Шәкәрім Құдайбердіұлы "Қалқаман - Мамыр" поэмасы

Презентация қосу

Тақырыбы:
Ш.Құдайбердіұлы
“Қалқаман – Мамыр” поэмасы

Мақсаты:
Білімділік: Ақын өмірінен, шығармашылығынан мәлімет
беру. Поэманың мазмұнын ашу. Тақырыбы мен идеясын
таныту, көркемдік ерекшелігіне талдау жасау.
Тәрбиелік: Оқушының сөйлеу тілін дамыту, өзіндік пікір,
көзқарасын қалыптастыру, шығармашылыққа жетелеу,
ізденісін шыңдау.
Дамытушылық: Салт - дәстүрімізді білуге, оған
құрметпен қарауға, адалдыққа, достыққа берік болуға,
ұлтымыздың ұлы адамдарының еліне еткен еңбегін бағалай
білуге, ақынның әндері, өлеңдері арқылы өнерді түсінуге,
сүйсінуге тәрбиелеу.Оқушыларды адамгершілікке баулу.

Шәкәрім өмірінің хронологиясы
Шәкәрім Құдайбердіұлы (1857 – 1931)Шығыс Қазақстан обл.Абай ауданында д.к.
Шәкәрім – Абайдың немере інісі, өйткені әкесі Құдайберді – Абайдың ағасы.
7 жаста әкеден жетім қалды және осы жаста өлең жаза бастады.
1905 - 1906 Меккеге қажылық сапар шегеді. Барған осы сапарын пайдаланып
ақын өзінің байырғы арманын жүзеге асырады. Ыстамбұл, Париж
кітапханаларында жұмыс істейді. Жиналған материалдары негізінде «Түрік,
қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі» кітабын жариялайды.
1909 - 1910 Ел ортасын тастап, оңаша елсізге кетіп, Шыңғыстаудың
қойнауындағы Шақпақ деген жерде өмір сүре бастайды. Шығармашылықпен
айналысты.
1912 ж. алғаш Семейде 1878 - 1904 ж. жазған өлеңдері «Қазақ айнасы» деген
атпен жеке кітап болып басылып шыққан.
1931 Жазықсыздан - жазықсыз атылды.
1958 2 қазанда СССР прокуратурасы Шәкәрімнің қылмысы жоқ деп, ақтап
шықты.
1959 «Қазақ әдебиеті» газетінде оның бірнеше өлеңі жарияланды.

Жылдары

Негізгі оқиғалар

Шығармалары

1857 жыл 11
шілде

Шығыс Қазақстанда дүниеге келді «Бұл ән бұрынғы әннен
өзгерек» , «Жастық шақ»

7 жаста

Алғашқы өлеңін шығарды

«Ашу мен ынсап»

1905 – 1906жж. Меккеге қажылыққа барады

«Түрік, қырғыз,
қазақ,һәм хандар
шежіресі»

1909-1910 жж.

Оңаша кетіп, шығармашылықпен
айналысады

«Жастарға » «Адамдық
борышың»

1912 жылы

«Қазақ айнасы» кітабы жарық
көреді

«Қалқаман – Мамыр»
поэмасы

1931 жылы

Жазықсыздан-жазықсыз атылады

«Дубровский»

1958 жылы

Ақталады

«Еңлік-Кебек»

1959 жылы

«Қазақ әдебиеті » газетінде
өлеідеріә жарияланады

«Сен ғылымға»

Бесімде оқу білсін деп,
Ата-анам берді сабаққа.
Жеті жаста жетім боп,
Түскендей болдым абаққа.

Өлеңдері: “Жастарға”, “Адамдық борышың”, “Ашу мен
ынсап”, “Насихат”, “Талап пен ақыл, “Сен ғылымға”
Прозалық туындылары: “Түрік,қазақ,қырғыз һәм ханлар
шежіресі”, “Мұсылмандық шарты”, “Бәйшешек бақшасы”,
Әндері: “Жастық шақ”, “Шын сырым”, “Ажалсыз әскер”,
“Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек”
Поэмалары: “Еңлік-Кебек”,
“Мақсұт”, “Ләйлі-Мәжнүн”

“Қалқаман-Мамыр”,

Аудармалары: “Дубровский”, “Боран”, “Асархадан
патша”, “Үш сауал”

“Топтастыру” стратегиясы

жы
Қа

Са
зг
ер

Аудармашы

Ақын

Ойшыл
Жазушы

«Қалқаман - Мамыр» поэмасы
«Қалқаман – Мамыр» поэмасы 1882 жылы жазылған 1912
жылы Семейдегі «Жәрдем» баспасында жарық көрген.
Оқиғаның болған жері - Сыр өңірі 1722 ж. қазақтың
«Ақтабан шұбырынды» қарсаңындағы қилы кезеңі
суреттеледі.
Жанры – эпикалық - ғашықтық дастан.
Тақырыбы – екі жастың махаббат драмасына құрылуы.
Идеясы – қоғамның әділетсіздігіне, ел билеушілердің
озбырлығына қарсылық.

Композициялық құрылымы:
Оқиғаның басталуы: Туыстық байланыс
Оқиғаның байланысуы:
1. Мамырдың бой жетуі.
2. Қалқаман мен Мамырдың кездесуі.
3. Қос ғашықтың бірге қашуы.
Оқиғаның дамуы: Мәмбетай мен Көкенайдың баба сөзіне
келіспеуі
Оқиғаның шиеленісуі: Мамырдың өлімі.
Шарықтау шегі: 1. Қалқаманға шығарылған үкім.
2. Қалқаманның елден кетуі.
Шешімі: Елдің күйзелісі. Қалқаман ұрпағы.

Оқулықпен жұмыс
Түсініктеме парағы
Еркек - шора: еркек балаша киінген қыз.
Бастаңғы: әке - шешесі үйде жоқта қыз-бозбала мал
сойып,құбыларын жинау
Оғат: оғаш, қателік.
Халал: адал.
Асық: ғашық.
Шаһит болу: дін жолында қаза болу, «ақ өлім».

•
•

Тақырыбы

Идеясы

•

Шумақ
Әр шумақ
Бунақ са
Буын саны
Ұйқас түрі

Дәптермен жұмыс
Өлең құрылысына талдау
Бабаң айтты: «Өлтірер жұмыс емес,
Таспен атып, өлтірмек бұл іс емес,
Біреудің некелісін бұзбаған соң
Қанына ортақ болу дұрыс емес.»

а
а
б
а

Өлең құрылысы - 11 буынды, қара өлең үлгісім
жазылған
Поэтикалық тілі – суреттеу баяндау, мінездеу,
портрет,теңдеу,эпитет, метафора

Пікірталас сұрақтары
1. Қалқаман мен Мамырдың қосылғаны
дұрыс па, бұрыс па?
2. Көкенай әрекетін қалай
бағалайсыңдар? Жырда Көкенай
батыр деп суреттеледі, оның
батырлық әрекеті жырда көріне ме?
3. Қалқаманның ел ортасынан кеткені
дұрыс па? Теріс пе?

«Ізден, тап»
1. Мамырдың соңғы сөзі.
2. Әнет бабаның Қалқаманға
шығарған үкімі.
3. Қалқаманның елімен қоштасу
сөзі.

Тест сұрақтары
1. Қазақтың Сыр бойында жүрген жылы?
А) 1722жылы В) 1737 жылы С) 1822 жылы
2. Әрі би, әрі молда, әрі ғұлама кім?
А) Көкенай В) Әнет баба С) Мәмбетей
3. Қалқаманның әкесі кім?
А) Мәмбетей В) Әнет баба С) Олжай
4. Ауыл үлкендерін жинап той жасаған хан?
А) Сәмеке В) Мәмбетей С) Көкенай
5. Мамыр Қалқаманға қашан, қай жерге келуді сұрады?
А) Жұма күні сайда В) Бүрсігүні, қалың қамыс С) Ауыл
іргесінде

6. Мамыр қыз балаша киінгеніне неге өкінді?
А) Әкесі құда түсірмекші болды В) Қалқаман алып
қашпақшы болды С) Барлық жауап дұрыс
7. Екі жастың қосылуына не бөгет болды?
А) Екі елдің арасының ар қашықтығы В) Туыс, аталас
болуы С) Әнет бабаның сөзі
8.Мәмбетейдің бастаушысы кім?
А) Әнет баба В) Көкенай С) Саван Раптан
9. Елі Қалқаманды не себепті іздемеді?
А) Ашаршылық В) Қазақ - қалмақ соғысы С) Ұлы Отан
соғысы
10. Қалқаманның ұрпағы қай жүздің ішінде жүр?
А) Орта жүз В) Кіші жүз С) Ұлы жүз.

« Білім мен дәстүр » сыны.
Поэмадағы салт - дәстүр көрінісін атайық.
1. Жақыннан қыз алмау
2. Уәдеге беріктік
3. Қалың мал беру.
4. Құда түсу
5. Бастаңғы жасау
6. Бата беру

Үй тапсырмасы
Тақырыбы: Мазмұнын білу,ұнаған
шумақтарын жаттау. «Мен Қалқаман
болсам...» , “Шәкәрім -Абай дәстүрін
жалғастырушы”ой толғау

Адам үшін - еңбегім,
Өмірден барлық тергенім.
Қалағаның қалап ал,
Мұрам сол,жастар, бергенім!

Ұқсас жұмыстар

ҚАЛҚАМАН-МАМЫР дастаны

Шәкәрім Құдайбердіұлының “ҚАЛҚАМАН-МАМЫР” дастаны

ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫ

Абай тәрбиесіне көшпесе

Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 - 1930

Шәкәрім - шығармашылық

Шәкәрім Құдайбердиев

Шәкәрім Құдайбедіұлы (1858-1931)

Өмірдің өзі - тіршілік таласы

Ш. Құдайбердіұлы Еңлік - Кебек

Пәндер