Түбір және қосымша

6 - сынып

Сабақтың тақырыбы: “Түбір және қосымша”

Пән мұғалімі: Меирбекова С.

Сабақтың мақсаты:

1) білімділік: Жаңа сөз жасалу жолы мен ерекшеліктерін өздігінен меңгеруіне мүмкіндік тудыру, ықпал ету, бағыт - бағдар беру. Теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана білуге баулу.

2) дамытушылық: шығармашылық жұмыс арқылы оқушының сөздік қорын молайту, тілін дамыту, өз бетінше сөзжасаманың жасалу жолдарын ажырата білуге дағыдыландыру.

3) Тәрбиелік: Өзіндік пікір, әрекетке негізделген тұлғалық қасиеттерді сіңіре білуге баулу. Ана тілін қадірлеуге, білімділікке, сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа білім беру

Сабақтың әдісі: Сұрақ - жауап, түсіндіру, ойын әдісі, шығармашылық жұмыс, жаттығу жұмысы.

Көрнекілігі: интерактивті тақта мүмкіндіктерін пайдалану, ағаш, жеміс - жидектер.

Пәнаралық байланыс: халық ауыз әдебиетімен, халық педагогикасымен байланыс, әдебиет.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

1) Жаттығу жұмысын тексеру

2) “Ғажайып бақ” ойыны арқылы үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ. Жаңа сабақ

Жаттығумен жұмыс

V. Сергіту сәті

“Орамал тастау” ойыны

VI. Шығармашылық жұмыс

VII. Сабақты қорытындылау

“Семантикалық карта”

VIII. Бағалау

IХ. Үйге тапсырма

Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушыларды түгелдеп, назарларын сабаққа аудару. Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Сыныптың оқушыларын үш топқа бөлу.

Сыныпты үш топқа бөлу

“Жұрнақ”

тобы

“Жалғау”

тобы

“Сөзжасам”

тобы

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

1. Жаттығуды пысықтау

2. Теориялық сұрақтар:

а) Сөзжасам дегеніміз не?

б) Сөздер қалай жасалады?

Кім жылдам? “Ғажайып бақ” ойыны

Алға

Сұраққа

Түбір сөз дегеніміз не?

4 - сұрақ

Сөзжасам дегеніміз не?

1 - сұрақ

Сұраққа

2 - сұрақ

Сөздер қалай жасалады?

Сұраққа

3 - сұрақ

Сөздер тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?

Қазақтың ұлттық киімдерін атаңдар

Сұраққа

5 - сұрақ

Туынды сөз дегеніміз не?

Сұраққа

4 - сұрақ

Түбір сөз дегеніміз не?

Сұраққа

1 - сұрақ

Сөзжасам дегеніміз не?

Сұраққа

1 - сұрақ

Туынды сөз дегеніміз не?

5 - сұрақ

Сұраққа

6 - сұрақ

Сұраққа

Туынды сөз дегеніміз не?

Суретке қарап сөйлем құра

8 - сұрақ

Жуан және жіңішке дауыстылар дегеніміз не? Оларға қай дыбыстар жатады?

Сұраққа

Қосымша нешеге бөлінеді?

7 - сұрақ

2 - сұрақ

Сөздер қалай жасалады?

Сұраққа

Дара сөз

дегеніміз не?

8 - сұрақ

Сұраққа

9 - сұрақ

Ашық және қысаң дауыстылар

дегеніміз не? Қай дыбыстар жатады?

Сұраққа

9 - сұрақ

Күрделі сөз дегеніміз не?

Сұраққа

10 - сұрақ

Еріндік және езулік дауыстылар дегеніміз не? Оларды ата.

Сұраққа

10 - сұрақ

Қос сөздер

қалай жасалады?

Сұраққа

11 - сұрақ

Сұраққа

Біріккен сөздер қалай жасалады?

11 - сұрақ

Сұраққа

12 - сұрақ

Қатаң дауыссыз дыбыстар дегеніміз не? Оларға қандай дыбыстар жатады?

Сұраққа

Тіркесті сөздер қалай жасалады?

12 - сұрақ

Сұраққа

ІІІ. Жаңа сабақ

Түбір дегенгіміз - сөздің бөлшектеуге келмейтін ең

түпкі мағыналы бөлігі. Ал, қосымша дегеніміз түбірге жалғанатын бөлшектер. Қосымша жұрнақ және жалғау болып екіге бөлінеді. Жұрнақ сөзден сөз тудырады және сөзді түрлендіреді. Жұрнақ өзі жалғанған сөздің мағынасын өзгертеді, жалғау байланыстырады. Жұрнақ сөз тудырушы және сөз түрлендіруші болып екіге бөлінеді.

Еш қосымшасыз түбір күйіндегі сөз негізгі түбір, жұрнақ арқылы жасалған сөз туынды түбір деп аталады.

Жалғау - сөз бен сөзді байланыстыратын қосымша. Жалғаудың төрт түрі бар. Олар: көптік жалғауы, тәуелдік жалғауы, септік жалғауы және жіктік жалғауы

Қосымша

Жұрнақ

Сөз тудырушы жұрнақ

Спорт+шы; ән+ші; би+ші

Спорт деген заттық ұғымды білдіріп тұрған сөзге жалғанған -шы мамандық иесін, белгілі спорт түрімен айналысатын адам туралы жаңа ұғымды тудырады.

Сөз түрлендіруші жұрнақ

Көк+шілтім (-ілдір) ; оқы+ды;

Көк деген заттың сынын білдіретін сөзге жалғанған -шілтім жұрнағы сөзге жаңа мағына үстемейді, мұнан жаңа сөз тумайды, тек сәл мағына түрленеді. Біз бояу түсінің реңі сәл ауысатынын сезінгенімізбен, жалпы түс өзгермейтінін байқаймыз.