Қазақ тілінің сөз байлығы

Сабақтың тақырыбы: Қазақ тілінің сөз байлығы 10 - сынып

Мұқағали Мақатаев

СӨЗ БАЙЛЫҒЫ

МҰҚАҒАЛИ МАҚАТАЕВ

мақал-мәтелдер

сөз сапасы

шешендік сөздер

сөз тазалығы

сөз дұрыстығы

сөз әдебі

ақын, жазушы шығармалары

ғасыр ақыны

Жаңаның жыршысы

“Қайран, қара сазым - ай”

өлеңі

“Аққулар ұйықтағанда”

поэмасы

шығармалары сөзге бай

“Өмір дастаны”

жинағы

“Жүрек жырлайды”

жинағы

І топ

Мәтіннен алынған үзінді

Түсінік

Адамның ғұмырынан қысқа не бар,

Күн еңкейсе болғаны, кеш кіреді.

Тау бұлағы да ағады,

Ой бұлағы да ағады.

Шындық көзге шұқиды қашаннан да,

Ар - ақиқат үкімі жасалғанда.

І І топ

Мәтіннен алынған үзінді

Түсінік

Өкінбен, мұнайман да, өксімеймін,

Өмірім, осылай - ақ өшті мейлің.

Алайда, аласапыран тіршіліктің,

Алдында күресе алмай тек сілейдім!

Күнін көріп жүргем жоқ жетім құлдың,

Бірақта не бітірдім, не тындырдым.

Шөп жинаған ініне суырдайын,

Әйтеуір тіршілікке бетім бұрдым.

Не пайда күрсінгеннен, өкінгеннен,

Не пайда дәтке қуат бекінгеннен,

Алайда емханада көз жұмғаннан,

Жақсы еді ғой майданның өтінде өлген

ІІІтоп

Мәтіннен алынған үзінді

Түсінік

-Е, шырағым, өлмейтін өмір, сынбайтын темір жоқ.

Жасын өзіңе берсін, - дегенде, қойныма жылан кіріп кеткендей денем суып сала берді.

Аяқ астынан естіген оқыс суық хабарға нанарымды, нанбасымды білмей жатақханаға жетсем, жолдастарым да әдеттегідей емес, тіпті төреше қарсы алып жатыр.

Сылқ етіп төсегіме құладым да, жастықты қаба тістеп, егіле бердім, егіле бердім.

Мұхтар Әуезовтың “Абай жолы” роман -эпопеясында 3000 түр -түс атауы қолданылған, оның 700-і - ақ түстің баламалары. Бұдан басқа романда 756 елді мекен аты, 216 шөп аты, 50ер -тұрман атауы пайдаланылған. Эпопея 500 астам кейіпкерден тұрады

Хамза Есенжанов романдарында 6 бөлім, 50 тарау, 182 эпизод, 312 кейіпкер, 150 елді мекен атауы, 50-ден астам шөп атауы, 20 - астам балық түрі бар

Әбдіжамал Нұрпейісовтің “Қан мен терінде” “теңіз бетіндегі толқын” ұғымының 40 -тан астам баламасы бар. Мысалы: ереуіл толқындар, ирек толқындар, көк толқындар, жал - жал толқындар т. б.