяқты мал.
•Қой неолит дәуірінде қолға үйретіле бастаған
жабайы қойлардан (арқар және муфлон) шыққан.
•Дүние жүзінің 170-тен аса елінде 650-дей қой
тұқымдары мен тұқымдық топтары бар. Қойдың дене
ұзындығы 60 – 110 сантиметр, шоқтығының биіктігі 55
– 100 сантиметр. 12 – 15 жыл тіршілік етеді. 5 – 7
айлығында жетіледі, 15 – 18 айында ғана күйекке
жіберіледі. Саулықтарының буаздық мерзімі 145 – 155
тәулікке созылады. Көпшілігі жалқы, кейде егіз туады.
Отар – бірге бағып- күтуге арналған қой тобы. Бір
отардағы қой саны жасына, жынысына, басқа да
ерекшіліктеріне байланысты алты жүз бен мыңның
арасында болады. Үлкен фермаларда,
шаруашылықтарда қойларды саулық, тұсақ, тоқты,
ісек, қошқарлар отарына бөледі. Биязы жүнді және
асыл тұқымды қозыларды үш жарым төр айларында,
қылшық жүнді үш төрт айлығында бөліп, отар құрады.
Еркек және ұрғашы тоқтылардан бөлек отар
жасалынады.
Малдың өсуі
•Төлдеу мүмкіндігі 6-8 айлық тоқтыларда болады. Бірақ күйекті (қой қашыру) бір жастық
кезеңнен немесе бір жарым жастан ерте бастамау керек. Тек өте жа қсы дамыған то қтыларды
ғана алғаш рет 10 айлығында қашыруға болады. Қойлардың буаздық мерзімі орташа есеппен
бес ай (142-155 күн). Қыста төлдету үшін (қаңтар -ақпанда) қойды тамыз бен қыркүйекте
қашыру қажет. Ал көктемгі төлді алу үшін (сәуір - мамыр) қошқарды қойға қараша не
желтоқсанда салу керек. Төл алуды жоспарлағанда көктемде туған т өлдің қыста туған ж әне
сол уақытқа дейін күшейіп алған төлге қарағанда көктемгі тұрақсыз ауа райын ауыр
көтеретінін ескеру керек. Бұдан бөлек, қыста туған қозы жайылымға шығару басталғанға
дейін жемді жақсы жейді, ол салқын тиетін ауруларға да көп шалдықпайды.
Жіктелу заңдылықтары
• Күй жайына, төлдеу уақытына, жынысына, жасына, сауылуына, желін, емшек бітісіне, дене бітіміне,
шағылысу мерзіміне, мінезіне және жүн бітісіне байланысты болып келеді.

• Төлдеу уақытына байланысты аталуы
• Күйек қашқан қой. Саулық қойдың қараша айында кошқардың беліне байланған киіз к үйегі
алынғаннан кейін, шағылысып кеткені. Арамза қой. Қойды ң мерзімінен б ұрын қош қар ға
шағылысып, қыс ішінде қоздайтыны.

• Жынысына байланысты аталуы
• Саулық қой. Үш жастан жоғары төлдейтін қой. Сауулы қой. Қозысы өліп немесе қозысын қасқыр
жеп қойған саулық қойдың қозысыз сауылатыны. Қортық (шартық) қошқар. Бұл атау тұқымы жаман,
қошқар болуға жарамсыз деген мағынаны көрсетеді. Тоқты қошқар. Бұл тоқтының жас қошқар
екенін көрсетеді.

• Жасына байланысты атаулар
• Күйек қозы. Біріншіден, қошқардың беліндегі күйегі (тоқымдай киіз) алын ғаннан кейін,
шағылысуынан пайда болған төлді білдіреді, екіншіден, мерзімінде (уа ғында) туған қойды ң алты
айға дейінгі қозысы деген мағынада қолданылып тұр. Сары аяқ марқа. Б ұл атау, біріншіден, тамыз,
қыркүйек айларында туған қозыны білдірсе, екіншіден, оны ң сәуір, мамыр айларында ғы туған
қозыдан бұрын есейіп, өсіп, жетіліп піскен семізі, жеті-сегіз ай ға толған ірісі, үлкені деген ма ғынаны
білдіреді. Лақ қозы. Алты айға толған жас қозысы өлген қойға теліп жіберілгені. Ба ғлан қозы. Ерте
туып, жақсы семірген қозы.
Қой қолтұқымдары
• Ертеде кең тараған қойдың қолтұқымдары етті-
майлы бағытта өсірілген. Тарихи деректер бойынша
Қазақстанның әрбір табиғи аймақтарын бейімделіп,
қолтұқымдар өсірілген. Халықтық сұрыптау
арқылы шығарылған қолтұқымдарға - еділбай,
баданалы, ырғыз, сарысу, қарқаралы қойлары
жатады. Еділбай қойы Бөкей ордасында өсірілген.
Денесі ірі және салмақты. Жетісу мен Шу өңірінде
кетпен құйрықты қоңыр қой өсірілді. Әрбір
аймақтық табиғи жағдайына бейімделген
қолтұқымдарын халық ғасырлар бойы іріктеп,
сақтап отырған. Моңғолиядағы Баян-Өлгей
аймағында VI ғасырдан әйгілі болған қолтұқым -
қазақы қызылқой. Басқа мал шыдамайтын қыстың
қатаң аязына бейімделген. Оны жергілікті халық өте
жоғары бағалап, әлі күнге дейін сақтап, өсіріп
келеді.
• Қазақстан жерінің жусанды жайылымды «қара
отты» жерлері түйе мен қой өсіруге өте қолайлы.
Еліміздің қой шаруашылығы саласында ерен
еңбегімен құрметке бөленген, Еңбек Ері атағын екі
рет алған Жазылбек Қуанышбаевты мақтан етеміз.
Малдың өсіп-жетілуінің ортақ
заңдылықтары
•Онтогонез (грек. on – табыс септігінің жалғауы, ontos – на ғыз, на қты ж әне генез) – организмні ң жеке
дара дамуы. Онтогенез ұрық болып түзілуінен бастап, тіршілігіні ң со ңына дейінгі барлы қ өзгерістерді ң
жиынтығы. Онтогенез терминін неміс биологы Э.Геккель үсын ған (1866). Онтогенез барысында дамып
келе жатқан организмнің жеке мүшелері өсіп, жіктеледі және бірігеді. Осы к үнгі к өз қарастар бойынша
Онтогенезге бастау болатын жасушаның ішінде организмні ң одан әрі дамуын аны қтайтын белгілі бір
тұқым қуалаушылық бағдарламасы – код түріндегі мағлұмат са қталады. Б ұл ба ғдарлама бойынша
Онтогенез барысында ұрықтың әрбір жасушасындағы ядро мен цитоплазманы ң әсерлесуі; сондай-а қ,
ұрықтың әр түрлі жасушалары мен жасуша кешендеріні ң өзара әрекеттесулері ж үзеге асады. Т ұқым қуалау
аппараты өзіндік белок молекулаларының синтезделуін кодтау (белгілеу) ар қылы морфогенетикалы қ
процестердің жалпы бағытын ғана анықтайды, ал оларды ң нақтылы ж үзеге асырылуы белгілі д әрежеде
(тұқым қуалаушылық нормасы шеңберінде) сыртқы факторларды ң әсеріне тәуелді болады. Организмдерді ң
әр түрлі топтарында Онтогенездің тұқым қуалаушылы қ бағдарламасыны ң м үлтіксіз орындалу де ңгейі мен
оның реттелу шегінің мүмкіншілігі мол.
Ауылшаруашылық малының
дене бітімі
• Малдың дене бітімі деп организмнің нәсілдік қасиеті мен морфологиялық-
физиологиялық құрылыс жиынтығы. Дене бітімі ерекшеліктері малдың түр тұлғасын,
өнімдік қасиеттерінен және сыртқы орта әсерлеріне жауап әрекеттерінен білінеді.
Қорыта айтсақ, дене бітімі малдың жақсылығын да, жамандығын да қалыптастыратын
негіз, оның маңыздылығы осында.

• Малдың дене бітімінің негізгі қасиеттеріне мыналар жатады
• Организмнің бірлігі
• Әр түрлі ден мүшелерінің формасы мен көлемінің және қызметінің организмінің
бірлігіне сәйкес дамуы
• Нақтылы сыртқы орта жағдайларына бейімділігі мен орта өзгерісіне бейімделу қабілеті
• Нәсіліне тәуелділігі
• Сыртқы орта жағдайына жалпы бағыныштылығы
• Белгілі бір өнім беруге бейімділігі
• Жұқпалы ауруға шалдығуға бейімділігіне қарсы тұруға төзімділігі.
• Әр мал тұқымының өніміне сай дене бітімі болады, ол сол жергілікті өскен ортасына
лайықты ортасына лайықты болады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі

• 1. Байжұманов А.Б. Отарбаев А. «Селекция
сырлары» 1990
• 2. Садықұлов Т.С. Байжұманов А.Б. «Мал
өсірудің практикумы» 1997

Ұқсас жұмыстар

Қойдың дене бітімі, сыртқы пішіні, ішкі құрылысы, биологиялық және өнімдік ерекшеліктері туралы

Малды дене бітімі, сыртқы пішіні және ішкі құрылысы бойынша бағалау және сұрыптау

Мал шаруашылығының маңызы

Қой жабайы тегі

Ауыл шаруашылық малының дене бітімі, сыртқы пішіні және ішкі құрылысы

Ауыл шаруашылығы малдарының конституциясы

Ағзаның конституциясы және оның патологиядағы рөлі

Анатомияны тірі адамда оқып білу әдістері: антропометрия. Дене бітімінің түрлері(типтері ) туралы

Анатомияны тірі адамда оқып білу әдістері: антропометрия. Дене бітімінің түрлері(типтері)

Шошқа тұқымдары

Пәндер