Буылтық құрттардың жалпы сипаттамасы. Азқылтанақты құрттар класының өкілі, шұбалшаңның тіршілік ортасы және сыртқы құрылысы

Презентация қосу

Биология 7 сынып
Сабақтың тақырыбы:
Буылтық құрттардың жалпы сипаттамасы.
Азқылтанақты құрттар класының өкілі,
шұбалшаңның тіршілік ортасы және сыртқы
құрылысы.
№152 мектеп-гимназиясының
биология пәнінің мұғалімі

Абдрешова Гулмира Бейсенбайқызына

Сабақтың мақсаты:
Білімдік: Буылтық құрттардың құрылысын біліп, олардың
жалпаққұрттардан, жұмыр құрттардан ерекшелігін және
кластарын бір-бірінен ажыратуды үйренеді және
құрылысының күрделенгенін байқайды, түсінеді. Типке тән
белгілерді талдауды үйренеді.
Дамытушылық: Оқушылардың белсенділігін арттыру, ойлау
қабілетін, шапшаңдығын дамыту, өз бетімен жұмыс істеп,
талаптануын арттыру.
Тәрбиелік: Оқушыларды сүліктің халықтық медицинада
емдік мақсатта пайдасы жайында айта отырып, табиғаттағы
жәндіктерді қорғауға баулу.

I. Ұйымдастыру кезеңі
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық.
Ыбырай Алтынсарин

II. Үй тапсырмасын сұрау
1. Жұмыр құрттар типіне жататын
жәндіктердің пайда-зияны туралы
әңгімелеңдер.
2. Жалпақ құрттар мен жұмыр құрттарды
салыстырып, типтік атауының неге
негізделгенін дәлелдеңдер.

III. Жаңа тақырып түсіндіру
Буылттық құрттар – денесі
шұбалыңқы, үш қабаттан тұратын
көпжасушалы жәндіктер. Олардың
денесі буылтықтарға бөлінген, соңғы
қуысы бар, екі жақты симетриялы
болып келеді. Денесі сақина тәрізді
буылтықтарға бөлінгендіктен, бұлар
буылтық құрттар типі деп аталған.
Бұлардың 9 мыңға жуық түрлері
теңіздерде, тұщы суларда, құрлықты
мекендейді.

Буылтық құрттар типі
Азқылтанақтылар

Көпқылтанақтылар

Гермафродиттер
топырақта өмір сүреді,
жоғары жаратылымды
Сүліктер
УПРОЩЕННЫЕ В СВЯЗИ
Сырттай паразиттік етуге
С НАРУЖНИМ
байланысты құрылысы
ПАРАЗИТИЗМОМ
қарапайым (қансорғыштар)
(КРОВОСОСЫ)

Теңіздерде мекен
етеді.
Даражыныстылар.
Жақсы
жаратылымды

Көпқылтанақтылар класы

Азқылтанақтылар класы

Сүліктер - буылтық құрттар типіне
жататын арнайы кластың өкілі.

Қан соратын сүліктің жұтқыншағына арнаулы
бездерден «гирудин» деп аталатын ерекше зат
бөлініп шығады. Бұл зат қанды сұйылтады,
сондықтан жара аузындағы қан ұйымайды.
Халықтық медицинада гирудиннің осы қасиеті
пайдаланылады.

Сүлікке вена бітелгенде, жүрек бұлшықеттері
жансызданғанда, миға қан құйылғанда, емдік
мақсатта пайдаланып, адамның қанын
сорғызады.

Шұбалшаң
• Бөтеге, қарын, сілекей бездері,
аналь тесігімен (сырттесікпен) ішек
аяқталады
Асқорыту жүйесі
Өңеш

Бөтеге

Ортаңғы ішек

Жұтқыншақ

Ауыз

Асқазан

Азқылтанақты құрттар
денесінің үстіңгі бетімен
тыныс алады

• Тынысалу мүшесі жоқ

Көпқылтанақтылар суда өмір сүреді.
Сыртқы желбезектерімен тыныс алады

Буылтық құрттардың
бөліпшығаруы
• Шұбалшаңның әрбір буылтығында екі
бөліпшығару түтікшесі – шұқырақ, соңғы
сегментте сыртқа ашылады

Бөліпшығару шұқырақтары

Қантарату жүйесі
Ең алғаш шұбалшаңда пайда болды.
Арқасында және құрсағында бойлай
созылған екі тамыры бар. Сегменттердің
әрқайсысында сақиналы тамырлар болады

Бүйірлік жүйке Жүрек Өңеш Қарын

Шұбалшаңның қозғалып
жүруі

• Құрт сақиналы бұлшықеттерді жиырып,
созылады және жіңішкере түседі
• Бойлық бұлшықеттері жиырылады
• Қылтанақтармен топыраққа таяныш етеді

Сақиналы бұлшықет
Бойлық бұлшықет
Сақиналы бұлшықет
Қылтанақтарды
басқаратын бұлшықет
Шажырқай
Қантарату тамыры

Шұбалшаңның көбеюі

• Гермафродиттер
• Айқас
ұрықтанады
• Сілемейлі
белдеуден піллә
түзіліп,
жұмыртқалар
сонда дамиды

Ұрықтың
көпіршіктер

Бүйірлік
жүйке

Жүрек

Өңеш

Жұтқыншақ
Ми
Ауыз
қуыс
Ауыз
Шәуеталғы

Аталық без

Аналық
без

Ұрықтық
өзек

Жұмыртқа
жасуша
жолы

Бөтеге

Көпқылтанақтылардың көбеюі
– жұмыртқалар суға шығарылады, сырттай
ұрықтанады, дернәсілдердің өзгеруі соңынан
жас құрт түзіледі
Жасыл нереис

Құмқазар

Жүйке жүйесінің түйінді типі ең
алғаш шұбалшаңда пайда болды
• Осы жүйке жүйесі эволюция барысында құжынақтарда,
өрмекшілерде, шаянтәрізділерде одан әрі жалғасын тапты.
Ол жұтқыншақүсті және жұтқыншақасты жүйкелерінен
тұрады
Жүйке жүйесі
Жұтқыншақүсті
жүйке түйіні

Жұтқыншақасты жүйке түйіні

Құрсақ жүйке тізбекшесі

IV. Деңгейлік сұрақтар

А

В

С

1. Тип неліктен буылтық құрттар болып аталған?
2. Буылтық құрттардың жұмыр құрттардан негізгі
айырмашылығы неде?
3. Буылтық құрттар қалай көбейіп, дамиды?
1. Денедегі соңғы қуыстың алғашқы қуыстан
айырмашылығы неде?
2. Соңғы қуыс қандай қызметтер атқарады?
3. Тұйықталған қантарату жүйесі дегеніміз не?
4. Сүлік неге жеке класқа бөлінген?
1. Буылтық құрттардың мекен ететін орны,
құрылысы, тіршілік әрекеті бойынша табиғаттағы
рөлін қалай түсінуге болады?
2. Гирудин деген не? Оның қандай әсері бар?

Үйге тапсырма:
§44. Буылтық құрттар типіне
жататын жәндіктердің негізгі
ерекшеліктері

Ұқсас жұмыстар

Өзен шаяны

Азқылтанды буылтық құрттар немесе олигохеттер класы

Құрттар бөлімі

Сиыр цепенінің өмірлік циклі

Былқылдақденелілер типі

ЖАЛПАҚ ҚҰРТТАР ТИПІ

Жалпақ құрттар Жалпақ құрттардың Сорғыш құрттар өкілі Жалпақ құрттар типіне жататын ішекқуыстылардан жәндіктердің негізгі айырмашылығы ерекшеліктері

Құрттар – екіжақты симметриялы, үш қабатты, көпжасушалы жәндіктер

Буылтық құрттар типі нареиданың ішкі құрылысы

Жануарлардың зәр шығару жүйесі

Пәндер