Бейнелеуіш сөздер

Презентация қосу

Сәуірдің төрті

Сәуірдің төрті

Үй жұмысы

Үй жұмысы
301-жаттығу
Еліктеуіш сөздер
301-жаттығу

Сабақтың тақырыбы:
Бейнелеуіш   сөздер

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Бейнелеуіш сөздерді өмірден мысалдар
келтіре отырып меңгерту, оқушының танымдық іс –
әрекетін қалыптастыру, алған білімдерін тиянақтау.
Дамытушылық: Оқушы болмысындағы ойлау
қабілетінің ерекшеліктерін, сөйлеу шеберлігін, тіл
мәдениетін дамыту, сөздік қорын молайту.
Тәрбиелік: Сабақ барысында шығармашылыққа
бағыттау арқылы білімін көтеруге, жауапкершілігі,
адамгершілігі мол тұлға болуға, салт-дәстүрді
құрметтеуге, Oтанын сүюге тәрбиелеу.

Еліктеу сөздер
Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер
(есту арқылы)
(көру арқылы)
Қарш-қарш
тарс-тұрс
гүрс, саңқ,
қорс-қорс
шарт-шұрт
быж,дүрс т.б.

Жалт-жұлт
жарқ-жұрқ
ербең-ербең
маң-маң
жалт-жұлт
селк, кілт т.б.

Бейнелеуіш сөздер- табиғаттағы
заттардың қозғалысын, күйін көру арқылы
сипаттайтын, бейнелейтін сөздер. Бейнелеуіш
сөздер көмекші етістікпен (көбінесе ет
көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады.

Селк ете қалды кең далам,
Селк ете қалды тау іші.
Ж.Жабаев

Еліктеуіш сөздердің дыбыстық ерекшеліктерін сөз еткенде, үш түрлі мәселе
ескерілуге тиіс:
дыбыстық құрамы, буын жігі, айтылу ырғағы.
Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамында, демек, олардың дыбыстарының тіркесуінде
белгілі бір ізге түсіп қалыптасқан әрі орнықты, әрі жүйелі заң бар деуге болады. Оған
еліктеу сөздердің, мысалы, мынадай үлгілері айғақ.
Арс, борс, гүрс, дүрс, мырс, тарс, тырс т. б.
Борт, бырт, күрт, кірт, морт, сарт, сырт, шарт, шырт т. б.
Жап, жып, лап, лып, сап, сып, тап, топ, тып, шап т. б.
Барқ, бырқ, жарқ, зырқ, зірк, күрк, қорқ, рк т. б.
Аңқ, еңк, дөңк, дүңк, діңк, күңк, қаңқ, қоңқ, саңқ, сұңқ, шаңқ, шіңк, ыңқ т. б.
Былқ, кілк, қолқ, қылқ, солқ, селк т. б.
Балп, болп, былп, елп, жалп, желп, жылп, салп, сылп, шалп, шолп, шылп, үлп т. б.
Жамп, күмп, қомп, томп, тымп, сымп т. б.
Даң, дүң, тың, қаң, құң, маң, шаң, шұң, шың т. б.
Ар, быр, дар, дыр, дір, күр, қор, қыр, сыр, шар, шыр т. б.
Баж, быж, бұж, гүж, күж, қыж, шаж, шыж т. б.
Ақ, бақ, бық, қақ, қық, сақ, тық, шақ, шық т. б.
Жалт, жылт, кілт, қылт, мылт, сылт, талт, тылт т. б.
Гу, ду, зу, лау, сау, су т. б.
Барп, борп, қорп, сарп, тарп, тырп т. б.

Еліктеу сөздердің дыбыстық құрамы
Екі дыбысты
еліктеу сөздер

Үш дыбысты
еліктеу сөздер

Төрт дыбысты
еліктеу сөздер

Гу, ду,

арс, жап, лап,
лып, сап, сып,

борс, гүрс, мырс,
тарс,тырс, борт,

ар, ақ,

тап, тып, ірк,
аңқ, еңк, ыңқ,

бырт, күрт,кірт,
морт,сарт,сырт,

зу, су,

үлп, елп, быр, дір, шарт,шырт, барқ,
дыр, күр,
бырқ, жарқ,зырқ,
қор, қыр, сыр,
шар,даң, дүң,

зірк,күрк,қорқ,
дүңк, діңк, күңк,

тың, қаң, құң,
маң, шаң, шұң,

қаңқ, қоңқ,саңқ,
сұңқ, шаңқ, шіңк,

шың, баж, быж,
бұж, гүж,куж,

шылп, жамп,кілт,
күмп, томп, тымп

қыж, шаж,шыж,
бақ, бық, қақ, қық,
лау, сау т.б.

қылт, мылт,сылт,
талт, тылт,жалт,
жылт т.б.

Төрттүлік малға
байланысты
бейнелеуіш сөздерді білеміз
бе?
Маң маң басу, тарпаң тарпаң ,
құлдырқұлдыр т.б.

Еліктеу сөзді сатылай кешенді
талдау
Арбаң арбаң

Бұл сөз екі құрамнан тұр: арбаңарбаң
Тұлғасына қарайтуынды түбір. Себебі аналитикалық
немесе синтаксистік тәсілмен екі түбірдің
қосарлануынан жасалған сөз.
Құрылысына қарай күрделі, қос сөз.
Сөзде бір лексикалық, бір грамматикалық мағына бар.
Лексикалық мағынасытабиғаттағы заттардың
қозғалысын, күйін көру арқылы сипаттау.
Грамматикалық мағынасылексикалық мағынаның
жалпылануынан жасалған жалпы грамматикалық
мағынаеліктеу сөз
Мағынасына қарайбейнелеуіш еліктеуіш. Себебі
айналадағы табиғат құбылыстарын көзбен көру
арқылы қабылданған көрініс.

303-жаттығу
Бейнелеуіш сөздердің қандай
сөзбен тіркесіп тұрғанын табу,
дәптерге жазу

304-жаттығу
Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер

   «Білім мен дәстүр сыны»

1.Еліктеу сөздер дегеніміз не?
2.Қонаққа тартылатын табақ түрлерін атаңдар.
1.Бүрсеңдеуқандай сөз?(мысал келтір)
2.Үш жұртыңды ата.
1.Сарт етуқандай сөз? мысал келтір.
2.Үш арсыз не?
1.Көлбеңкөлбең етеді (мысал келтір)
2.Қандай тыйым сөздерді білесің?
1.Маңмаң басу (мысал келтір)
2.Жеті атаңды ата.

Семантикалық карта
№

Мысалдар

шің к,
қаңқ
ербелең

балпаң

жалт етті

тарс, сырт

селк, кілт

Негізгі
еліктеуіш
сөз

Туынды Бейнелеуіш Көмекші
еліктеуі
сөз
етістікті
ш сөз
бейнелеуі
ш сөз

.

Көп нүктенің орнына
лайықты еліктеу сөзді жаз.

Үйдегі жұрттың бәрі  ...   боп тысқа
шықты.
Хамиттің көздерінің оты шашырап,
....  ете түсті.
Сұлтан келіншегінің сөзіне ....
етпеді.
Айыл – тұрман күнге
шағылысып, ...  етеді.

Сергіту сәті
От шашу

Шығармашылық тапсырма
Дене тәрбиесі сабағында жасалатын қимылдарды
бейнелеуіш сөздермен бере отырып әңгіме
құраңдар.

Тест сұрақтары
І нұсқа
1.Бейнелеуіш сөздерді көрсет
а) кілт, ә) шаңқ, б) тарс
2.Екі буыннан құралған еліктеуішті тап
а) шырт, ә) қорбаң, б) селк
3.Туынды еліктеуішті тап.
а) жалт, ә) күмп, б) тырсыл
4. Екі дыбысты еліктеу сөз қайсы?
а) лау, ә) быж, б) зу
5. Бейнелеуіш сөз қатысқан тіркесті тап
а) қайқаң етті, ә) саңқ етті,б)дүрсілде

ІІ нұсқа
1.Екі буыннан құралған еліктеуішті тап
а) тыртың, ә) жалт, б) қалт
2. Бейнелеуіш сөзді көрсет
а) гүріл, ә) діріл, б) ырыл
3. Көмекші етістікті еліктеу сөзді тап
а) қорбаңда, ә) ыржыңда, б)қорс етті
4. Жұрнақ арқылы жасалған еліктеу сөз
а) бұраң, ә) мыңқ, б) жарқ
5.Қате жазылған бейнелеуіш сөз қайсы?
а) қалп, ә) сылп, б) кіліт

Тест жауаптары
І нұсқа
•
•
•
•
•

1) а
2) ә
3) б
4) б
5) ә

ІІ нұсқа
•
•
•
•
•

1) а
2) ә
3) б
4) а
5) б

Үйге тапсырма
305жаттығу
Қар көшкіні бейнеленген суретке қарап,
еліктеуіш сөз бен бейнелеуіш сөздерді
қатыстырып мәтін құраңдар.

Назарларыңызға рахмет!

Пән мұғалімі:Изтурганова Айнакул Жолдасқызы
Ақтау қаласы

Ұқсас жұмыстар

Еліктеуіш сөздер Бейнелеуіш сөздер

Еліктеуіш сөздер туралы мәлімет бер

Еліктеуіш сөз және оның түрлері

Еліктеуіш сөздер

Жүмекенқызы сөздер

Қос бәйтерек достығы

Шылаулар Шылау сөздер

Еліктеу сөздер

Оқиғаның шешімі

Публицистикалық стиль

Пәндер