Бүкіләлемдік тартылыс заңы

Презентация қосу

Ашық сабақ
Пән мұғалімі: Азова Манчук

Сабақтың
мақсаты: бүкіләлемдік тартылыс
заңының мәнін түсіну.
түрі: жаңа білім беру сабағы.

көрнекілігі: суреттер, Жер макеті,
слайдтар арқылы демонстрациялау.

пәнаралық байланысы:
математика, геометрия, дүниетану,
тарих.

Үй тапсырмасы: қайталау
сұрақтары
Ньютонның бірінші заңының
тұжырымдамасы
Ньютонның екінші заңының
тұжырымдамасы
Ньютонның үшінші заңының
тұжырымдамасы
Галилео Галилей кім?
Үйге берілген есепті тексеру.

Галилео
Галилей

Исаак
Ньютон

Исаак Ньютон –
ағылшын физигі және
математигі
4.01.1643ж. –31.03.1727ж.
“Табиғат – оған ашық
кітаптай, үнемі
оқумен болатын”
А. ЭЙНШТЕЙН

Бүкіләлемдік
тартылыс
заңы

Ньютонның
бүкіләлемдік
ФАКТ: СОЛ АЛМА АҒАШЫ
тартылыс заңын
қалай ашқаны
туралы бір қызық
оқиға бар:
бақшада отырған
кезінде ол алма
ағашынан
алмалардың
Жерге құлауын
бақылай отырып,
осы заңды ашқан
екен деген болжам
бар.

Бүкіл әлемдік тартылыс заңы.

Заңды И. Ньютон 1667 жылы ашты. 1665 жылы
23-жасында Ньютон Айды орбитада ұстап
тұратын күш, Жерге алманың құлауына
септігін тигізетін күш табиғатына ұқсас
екендігін болжап айтты. Оның болжамы
бойынша Әлемдегі барлық денелер арасында
массалар центрін жалғастыратын түзу
бойымен тартылыс (гравитациялық күштер)
күштері әсер етеді.

Жер – Ай жүйесі
Айдың центрге тартқыш үдеуі

Екі үдеудің де
мәнінің тең болуы
заңның
дұрыстығын
көрсетті:

1678 ж. Ньютон механиканың негізгі заңдары болып
табылатын бүкіләлемдік тартылыс заңын жазды:
Екі дене бір-біріне массаларының көбейтіндісіне тура
пропорционал, ал арақашықтықтарының квадратына
кері пропорционал күшпен тартылады,

m1m2
F G 2
r
мұндағы m1 және m2 – өзара әрекеттесуші екі дененің массасы, r –
денелердің арақашықтығы, G – гравитациялық тұрақтылық
(латынша gravitas – ауырлық деген сөзді білдіреді).

Табиғаттағы көптеген құбылыстар
бүкіләлемдік тартылыс заңымен
түсіндіріледі

Күн жүйесіндегі ғаламшарлар қозғалысы
Жердің жасанды серігінің қозғалыстары
Баллистикалық зымырандардың ұшу
траекториясы
Жерге жақын денелердің қозғалысы
Денелердің жерге құлауы
Тасу және қайту
Сарқырамалар
Қол сөмкесінің ауырлығы
Жер атмосферасының болуы т.б

1798 ж. гравитациялық
тұрақтылық ағылшын
физигі Генри Кавендиштің
иірілмелі таразысының
көмегімен өлшенді.

Гравитациалық тұрақтылық
Кавендиш тәжірибесі

Гравитациялық
әреттесу

Иірілмелі таразы
Н – жіңішке жіп
L – екіметрлік өзекше
m – қорғасын шар(диаметрі 5см, массасы 775г)
M – қорғасын шар(диаметрі 20см, массасы 49,5кг)
r – үлкен және кіші шарлардың арақашықтығы

Гравитациялық тұрақтылықтың
физикалық мағынасы
G – гравитациялық тұрақтылық, оның сандық мәні,
массалары белгілі денелердің бір-біріне тартылатын
күшін өлшеу жолымен анықталады, G – гравитациялық
тұрақтылықтың мәні:
G=6,67 10 -11 Н м2 /кг 2
Барлық денелер жер бетіне тартылыс әрекетінен,
еркін түсу үдеуімен қозғала отырып құлайды
F = gm

• Жерден қашықтап бара жатырған ғарышкерге әсер
ететін тарту күшінің өзгерісі.

Барлық денелер –
алмалардан ғаламшарларға
дейiн, бiртұтас бүкiл
әлемдiк тартылыс заңына
бағынады

Есеп шығаруға мысал:
1. Массасы 1 кг шар жерге қандай күшпен
тартылады:
Жердің массасы 6 1024кг, шардың массасы 1 кг,
олардың центрлерінің ара қашықтығы жер радиусына
6,4 106м-ге тең. Жер мен оның үстінде жатқан
шардың арасындағы тартылыс күшін есептейміз:

F 6,67 10

Í ì 6 10 êã 1êã

9,8Í
êã
(6,4 10 ì )

2. Массалары 1000кг екі дене арасы қандай
болғанда
әсерлесу күші 6,67*10-9Н-ға тең болады?
Берілгені:
m1=m2=1000кг.
Ғ=6,67∙10-9Н
G=6,67∙10-11 Нм2/кг2
r-?

Шешуі:
m1m2
F G 2
r

r=

Gm1m2
F

Осылайша екі дененің арақашықтығы табылады.

Жаңа сабақты бекіту
сұрақтары:
1. Бүкіләлемдік тартылыс заңы қалай
тұжырымдалады?
2. Формуласын көрсет.
3. Гравитациялық тұрақтылықтың сан
мәні неге тең?

Тақырыптық есептер:

А-деңгей

Массалары 80 тоннадан болатын
екі вагон арасы 1метр болса ,бірбірін қандай күшпен тартады?
Жермен салыстырғанда шамамен
бір жарым есе қашықтықтағы
Марс қанша уақытта Күнді толық
бір айналып шығады?

В-деңгей

Арақашықтығы 3км болатын ұшақ
пен қайықтың бір-біріне тартылу
күшін анықтау керек, ұшақтың
массасы 30т, ал қайықтың массасы
3т.
Марс ғаламшарының серігі Фобос
қозғалып жүрген шеңберінің
радиусы 9400 км, айналу периоды
7сағ39мин. Марстың массасы Жер
массасынан қанша есе кем?

С-деңгей
Ғарышкеменің Жер бетінен 6∙RЖ
қашықтығына алыстағандағы
тартылыс күшін табу керек.

Әзіл-есеп.

Егер Сара әжейдің бақшасындағы
қырыққабаттан 10м қашықтықта
Айнұр тәтенің ешкісі жайылып
жүрген болса, ол оған қандай
күшпен тартылады? Ешкінің массасы
20кг, ал осы күзде үлкен болып
піскен қырыққабаттың массасы 5кг.

Үйге тапсырма:

12-жаттығу(4;5).

§15. Бүкіләлемдік
тартылыс заңы.

Ұқсас жұмыстар

Тартылыс құбылысы

Ньютонның Кеплер заңдарын дәлелдеуі

Гравитациялық өріс. Өріс теориясының элементтері

Күш қандай шама

ДИНАМИКА НЕГІЗДЕРІ

Дененің жылдамдығы артқан кезде

Кинематика және динамика тарауын қайталау

Бүкіл әлемдік тартылыс заңы

Тартылыс құбылысы. Ауырлық күші. 7-сынып

Динамика негіздері тарауын қайталау сабағы

Пәндер