Заттар алмасуына кіріспе.Витаминдердің биохимиясы.Дәрументәрізді заттар.Алиментарлы және екіншілік авитаминоздар мен гиповитаминоздар.Гипервитаминоздар

Презентация қосу

Тақырыбы:Заттар алмасуына
кіріспе.Витаминдердің
биохимиясы.Дәрументәрізді
заттар.Алиментарлы және екіншілік
авитаминоздар мен
гиповитаминоздар.Гипервитаминоздар
1. Кіріспе:
    Дәруменді заттар.
2. Негізгі бөлім:
    а) Авитаминоздар мен
гиповитаминоздар.
    б) Гипервитаминоздар.
3. Қорытынды:
    Дәрумендер ауыстырылмайтын
тіршілік факторлар.
Ағза арқылы үздіксіз заттар ағымы жүріп
отырады, егер ағзада заттар ағымы
тоқтайтын болса, ағза өмір сүруін
тоқтатады.Бұл заттар ағымының тек тірі
организмдерге  ғана тән екендігін
айқындамайды.Ортада тек энергиямен
алмасатын жабық жүйелерге қарағанда,
ортамен энергия және зат алмасатын
жүйелер ашық термодинамикалық
жүйелер деп аталады.
   Тірі ағзалардың заттар алмасуын сыртқы
ортадан келіп түсетін заттар құрайды
(тыныс алумен тамақтану нәтижесінде).
Ағзада заттардың орын ауыстыруы және
айналуы,сонымен қатар соңғы өнімдердің
алмасуы. Заттар алма – суында ең күрделі
бөлікті аралық алмасу құрайды.Ол мы
надай келесі молекулалық процесстерден
тұрады:
Молекулалардың ковалентті
құрылымдарының өзгеріссіз өзара әсерленісі
Ковалентті құрылымдардың соңғы
өзгерістері кезіндегі молекулалардың өзара
әсерленісі
Заттар тасымалдау. Ағзада заттарды
тасымалдаудың әртүрлі механизмдері бар:
1. Лимфа түйіндері мен қан тамырлар арқылы
цирку
лирлейтін сұйықтық көмегімен тасымалдау.
2. Трансмембраналы тасымалдау. Бұл
тасымалдау
түрі клеткааралық және клеткаішілік болуы
мүмкін.
Ағзада заттар алмасуының негізгі көрсеткіштерінің бірі
олардың өзін өзі түзу болып табылады. Өзін өзі түзудің
нәтижесінде тіндердің жаңаруы және көбеюі мен өсуі
жүзеге асады. Тірі ағзалардағы зат алмасудың өмірлік
маңызды ерекшелігі өзін өзі түзу болып табылады, ол өлі
жүйелердегі зат алмасуға тән емес.

(А) ӨЛІ АҒЗАДАҒЫ ЗАТ АЛМАСУ ЖӘНЕ (Б) ТІРІ ЖҮЙЕЛЕРДЕГІ ЗАТ
АЛМАСУ
   Ағзаға заттың келіп түсуі және метоболизм өнімінің
шығарыуы     ағзамен орта арасындағы зат  алмасуды
құрайды.
Заттар Ағзадағы Тәуліктік қа- Тәуліктік
мөлшері Жеттілік шығарылуы
г г г
О2 - 850 -
СО2 - - 1000
Су 4200 2200 2600
Органикалық заттар:
ақуыз 15000 80 -
липид 10000 100 -
көмірсу 700 400 -
нуклейн қышқылы 700 - -
мочевина - - 30
Минералды тұздар 3500 20 20
Адам зәр, нәжіс, тер, ауа арқылы,
сонымен қатар аз мөлшерде ағза
мен қоршаған орта  арасындағы зат
алмасуға өз үлесін қосатын
заттарды да бөліп шығарады. Осы
заттарды бөліп шығарудың
физиологиялық мәні көптеген өз
герістерге әкеледі.Мысалы,
өнімдердің бөлінуінің бұзылыстары
немесе дәрі – дәрмек заттарының
сонымен қатар метоболизмнің жат
қосылыстары организм
функциясымен зат алмасуының
күрделі бұзылыстарына  әкеп
соғады.
ВИТАМИНДЕР
Витаминдер адам ағзасында синтезделмейтін
төменмолекулярлы органикалық заттар, бірақ
кейбір тағаммен аздаған мөлшерде ағзаға
түскенде қалыпты метаболизм мен клеткалардың
сәйкес физиологиялық қызметтерін атқаруын
қамтамасыз етеді.
Адам ағзасында витаминдер жетіспеген
кезде патологиялық жағдайлар
гиповитаминоздар, авитаминоздар болуы мүмкін.
Бұл жағдайларда, витаминдердің биологиялық
қызметіне байланысты метаболизмнің белгілі бір
кезеңі зақымдалады да, ол сәйкес симптондар
түрінде көрінеді. Витаминдер берибери, цинга
және т.б. ауруларын зерттеу кезінде анықталды.
Академик В.А. Энгельгардтың айтуынша
витаминдер өзін организмде бар болуымен емес,
жоқ болуымен анықтады.

Дәрумендер – алмастырылмайтын тағамдық
факторлардың негізгі тобы. Олар тағам
құрамында аз мөлшерде кездесіп, биохимиялық
және физиологиялық процесстердің қалыпты
жағдайда  жүзеге асуына көмектеседі. Қалыпты
процесстердің бұзылыстары көбінесе ағзаға
витаминдердің дұрыс түспеуіне
байланысты,мұның салдары қауіпті
патологиялық өзгерістерге әкелуі мүмкін.Жалпы
витаминдер берибери,цинга сияқты ауруларды
анықтау Барысында ашылған.
Витаминдердің көптеген түрлері белгілі. Ерігіштігіне байла
нысты витаминдер екіге топқа бөлінеді: майда еритін – А, Д,
Е,
К, және суда еритін дәрумендер.Көптеген витаминдер кофер –
менттер құрамына кіреді, сол себептен де олар ағзаға өте қа –
жет. А витамині ақуыз кофакторы қызметін атқарса, Д
витами
ні кальций алмасуын реттейді, ал Е (токоферол) – көбею вита
мині. Витаминдерге жатпайтын заттар тобы бар.Олар
витамин
дерге ұқсас болады. Белгілі бір жағдайларға байланысты
ағза
да жетіспеушіліктері байқалады. Оларды дәрумен тәрізді зат
–
тар деп атайды. Оларға В12 витамині, S – метилметионин,
ино
зит, холин және тағы да басқалары жатады.
В12 дәруменінің және S – Метилметиониннің қажетті –
лігі, тек тағамдық заттарда ауыстырылмайтын
метионин
аминқышқылдарының жетіспеушілігі кезінде
туындайды.
Бұл екі затта метиониндегідей  метил тобы болады, ол
басқа қосылыстардың синтезі үшін қолданылыды. S –
Метилметионин Асқазанның жіті жарасы кезінде
дәрілік
зат ретінде қолданылады.Инозит және холин  күрделі
липидтер құрамына кіреді.Басқа қосылыстардың
синтезі
кезінде метил тобының қайнар көзі болып табылады.
Бұл  екі зат сау адамның роганизмінде глюкоза немесе
серин мен сетиониннен түзіледі.
Қалыпты жағдайдағы процесстер бұзылғанда ағзада
көптеген патологиялық жағдайлар пайда бола бастайды,
мысалы авитаминоздар – тағамда немесе басқа да қа –
жеттіліктерде дәрумендердің мүлдем болмауы, гипови
таминоз – тағамдық заттармен келіп түсетін дәрумен
дердің аз мөлшерде болуы немесе дұрыс сіңірілуінің  нә
тижесінде пайда болатын ауру түрі, гипервитаминоз –
ағзаға дәрумендердің мөлшерден тыс келіп түсуінің нә
тижесінде пайда болатын патологиялық процесс. Вита
миндердің ашылуы көптеген инфекциялық аурулардың
алдын алуда маңызды роль атқарады.Тіпті ауру қоздыр
ғыштарының  өсіп өнуі үшін, коферменттер синтезі үшін
де осы витаминдер керек.
        В15 дәруменіпангам қышқылы.
      Алғашқы рет 1950 ші жылы бұқа бауырының сығынды
–  сынан бөліп алынды. Кейінрек келе өсімдіктер
тұқымдарынан бөлініп алғандықтан,пангам деп атала
бастады. Медици –  нада зат алмасуы бұзылған кейбір
ауруларда қолданылады. Пангам қышқылының
фармокологиялық әсері анықталған, яғни оттегі
жетіспеушілігі кезінде адам ағзасының төзімділігі
артады, бауырда май басу процесі баяулап, бауырдағы
гликогеннің қоры сақталады.Пангам қышқылы глюкон
қышқылы мен диметилглицериннен тұ –
     рады. Метил тобының көзі ретінде холиннің,
метиониннің және креатиннің биосинтезіне қатысады.
Негізгі көзі бауыр, өсімдік тұқымы және ашытқы.
Пангам – май алмасуын жақсартып, жасуша
ның оттегін  қабылдау қасиетін
жоғарылатады,  бұлшықетте
креатинфосфаттың құрамын және бұлшықет
пен бауырда гликоген құрамын жоғарлатады.
Таблеткалар түрінде шығарылады
Атеросклерозбен ауыратын науқастарға, бауыр
дың созылмалы ауруларында, әртүрлі
интокси
кацияларда, алкогольды ауруларда, өкпенің

созылмалы ауруларында, терінің
ауруларында беріледі.
  Қарсы көрсетулер:глаукана,
гипертоникалық ауруларда
Алопецияға қарсы тұратын
фактор екендігі бірнеше
тәжірибелер ар – қылы
анықталған. Витаминдік қа –
сиеттерін инозитфосфор
қышқылының тұзы - фитин
атқарады. Инозит-циклды алты
атомды спирт болып табылады.
Инозит.
Сау адам  тәулігіне тамақпен
бірге орта есеппен алғанда 1г
инозит қабылдайды.
Емдеу мақсатымен бауыр
ауруларында май алмасуын
бұзылыстары кезінде, экзема ке
зінде қолданылады.Осындай
жағдайларда инозит күніне 250
ден 5000мгге дейін таға –
йондалады
.
Парааминобензой қышқылы
микробтардың өсу факторы.
Химиоте –  рапияның дамуымен
тығыз байланысты
микроағзалардың өсу факторы
ретінде сульфаниламиндік
препараттардың негізі болып
табылады. Ашытқы
сығындысынан таза күйінде
бөлініп алынған.
Парааминобензой қышқылының дәрумендік қасиеті
фолий қышқылының молекуласын құрастыруына
қатысуымен сипатталады. Ақ-сары түсті кристалды
зат, спиртте және эфирлерде жақсы еріп, суда нашар
ериді. Шаштың терінің, жүннің пигменттеу процесін
қалыпқа келтіреді.
Медицинада парааминобензой қышқылының
құрылымдық аналогы-антибактериалдық қасиеті
бар сульфанилдік препараттар ретінде қолданы –
лады.
Парааминобензой қышқылының көзі бауыр,
бүйрек, ет,ашытқы болып табылады.Сонымен қатар
сүтте, тауық жұмыртқасында, картопта, нанда,
шпинатта, сәбізде кездеседі.
ИБС-ң барлық формаларының комплексті
тера- пиясында қолданады,миокардтың
басқа аурула-
рында жүрек жетіспеушілігі.Коэнзим
физикалық жұмыстарға толераттылықты
көбейткендіктен, оны үлкен физикалық
күштерге,спортта қолданады.
Қолдану әдістері: ішке тағайындалады.,көп
жағдайларда 10-30-60 мг-дан күніне 3 рет
қолданады. Жеке зерттеулер бойынша
препаратты тәуліктік дозасы 150 мг 2 ай
бойы болу керек.
50 ші жылдары ашытқымен
бауыр ұлпасында
микроағзалардың өсу факторлары
ашылды. Бұл фактор
ды кристалды түрде бөліп алды.
Химиялық атауы 1,2дитиолан3
валериан  қышқылы.

Алкогольды полиневрит,
диабетика лық полинейтропия,
гепатит, профи –лактикалық
және емдеу мақсатымен ауыр
жағдайдағы ауруларда
қолданады(бауырдың май
дистро –
фиясы,бауырдыңциррозының
алғашқы стадиясында).
Кофермент Q,КоQ.
Коферменттің ішіндегі ең кең
таралған. Барлық тірі ағзалардың
клеткаларында кездесе- ді.
Сондықтан да убихинон деп ата –
лады.
Химиялық табиғаты байынша 6-
орында изопренді тізбегі бар 2,3-
диметокси-5метил-1,4бензохинон.
ИБСң барлық формаларының
комплексті терапиясында
қолданыладыды,миокардтың
басқа ауруларында,жүрек
жетіспеушілігі
кезінде.Коэнзимді  физикалық
күштерге,спортта  қолданады.
Адам мен жануардағы гипо және авитаминоз себептерін экзо
генді және эндогенді деп екіге бөледі.Біріншісіне тағамдық
заттармен келіп түсетін дәрумендердің тапшылығы немесе
мүлдем болмауы жатады. Дұрыс тамақтанбаудың салдарынан
экзогенді авитаминоздар пайда болады. Эндогенді себептерге
мынадай  бірқатар қажеттіліктер  жатады: а) кейбір патология
лық  және физиологиялық жағдайларда  витаминге деген тап –
шылық (жүктілік кезі, лактация, тиреотоксикоз,  кахексиялық
аурулар және тағы да басқалары, б) ішектегі  витамин тапшы
лығы, в)асқазан ішек жолдарының қабынуы  кездерінде ішектің
моторлы функциясы зақымдалғанда витаминдердің  дұрыс
сіңірілмеуі. Г) бүйрек аурулары. Мұндай кезде  екіншілік емесе
эндогенді авитаминоздар пайда болады.
   Ағза тіндерінде витамин мөлшері аз болғанда пайда
болатын ауру.Бұл тағамдық заттар құрамындағы
дәру -
мендердің аз болуына немесе асқазан ішек
жолдарын –
да дұрыс сіңірілмеуіне байланысты. Гиповитаминоз
В12
витамині жетіспегенде жіті анемия, Д витамині –
рахит,
С- витамині цинга, В1-витамині бери-бери аурулары
пайда болады.Көбінесе гиповитаминоздың жеңіл фор
–
масы пайда болады.Мұның басты себебі көбінде
дұрыс
тамақтанбау болып табылады.Мұндай гиповитаминоз
түрі қысқы уақыттары қала тұрғындарында
байқалады.
Егер гиповитаминозға деген күмәнділік болса,
витамин тәулік дозасында 10000-20 000МЕ 3 рет
барлық май немесе ретинолы бар басқа препа –
раттар тағайындалады.
Балалардың үлкен дозалардың көп мөлшерде
қабылдамауын қадағалау керек, себебі үлкен
дозаларда А витамині болады, ал ол өте токсинді
болып келеді. Салдарынан гипервитаминоз тууы
мүмкін.Жүкті әйелдер витаминді көп мөлшерде
қабылауы баланың әртүрлі дефектісіне әкеледі.
Сондықтан,жүктілік кезінде профилактикалық
дозалар физиологиялық нормадан аспау керек.
Ағзада А витаминінің
жетіспеушілігі кезінде А
гиповитампинозының ең ерте
белгісі қараңғылық адаптация
мен алаккөлеңкеде көрудің
зақымалуы   геморолапия
дамиды, бұдан басқа
фолликулярлық
гиперкератоз,шырышты
қабаттардың
құрғауы,спермотозоидтардың
ұрықтану белсенділігінің
зақымдалуы кездеседі
СН3 СН3 CH3 CH3

СН=CH-C=CH-CH=CH-C=CH2OH

CH3

А2 витаминінің бета – ондық сақинасында қосым-
ша екі байланысы бар.

СН3 СН3 CH3 CH3

CH=CH-C=CH-CH=CH-C=CH2OH

CH3
  Көптеген витаминдер адамның ішегінде болатын
микроорганизмдердің көмегімен синтезделеді. Ішек
микрофлорасына жағымсыз әсер ететін антибиотик
термен, сульфамиламид және тағы басқа дәрі– дәрмек
термен емдеу кезінде гиповитаминоз пайда болуы мүм
кін.Гиповитоминоздардың тұқым қуалаушылық та фор –
малары болады.Көптеген витаминдер коферменттер
құрамына кіреді, соған байланысты кофермент синтезі
фермент қатысында жүреді,егер организмде фермент –
тің тұқым қуалаушылық дефектісі болса, онда осы ко –
ферменттің жетіспеушілігі байқалады.Яғни оны қандай
да бір витаминнің жетіспеушілігі деп түсігуге болады.
  Дәрумендерді шектен тыс пайдаланған кезде ағза
ның функциясы мен алмасуы бұзылады. Гиперви –
томиноздар көп кездесе бермейді, себебі артық ви
таминдерді реттеп отыратын механизм болады, тек
көп көлемде дәрумендерді пайдаланғанда ғана
қауіп төндіреді. Басқа витаминдерге қарағанда
майда еритін А және Д дәрумендерінің токсикалық
әсері көп.Сол себептен де құрамында осындай дә
румендерді аз пайдаланған жөн.Мысалы бұл вита –
миндер ақ аюдың бауырының құрамында болады,
оны пайдаланған адамның бірден басы ауырып,
жүрегі айнып, көру қабілеттілігі төмендеп, тіпті
өліп
кетуі де мүмкін
СН3

СН2 СН-СН2-СН2-СН2-СН-СН3

СН3 СН3

НО

Д ВИТАМИНІН КӨП МӨЛШЕРДЕ ПЙДАЛАНҒАНДА
ВИТАМИНДІК ИНТАК –  СИКАЦИЯ ДАМУЫ
МҮМКІН, ОЛ НӘРЕСТЕЛЕРДЕ СҮЙЕК ТІНІНІҢ
ЖЫЛДАМ КАЛЬЦИФИКАЦИЯСЫ БЕЛГІЛЕРІНІҢ
ДАМУЫ, АЛ ЕРЕСЕКТЕРДЕ – СҮЙЕК ТІНІНІҢ
ДЕМИНЕРАЛИЗАЦИЯСЫ БЕЛГІЛЕРІМЕН ЖӘНЕ
СЫҢҒЫШТЫҒЫ –
МЕН  ЖӘНЕ ҚАНДА КАЛЬЦИЙ МЕН
ФОСФАТТАРДЫҢ ДЕҢГЕЙІНІҢ АРТУЫ МЕН
СИПАТТАЛАДЫ.
Ересек адамдарда А
гипервитаминозының пайда болу
себебі, сиыр бауырының жиі
қолдануы болып табылады. Жүктілік
кезінде ұрықтың ішкі мүшелерінің
дефектісі дамуы мүмкін.
Ауыр нефритпен ауырған
адамдарда А витаминін
қолдануғаболмайды. Емдеу
дозасында ретинолды жүктіліктің
алғашқы 3 айында қолданбау керек.
Қорытынды

  Витаминдердің
ағзада
жеткілікті
болуы,ағзаның
қалыпты
дамуының,
қалыптасуыны
ң кепілділігі.

Ұқсас жұмыстар

Авитаминоздар және гиповитаминоздар

Витаминтәрізді заттар

Витамин тәрізді заттар. Алиментарлы, екіншілік авитаминоз жане гиповитаминоздар. Гипервитаминоздар

Адам тағамының құрамы

МАЙДАН АШЫҒУ

Филлохинон тапшылығы

Тағамдық заттардың қызметі

Қоректік заттар қатабализмінің жалпы жолдары

Органикалық және минералды компаненттер

Көмірсу алмасудың диагностикасы

Пәндер