Орта ғасырларда қазақ жерінде рухани мәдениеттің дамуы

Презентация қосу

Үй тапсырмасы: &21 ХV-ХVІІІ ғасырлардағы
қазақ хандының қоғамдық
құрылысы.

1.Хан өкіметтің басқару жүйесі.
2.Ұлыстық құрам.
3.Әлеуметтік құрамы.
4.Жеті Жарғы.
5.Билер кеңесі.
6.Меншік мәселесі.
7.Салықтар мен міндеткерліктің түрлері.

Ханның

Құқығы
Мемлекеттің жеріне билік
жүргізу

Міндеті
Елді сыртқы жаудан қорғау

Соғыс жариялау,билік жасау

Әскерді басқару

Шет мемлекеттермен келіссөз
жүргізу

Мемлекеттің сыртқы саяси
бағытын белгілеп отыру

Өзіне бағынышты адамдарды
өлім жазасына кесу не тірі
қалдыру
Заң шығару,бұйрық беру.

Әлеуметтік құрамы:

Қазақ халқының әлеуметтік құрылымы.
Феодалдар

Сұлтандар
Қожалар

Қарапайым халық

Билер
Бай шонжарлар
Батырлар
Ақсақалдар

Қараша
Қара кісі
Шаруа
Бұқара
Құл-құтан

Құлдар, күндер-бас бостандығы жоқ адамдар

Зекет мал басынан ханға төленетін
салық

Салық түрлері

Хараж –жер салығы
Тағар – Әскер үшін алынатын салық

Халықтың
атқаратын
міндеткерлігі

Хан мен сұлтанға сыбаға,соғым беру
Ақсүйектерді қонақ етіп күту
Салық жинаушыларды т.б. Көлікпен
қамтамасыз ету

Үй тапсырмасын қайталау:
1.Ұлыстық басқару қалай жүргізілді.
2.Қазақ хандығының әлеуметтік құрылымы

қандай болған:
3.Ақсүйек,қарасүйек дегенді қалай түсінесің.
4.”Жеті Жарғының”қандай құқықтық нормалары
болды.
5.Салықтың қандай түрлері болады.
6.Меншіктің қандай түрлері бар?Халық қандай
міндеткерліктер атқарды.

Орта ғасырларда қазақ
жерінде рухани
мәдениеттің дамуы

Сабақтың мақсаты:
VІ-ХІІ ғасырлардағы қазақ жеріндегі
рухани мәдениеттің дамуын, оның
бағыттарын көрсету.Ғылым мен
әдебиеттің дамуына өз үлесін қосқан
ғалымдар,әдебиет өкілдері туралы
мәліметтер бере отырып білімдерін
тереңдету.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: Картамен,термин
сөздермен жұмыс,оқулықпен
жұмыс кестемен жұмыс.
Пәнаралық байланыс: әдебиет,
география
Сабақтың көрнекілігі: ҚР.
Картасы,тарихи ескерткіштердің
суреттері, сызбалар, тірек сызбалар

САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ:
І. ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ.
Оқушылардың және сыныптың сабаққа дайындығын
тексеру.

ІІ.ҮЙ ТАПСЫРМАСЫН ТЕКСЕРУ:
XV-XVІІІ ғасырлардағы қазақ хандығының
қоғамдық құрылысы

Жаңа сабақ жоспары:
1.Орта ғасырлардың ерте және орта кезіндегі

мәдениеттің даму бағыттары.
2.Ежелгі жазба ескерткіштері.
3.Ғылым мен әдебиеттің дамуы
4.Сайрам мен Түркістан қалаларынан шыққан
даналар.
5.Сыр бойының даналары.

Айша бибі күмбезінің ішкі өрнектері

Айша бибі кесенесі

Бабажа хатун күмбезі

Балбал тастар

Білге қаған

Білге қаған жазуы

Тоныкөк жазуы

ІХ –ғасырда жазылған
Қорқыт ата кітабы.

ХІІІ-жазу үлгісіне түскен Оғызнама

ХІV ғасырдың басында жазылған
Кодекс Куманикус

Ғылым мен әдебиеттің дамуы

Әл-Фараби

Жүсіп Баласағұни
Қожа Ахмет Йасауи

№

Аты жөні

Еңбектері

Әбунасыр әл-Фараби “Даналықтың жауһарлары”,

“Қайырымды қала тұрғындарының
көзқарастары туралы”,”Музыка
туралы үлкен кітап”.

Жүсіп Баласағұни
/1021-1075/

“Құтадғу білік”

Қожа Ахмет Йасауи

“Даналық сөздер”

Ахмет Йүгінеки

“Ақиқат сиы”

Сайрам мен Түркістан қалаларынан
шыққан даналар.
Бір Сайрам
қаласынан
өэінен үш
ғалым
белгілі
Әбу-л-Хасан
әлИспиджаби
ұзтаз ғалым
болған.
Түркістан
қаласында
туып өскен
сегіз ғалым
белгілі
Түркістанд
ық ғалым
Жамал адДин Саид

Сыр бойының даналары
Орта ғасырларда Сыр бойынан түркі тілдес оғыз,қыпшақ,қаңлы

тайпаларының отырықшылануынан
Асанас,Жаңакент,Баршынкент,Жент,Аркөк,Құлан,Үзгент,Қыпшақ,Сығанақ
т.б қалаларда ғылым мен білімнің дамығандығы белгілі.
Жент қаласынан Ғиас ад-Дин Женди атты ақын шыққан
Баршынкент қаласында белгілі әдебиетші,ақын ойшыл ғалым Хусам ад-Дин
әл-Баршынлығы өмір сүрген осы ғалымның атын естіген Жамал Қарши /
1230-1315ж.ж/ 1273-1274 жылдары Сырдария бойына сапар шеккен.
Сығанақ қаласының көрнекті ақыны Шайқы бабамен де Жамал Қарши
таныс болған.Алғаш бұл ғұлама әл-Хорезми,соңынан Сығанақи атанған,ал
түркілер Шайқы баба деп атаса керек.Ол 1187 жылы Хорезм өлкесінде туған.
Хорезімдік ойшыл Наджм ад-Дин сұрауы бойынша,Жент қаласында біраз
жылдар бойы тұрып қайтқан.Ғалым тіл,әдебиет бірнеше еңбек жазған.
Баласағұн қаласында Әбу Абд әл-Баласағұни,
Тараз қаласында Махмұд бин Әли ат-Тарази,Таһир Мұхаммад атТарази,Шамс Тарази сияқты ғалымдар еңбек етіп,өмір сүрген.

Сабақты бекіту
сұрақтары:

1.Қарахан мемлекетінің негізін-қалаушы кім?
2.Мешіт,кесене сияқты ғимараттар өрнектермен

оймышталып салынса қалай аталады?
3.Діни наным-сенімдерге байланысты қандай өнер
дамыды?
4.Түркі дәуірі кезінде тастан адам бейнесін жасап қою
салтын тарихта қалай атаған?
5.Білге қағанның інісін мәңгі есте қалдыру үшін қалдырған
ескерткіші қалай аталады?
6.Алғаш ел аузында ауызша айтылып,кейін шамамен ІХ
ғасырда жазылған тарихи шығарма?
7.ХІІІ ғасырда жазу үлгісіне түскен көркем әрі тарихи
шығарма?
8.Қыпшақ сөздігінің негізі қалай аталады?
9.Алғашқы ғалымдардың бірі философ,математик

10.Әл-Фарабидің толық аты.
11.Қожа Ахмет Йасауидің еңбегінің аты.
12.”Ақиқат сиы”қай ғалымдікі.
13.Түркістан қаласынан шыққан неше ғалым белгілі.
14.Жент қаласынан шыққан ақын.
15.Хусам ад Дин әл Баршынлығы өмір сүрген қала.
16.1187 жылы Хорезм өлкесінде туған ғалым
17.Әбу Абд әл-Баласағұни қай қалада өмір сүрген.
18.Махмұд бин Әли ат-Тарази,Таһир Мұхаммед ат-

Тарази,Шамс Тарази сияқты ғалымдар қай қалада
тұрған.

Кесене
атаулары

Қазақстандағы — 10 — 11 ғасырлардан
сақталған сәулет
өнері ескерткіші. Тараз қаласынан 18 км
қашықтықта орналасқан. 1897 жылы В.А.
Каллаур, 1938 жылы А.Н. Бернштам, 1953
жылы Т.Қ. Бәсенов зерттеген.

Қараханидтер әулетінің
негізін қалаушы
Қараханның қалыңдығы

Ескерткіштер атауы

Батырдың елін қорғау
жолындағы шайқастары
да,елдер арасындағы
қарым-қатынастар
да,халықтың діни нанымсенімдері де толық
қамтылған жазуы .

Тұлғаны таны
Шам,Египет,Александр
ия қалаларындағы
атақты ғалым
ұстаздардан білім
алған. Шығыстың
атақты ғалымдарыПифагор,Архимед,Арис
тотель,Евклид,Птоломе
й сияқты
философтарының
еңбектерін оқып,оларға
талдау жасаған

Аңыз бойынша, о
дүниеге кетер
алдында Мұхаммед
пайғамбар Арыстан
бабқа аманат
тасбиғын берді, ал
ол 11 жастағы
балаға ұсынды.

Арыстан баб кесенесі

Тиісті орынға сөйлем жаз
Кітаптың 1300 жылдығы ………

жылы ……… тарапынан халықаралық деңгейде атап
өтілді.
«Оғызнаманың» екі нұсқасы бар: бірі – көне ұйғыр
әрпімен ……..ғасырларда көшірілген, …….Ұлттық
кітапханасында сақтаулы. Оның көлемі небәрі …бет,
әр беті ….жолдан ғана тұрады.
«Кодекс Куманикус» Венециядағы ………шіркеуінің
кітапханасында сақтаулы. Осы уақытқа дейін «Кодекс
Куманикустің» қыпшақ тіліндегі бөлімі
…..аударылып, …….басылып шықты.

Жаңа сабақты қайталау:
1.”Қорқыт ата”,”Оғызнама”,”Кодекс Куманикус”

ескерткіштері туралы не білесіңдер.
2.Әл-Фарабидің ғылым мен білімге,әсіресе математика
ғылымына қосқан қандай жаңалықтары болды.
3.Жүсіп Баласағұни,Қожа Ахмет Йасауи,Махмуд Қашқари
еңбектерін атаңдар.
4.Ахмет Иүгінеки жастарға қандай өсиет айтты.
5.Сайрам мен Түркістан қалаларынан шыққан қандай
даналар белгілі.
6.Сырдарияның бойындағы қалалардан кімдер шыққан.
7.Баршынкент,Сығанақ қалаларынан қандай ғалымдар
шыққан.

Үйге тапсырма:
& 22 оқып келу.

Ғылым мен әдебиеттің дамуы туралы
реферат жазу.

Ұқсас жұмыстар

Рухани мәдениеті

ҚАЗАҚСТАН АУМАҒЫНДАҒЫ ЕЖЕЛГІ

Этнопедагогиканың негізі ұлттық тәлім - тәрбие

Қазақ этнопедагогикасының қалыптасу кезеңдері және даму тарихы

МӘДЕНИЕТ - ЖЕКЕ

Көшпелілік мәдениет түрі

Семинар жоспары

ТҮРКІ МӘДЕНИЕТІ МЕН ӨРКЕНИЕТІ

Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы

Көне түріктердің рухани мәдениеті және Ұлы Жібек жолы

Пәндер