Қазақ халқының мәдениеті

Презентация қосу

Орта ғасырлардағы қазақстан тарихы

7-сынып
15.04.2014ж

Пән мұғалімі: Иршатова Мөлдір
2013-2014 оқу жылы

Білімділік: Оқушыларға ХҮІ – ХҮІІ ғасырлардағы қазақ
халқының даму деңгейімен, олардың тұрмыс тіршілігіндегі,
салт-дәстүріндегі ерекшеліктерімен таныстыру.
Дамытушылық: Ұлттық мәдениетке деген
қызығушылықтарын оята отырып, оқушылардың бойында
ізденгіштік, шығармашылық, танымдық қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Ұйымшылдыққа, достық пен татулыққа
тәрбиелеу, ел тарихы мен мәдени мұраларға деген
сүйіспеншіліктерін арттыру

Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту
Сабақтың әдісі: түсіндіру, баяндау,
сұрақ-жауап, топпен жұмыс
Сабақтың көрнекілігі: карта, тірек
сызбалары, интерактивті тақта, слайд
Пәнаралық байланыс: география, әдебиет

І.
Ұйымдастыру
кезеңі

ІҮ. Жаңа
сабақты
бекіту-

ІІ.
Үй
тапсырмасы

Ү.
Қорытынды.
Бағалау.

ІІІ.Жаңа
материалды
түсіндіру

ҮІ.
Үйге
тапсырма
беру

1- топ «Хандар».

« Сәйкестендіру»
тесті арқылы

2- топ «Билер». «Жылдар мен
оқиғалар» хронологиямен жұмыс
3-топ «Батырлар» “Тарихи диктант”

1.Қазақтар мен жоңғарлар арасында

үш рет қарулы шайқастар болды

2.Қазақ халқы оның жоңғарларға
қарсы күрестегі ғажайып ерліктері үшін

Салқам Жәңгір атады

3.Жоңғар әскерінің ту сыртынан
шабул жасап шегінуге мәжбүр етті

Жалаңтөс батыр

4.Хандық таққа Тәуке хан отырғанда

елдің ішкі және сыртқы
жағдайы өте шиеленісіп тұрды

5.Қазақ жүздері

Ұлы ханға бағынбау үрдісін ұстанды

6.Тәуке ханның алдына қойған мақсаты

ыдырай бастаған хандықтағы саяси
жағдайды реттеуге күш салды

7.Қазақ хандығы орыс мемлекетімен
экономикалық және

саяси дипломатиялық байланыс
орнатуға тырысты

8.Ресей болса қазақ хандығын

Көшімге қарсы қоюға тырысты.

1. 1635,1643,1652ж.ж

Батыр Қоңтайшы тұсында қазақтар мен
жоңғарлар арасындағы үш рет қарулы
шайқастар болды

2. 1628-1652ж.ж

Жәңгір хан тағына отырды

3 1643ж

Жоңғарлар қазақ жеріне баса көктеп кірді

4. 1680ж

Жоңғар әскерлері Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанға
қайта баса көктеп кірді

5. 1680-1715 (1718жж)

Тәукенің хан тағына отыруы

6. 16781-1685 жж

жоңғар феодалдары Оң.т Қазақстанға бірнеше рет
шабуыл жасады

7. 1573ж

Қазақ хандығымен одақ құру үшін С.Мальцев пен
Т.Чебуков бастаған орыс елшілігі келді

8. 1694ж

Тәуке хан І Петрмен елші Аталықов арқылы сауда
байланысын күшейту арқылы келісім жасады.

•
Жоңғар шабуылы қазақ халқының тарихында “Ақтабан шұбырынды ,
алқакөл сұлама ” жылдары деп аталып кетті.1728 жылы Бұланты өзенінің

жағасында жоңғар әскерлеріне күйрете соққы берді. 1729 жылы
Аңырақай маңында жоңғарлар екінші рет жеңіліске ұшырады.
Сібір хандығының астанасы Искер қаласы. Сібір атауы “сыпыра“
этникалық тобының атауынан шыққан.Шоқан Уалиханов та Көшім
қырғыз (қазақ) сұлтаны болған деген пікірді айтады.
Көшім 1555 жылы қазақтар мен ноғайлардың жасақтарын басқарып,
Сібір жұртын билеп тұрған тайбұға руымен ұзақ ұрыс жүргізеді.
Әлемдік саудада жоғары бағаланатын бағалы аң терілірі мен қыран
құстар Сібірдің басты қазынасы еді. Бұл аймаққа Бұхар , Хиуа, Қырым,
Грузия елдердің сауда керуендері ағылып келіп жатты.Осындай
байлыққа қызыққан Ресей Сібірді жаулап алуға ұмтылды.
Көшім Сібірдің ханы болған кезден бастап Батыс Сібірдің жергілікті
халқына ислам дінін тарата бастады.Көшім жасақтарының ең осал жерідәрімен атылатын қарудың жоқтығы еді. Сібірдің байырғы халқы
Ресейдің оңай олжасына айналды.

Сергіту сәті
“Кім жүйрік?” математикалық ойын
728х2+0= 1456
415х4+50= 1710

Қазақ хандығы құрылған жыл
Қарақорымда жоңғарларға қарсы
үш жүздің бас қосқан жыл

560+1200–108= 1652
(8425/5)–5=

1680

483+164+996= 1643

Салқам Жәңгір хан қайтыс
болған жыл
Тәуке ханның таққа
отырған жылы

Орбұлақ шайқасы
болған жыл

Математикалық есептерді шешіп, тарихи датаны тауып, сол
жылға қатысты тарихи оқиғаны атау керек.
1.728х2+0=1456 (Қазақ хандығы құрылған жыл)
2.415х4+50=1710( Қарақорымда жоңғарларға қарсы үш жүздің бас
қосқан жыл)
3.560+1200–108=1652( Салқам Жәңгір хан қайтыс болған жыл)
4.(8425/5)–5= 1680 ( Тәуке ханның таққа отырған жылы)
5.483+164+996=1643( Орбұлақ шайқасы болған жыл)

а)

Картадан жоңғар шапқыншылығы
қамтыған аумағын көрсету.

ә)

Жедел жауап сайысы. Әр топ келесі
топқа тақырыпқа байланысты 3 сұрақ
қояды.

Жаңа сабаққа даярлық
Ой толғау
1. Материалдық мәдениет
дегеніміз не?
2. Рухани мәдениет дегеніміз не?

Материалдық
мәдениет

Кез келген халықтың
материалдық мәдениеті
сол халықтың
шаруашылығына
байланысты болады.

Рухани
мәдениет

Белгілі бір кезеңде өмір
сүрген халықтың жан
дүниесінің көрінісі.

Түрлі замандағы киім-кешек
Ұлттық тағам

Егіншілік

Материалдық
мәдениет

Баспана
(киіз үй,қыстақ)

Үй жиһаздары

Мал
шаруашылығы

Салт-дәстүр
Діни-наным
сенімдері

музыка

Жыр
дастандар

Рухани
мәдениет

Ауыз әдебиеті

ертегілер

Мақал-мәтелдер

1.

Мәдениетке жалпы сипаттама.

Рухани мәдениет туындылары.

Материалдық мәдениет қазыналары.

ХҮІ – ХҮІІ ғғ қазақ халқының мәдениеті – қазақ жерінде өмір сүріп,
қазақ ұлтын құраған рулар мен тайпалардың материалдық мәдениеті мен
рухани мәдениетінің заңды жалғасы. Ол жаңа заманға сай дамып отырды.
Қазақ халқының мәдениеті - өзіндік сипаты бар дәстүрлі мәдениет. Қазақ
халқының өзіне тән материалдық және рухани мәдениеті де дамып, жетіліп
отырды.
Қазақ халқының қалыптасуына байланысты, қазақ халқына тән
материалдық және рухани мәдениеттің сипатты белгілері орнықты. Бұл
қалыптасқан мәдениет қазақ халқының өз ата – бабаларының мәдени
қазыналарын қамтыған мәдениет болды. Қазақ халқының мифтік аңыздары,
аспан әлемі жөніндегі түсініктері, байырғы қазақ күнтізбесі, бай әдеби
мұралар, көркем өнердің сан алуан түрлері, шежірелік шығармалар, халық
емшілігі және материалдық мәдениет мұралары т.б. ұрпақтан – ұрпаққа
жалғасып келе жатқан көне мәдениет куәліктері екені анық. Халық бұқарасы
материалдық мәдениет, рухани мәдениет жетістіктерінің жасаушылары
болды.

Тұрғын үйлері

Киіз үй және шымнан, балшықтан, тастан салынған
жылы үй. Жазғы үй түрлері: киіз үй және арба үстіне
тігілген жылжымалы үй – күйме.

Киім-кешегі

Қысқы киімдері: күпі, шидем, ішік, тон, шалбар,
жарғақ шалбар, тымақ.
Жазғытұрым көйлек сыртынан бешпент,камзол немесе
шапан киді. Жас ерекшеліктеріне қарай киінді.

Ұлттық тағамдар

Ет, сүт, май, қымыз, шұбат, айран, қатық, құрт,
ірімшік, жент.
Бидай,күріш,жүгері,тары,жүгері арпа,сұлы
өнімдерінен түрлі ас даярлады.

амеге
д
А нир-ы
с
а
ғ
ү
т
Дқ
Жаоасйәббғи
н
а
т
Т
а
д
е
,ланнде
р
а
ғ
а
ронлелгаедрте,ару
абж
к еоңқ у
өалжш
ңс
ы
с

”
,
н
”
р
аелхраа с”
б
мөырр мы- ”
а
Т
“Қ“атлрпар,ы ,ыс
Б“А
”ғ л”
а
н
“Ежы
л
рТғы
е ”ағұ
Е
р
т“а“осҚ
айұб
Қ“ р
“Е ын”
й

Рухани
мәдение
т

Қазақ
халқыны
ң ауыз
әдебиеті

”,
к
і
қ
т
“Алөлы
с
а
нат ,мдаеанр ”
а
р
Х
с
Е
”анм ен“ ғмұы
ы
л
“А
е
с
а нерАгл
Қ
й
р
“
Ж
а
Қ олреаанмм”-а,” ера”
аг егнсіа”лқ
Қ
“ ерытн
т

н- қ,
а
м ыны”
й
“А“Қылопзқыатзе”ша--”р
дзз у”
шоеқрпаы
н
а
ы
лк”
Ш
шКөс“тҚ
Ғ
ұ
қ
л
с
ү дапалнібе
К
“ ақБаяЖ
“М

Әдеби жазба атауы

Таралуы

“Едіге”, “Ер
Сайын”жырлары

Алшындар арқылы
тарады

“Ер Көкше”, “Базар
батыр” поэмалары

Керей тілінде тарады

“Талас ескерткіштері”

Дулат-үйсін тілінде
тарады

“Наһжи әл Фарадис”

Кердері тілінде тарады

“Кодекс куманикус”

Қыпшақ (қазақ) тілінде
тарады

ІҮ. Бекіту жұмысы. «Ханталапай» ойыны
(сұрақтарға жауап).

Үш топтан үш оқушы шығып асықты иіреді.
Кімнің асығы алшы түссе сұрақ сол топтың
мүшелеріне қойылады. Егер ол топ жауап бере
алмаса, келесі топ мүшелері жауап береді. Ойын
ары қарай жалғаса береді. Дұрыс жауап берген
топқа әр жауабы үшін бір асықтан беріліп
отырады. Асықты көп жинаған топ жеңіске
жетеді.

1. Қазақтарда тұрғын үйдің неше түрі болған?
2. Рухани мәдениет дегеніміз не? Оған мәдениеттің қай салалары
жатады?
3. Үйдің үлкен кішілерінің аттарын атамай, оларға басқаша ат қою
қалай аталады?
4. Жазба әдебиет мұрасынан қандай еңбектерді атай аласыңдар?
5. Материалдық мәдениет дегеніміз не?
6. Қазақтар арасында ислам дінін кімдер таратты?
7. Материалдық мәдениет дегеніміз не?
8. Киіз үйдің жабдықтарын атаңдар.
9. Қазақтың ұлттық тағамдарын атаңдар

.

«Дискуссиялық өрнек»
1. «Хандар» тобына:
Мазмұны

Келісемін

Хан халықтың бейбіт
тұрмысын, тыныштығын
қамтамасыз етуге міндетті

+

Ханның уәзірі болған жоқ

Хан Шыңғыс ұрпағынан
болуға тиіс

Хандық билік мұрагерлік
жолмен берілген жоқ

Келіспеймін

Р/с

+
+
+

2. «Билер» тобына:
Мазмұны

Келісемін

Би- әділ, шешен, ақыл –
кеңес бере алатын адам

+

Бүкіл қауым бидің билігін
орындауға міндетті емес

Би – бірнеше рудан
құралған Арысты
басқарады

Би- жазалау құқығына ие
болған жоқ

Келіспеймін

Р/с

+
+

+

3.«Батырлар» тобына

Мазмұны

Келісемін

Батырлар – халық
жасағын басқарды

+

Батырлар арасында
ханға берген антын
бұзғандар жоқ

Батырлар – феодалдар +
тобына жатты

Батырлар хан алдында
жауапты емес

Р/с

Келіспеймін

+

+

Ү.Қорытынды
Қазіргі таңда оқушылардың бойына ата-баба дәстүрі мен ел-халқының тарихын
қастерлеуге, ал ең бастысы, отансүйгіштікті нығайту үшін ұлтының руханимәдени құндылықтарын сіңіру қажет.
«Салынған жол, тұрғызылған ғимарат, тіпті ең озық ғылыми жаңалық саналатын
жаңа технологияның өзі жыл сайын тозады, ескіреді. Ал бабаларымыз айтқандай,
ешқашан азбайтын, тозбайтын, керісінше уақыт өткен сайын сан қырынан
жарқырап, ұрпақ санасына шұғыла шашатын мәңгі өлмейтін құдіретті күштің
аты – ғылым мен мәдениет. Ендеше сол ата – бабаларымыздың тарихи - мәдени
мұрасын бірлесіп түлетейік» -деді еліміздің Президенті Н. Назарбаев өз сөзінде.
Бүгінде мұндай тоқтамға, яғни өз тамыры мен өткеніне, ана тіліне, ата дініне,
діліне әлемнің біраз мемлекеті бет бұра бастады. Оның жолын әркім өзінше танып,
өзінше бағамдауда. Солардың қатарында әлемдік қауымдастықтың назарына
ілігіп, бірқатар беделді халықаралық ұйымдарға мүше болып үлгерген Қазақстан
орта мерзімді мемлекеттік 2004-2006, 2007-2009 жылдарға арналған «Мәдени мұра»
бағдарламасын қабылдаған тұңғыш ел.
Әрбір мемлекеттің өркениеттілігін оның мәдени мұраға деген көзқарасына қарай
танып-бағамдауға болады. Өз еліңнің мәдени мұрасына ұқыпты қарау мен басқа
мәдениеттің құнды элементтерін қабылдау – адамзат өркениеті дамуының сара
жолы.

ҮІ.Үйге тапсырма:
§45,46 – ны оқып келу.
«Мен өз мәдениетімді мақтан тұтамын»
тақырыбында шағын әңгіме жазып
келу.

Ұқсас жұмыстар

Қазақ халқының мәдениеті мәдениеттану

ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТІ НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА

МЫҢДАҒАН ЖЫЛДАР БОЙЫ ҚАЗАҚ ДАЛАСЫМЕН КӨШПЕЛІЛЕР

Рухани мәдениеті

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ РУХАНИ ЖӘНЕ МАТЕРИАЛДЫҚ

Қазақ халқының рухани мәдениеті

Қазақ және түркі мәдениеттің рәміздері мен архетиптері

Қазақ халқының материалдық мәдениеті

Дәстүрлі қазақ мәдениеті

ХХ ғасырдағы қазақ мәдениеті

Пәндер