Ғали Бегалиевтің әдістемелік мұралары

Презентация қосу

Тақырыбы:
«Ғали Бегалиевтің әдістемелік
мұралары»
Ғылыми жетекші:
п.ғ.к профессор Уайсова Г.И.
Студент: Атантаева Н.Т.

Бегалиев Ғали Бегалиұлы

(1888-1966)
Филология ғылымдарының кандидаты,
ҚазССР-нің еңбек сіңірген мұғалімі

Диплом жұмысының мақсаты:
Ғали Бегалиевтің ғылымиәдістемелік мұраларын жанжақты талдап, оның әдістеме
ғылымының қалыптасуына
қосқан үлесін айқындау.

*“Үздік сынып
жетекші –
2012”
моделі

Міндеті:
-Әдіскердің ғылыми мұрасына талдау жасау
арқылы оның маңызын және әдістеме ғылымын
қалыптастырудағы рөлін көрсету;
- ғалымның бастауыш мектепке қатысты
әдістемелік еңбектеріне талдау жасау;
- Ғ.Бегалиевтің әдістемелік еңбектерінің
өміршеңдігін, қазіргі кезде де қолданыста екенін
дәлелдеу.

*

Ы.Алтынсарин
А.БайтұрсынұлыМ.Дулатұлы

Ғ.Бегалиев
С.Асфендиярұлы
Ж.Аймауытов

Е.Омарұлы М.Досмұхамедұлы
Т.Шонаұлы

«Бастауыш мектепте
бірнеше классты бір
уақытта оқыту
туралы»

«Бастауыш мектепте
қазақ тілі
методикасы »
1940

«Бастауыш
мектепте
тіл дамыту
жұмысы»
1941

1950

Ғ.Бегалиевтің
бастауыш мектепте
қазақ тіліне жазылған
әдістемелік
еңбектері

«Әріп, дыбыс,
буын»
1941

«Бастауыш мектепте
қазақ тілі
Методикасының
мәселелері »
1950

«Қазақ мектептерінің
4 класы үшін
мұғалімдерге
көмекші құрал »
1959

Қазақтілі
тілі
Қазақ
грамматикасы
грамматикасы
5-6сыныптарына
сыныптарына
5-6
арналған
арналған
оқулық
оқулық
Алматы,1948.
1948.
Алматы,

Қазақтілі:
тілі:
Қазақ
орысмектебінің
мектебінің
орыс
10сыныбына
сыныбына
арналған
арналған
қазақтілі
тіліоқулығы.
оқулығы.
қазақ
Алматы,1950.
1950.
Алматы,
Қазақтілі:
тілі:
Қазақ
Жетіжылдық
Жетіжылдық
орысмектептерінің
мектептерінің
орыс
VI-VIIсыныптарына
сыныптарына
VI-VII
арналғанқазақ
қазақтілі
тілі
арналған
оқулығы.Алматы,
Алматы,
оқулығы.
1951.
1951.

Н
Н
Е
Е
Г
Г
ІІ
З
З
Г
Г
ІІ

Е
Е
Ң
Ң
Б
Б
Е
Е
К
К
Т
Т
Е
Е
Р
Р
ІІ

Қазақтілі:
тілі:
Қазақ
орысмектебінің
мектебінің
орыс
V-VIIсыныптарына
сыныптарына
V-VII
арналғанқазақ
қазақтілі
тілі
арналған
оқулығы.Алматы,
Алматы,
оқулығы.
1957.
1957.

Қазақтілі:
тілі:орыс
орыс
Қазақ
мектептерінің
мектептерінің
сыныбына
ХХсыныбына
арналғанқазақ
қазақ
арналған
тіліоқулығы.
оқулығы.
тілі
Алматы,1960.
1960.
Алматы,

Қазақша-орысша
Қазақша-орысша
тілашар
тілашар
(авторларұжымы).
ұжымы).
(авторлар
Алматы,1961.
1961.
Алматы,

Оқу-жазуға үйрету әдісі:
Талдау
1. Текстіден сөйлемдерді айырту
2. Сөйлем ішінен сөздерді айырту
3. Ішінде таныстырылатын дыбыс бар
сөздердің буындарын айырту, онымен
таныстыру
4. Жаңа дыбысты айырту, онымен
таныстыру
5. Сол дыбыстың баспа әрпін көрсету
Жинақтау
6. Кеспе әліппеден сөздер құратқызу
7. Құрастырған сөздерді оқу
8. Әліппеден жаңа сөздерді оқыту
9. Әліппеден сөйлемдер оқыту
10. Әріптердің жазба түрін көрсетіп оның
элементтерін, содан кейін тұтас әріпті

Р дыбысымен таныстырғанда, талдау
жинақтау тәртібі мынандай болмақ:
Ара – тақтай тілетін аспап – (сөйлем)
Ол – ара – (cөз)
А – ра (буын)
Р – а (дыбыс)
Р – әріп
А – ра - буын(жинақтау)
Ара - сөз(оқу)
Ол – ара – сөйлем (оқу)

Дауысты дыбыстарды мынадай
сөздерден ажыратқызуға болады:
1.дауысты дыбысы жеке буын болып
келген сөздерден (а-ра, а-ла, о-ра)
2.Дауысты дыбысы ашық буын
құрамындағы сөздерден (са-ла, ша-ма).
Ал л,р,с,ш,з сияқты дауыссыздарды:
1.Сөз аяғынан ажыратуға болады (ал,
ор);
2. Ашық буыннан (а-ла, а-ра, о-ра, шара);
3.Сөз басынан (сау, нар, нан)
ажыратқан дұрыс дейді.

Дыбыстарды қостыруда төменде көрсетілген
әдістерді қолдану қажеттігін айтады:
1. Жинақтаудан бұрын сөз буынға, буын
дыбысқа ажыратылады. Сөз я буын қалай
айтылғанын баланың есіне салу керек.
2. Ең әуелі ұқсастығына қарай тізілген
сөздерді оқыту.
3. Ашық буынды айтқызудан бұрын сол
буындағы дауыссыз дыбысты айтқанда тиісті
сөйлеу мүшесі қандай қалыпта тұрғанын
байқату қажет.
4. Сөздің басына, аяғына дауысты я дауыссыз
дыбыстарды жалғау (су, а – су; ат, а – ту; а – ра,
а – раз; ата – мата т.б.
5. Көрсетіп, айтып есіттіріп барып салыстыру
әдісін қолдану (ал – әл, сан – сән, сыз – сіз)

Ғ.Бегалиев дыбыс жүйелі әдіспен оқу-жазуға үйрету
жұмысын мынадай үш сатыға (кезеңге) бөледі:
1. Балаларды оқу мен жазуға даярлау (алғашқы
дайындық жұмыстары).
2. Балаларды оқу мен жазуға үйрету: 1-саты – жуан
буынды сөздерді оқу-жазуға үйрету, 2-саты – жіңішке
буынды сөздерді оқу-жазуға үйрету, 3-саты –
аралығында дауыссыз дыбыс қатар келетін буынды
сөздерді оқу-жазуға үйрету, 4-саты – ауыр біреу
буынды сөздерді оқу-жазуға үйрету.
3. Әліппе аяғындағы қысқа, ықшам әңгіме, өлең,
мысалдарды оқытып жаттықтыру. Ықшам сөздер,
әңгімелерді жаздыру. Оқу жылының бірінші
жартысында балалар әліппені бітіріп, екінші
жартысынан бастап кітап оқуға көшеді.

Әдістемеші тәжірибеде
жазуға үйретудің
мынадай әдістері
қолданылатынын айтады:

1)Генетикалық
әдіс.
2)Дайын үлгі
бойынша
жаздырып
үйрету әдісі.
3)) Тор сызық
бойынша
жаздырып
үйрету.
4)Такт бойынша
жаздыру.

Л дыбысы мен әрпі.
Сабақ жоспары:
1)Балаларды сабаққа дайындау.
2) Үйге берілген тапсырманы қарап, тексеру,
өткен сабақтарды пысықтау.
3)Әліппедегі суреттер арқылы әңгіме және л
дыбысын айырту.

ж

Еңбегінде автор көркем шығармаларды түсіндіріп оқыту
сабақтары мынадай жоспармен өткізіледі деп көрсетеді:
1) Оқытушы оқуға дайындық жұмысын бітіріп, шығарманы тұтас
өзі оқып, егер өлең я мысал өлең болса, жатқа оқып шығу керек.
Оқушылар кітаптарын жауып қойып, оқытушының оқығанын
тыңдап отырады. Келістіріп оқу арқылы оқытушы шығармадағы
негізгі пікірді, бейнелі сөздерді айқын және көрнекі түрде
ұқтырады. Сонымен қатар ол көркем шығарманы қалай оқудың
үлгісін көрсетеді.
2) Оқу алдынан шығармадағы негізгі пікірді ұғынуға дем беретін
сұрауға оқушылардың берген жауабын тыңдағаннан кейін,
оқушылар шығарманы ішінен оқып шығады. шығарманы
дауыстап оқуға дайындалыңдар деп ескертіледі.
3) Содан кейін оқытушының айтуы бойынша оқушылар
шығарманы бөліп оқиды. Әр бөлімді оқып шыққаннан кейін
оқытушы жетекші сұраулар қояды.

Көркем шығарманы оқыту жүйесін Ғали Бегалиев төмендегіше
көрсеткен:
1) Сабақ алдынан даярлық жұмысы.
2) Әңгімені тұтасымен мұғалім я ең жақсы оқитын бір оқушы
оқып шығады.
3)Шығарманы бөлім-бөлімі жігімен оқып, мұғалімнің сұраулары
бойынша әңгіме жасап, мазмұнын талдау қажет.
4) Әңгімедегі тиянақты бөлек-бөлек ой жігінің ізімен жоспар
жасап, шығарманың тұтас мазмұнын, бөлімдері арасындағы
байланысты анықтау.
5) Шығарманың бөлімдерін жеке-жеке талдаудан шыққан
қорытындыларды жинақтау мақсатымен шолу түріндегі әңгіме.
6) Шығарманың мазмұнын жоспар бойынша тұтас айтқызу тиіс.
7) Шығарманы оқып шығудағы көзделетін мақсат – оқушыларды
мәнерлеп оқуға үйрету және шығарманың мазмұны есте қалуы
тиіс.

Индуктив методы
Мұғалім ең әуелі жеке-жеке грамматикалық
фактларды талдатады, фактыларды байқатып,
салыстыру жұмысын жүргізеді. Содан кейін
қорытынды жасайды.
Дедуктив методы
Жаңа форманы мұғалім өзі көрсетеді, оның
белгілерін – ерекшеліктерін көрсетеді,
анықтамасын өзі айтып түсіндіреді.Сұраулар
қойып жаңа тақырыпты оқушылар қаншалықты
ұққандарын тексереді, мысалдар тапқызады.

Оқушылардың
білімін нығайту
ретіндегі
жұмыс әдістері
мыналар:
Ауызша және жазбаша
грамматикалық талдаулар.
Түрлі тапсырмаларды
орындату.
Оқылып отырған
грамматикалық формаларға
сәйкес әдебиет үлгілерін
тапқызу.

Грамматика және емлемен
байланысты талдауларды алдын
ала я соңынан жүргізіп, түрлі
диктант жаздыру.
Жаттап алғандарын жаздыру.
Оқылып отырған ережеге
сәйкес оқушылардың
өздеріне мысал құратқызу.

Диктанттың түрлері:
- ескертпе диктант;
- таңдама диктант;
- түсіндірме диктант;
- шығармашылық диктант;
- ерікті диктант.

Шығарма жаздыру жұмыстарында аса көңіл бөлетін мәселе:
1) тақырып сайлап алу керек;
2) тақырыпқа керек материал тауып алу қажет;
3) жоспар жасап алу керек;
4) бар материалды жоспарға сәйкес тәртіптеу, керек сөздер,
сөйлемдер табу керек.
Шығарманың мынадай түрлері болуы мүмкін:
5) көрген-білгені туралы шығарма;
6) экскурсияда көрген істелген жұмысты баяндап жазу;
7) заттарды, табиғат құбылыстарын,табиғат суреттерін
баяндап жазу;
8) тақырыбы айтылып, басы басталған шығарманы аяқтап
жазу;
9) аяғы ғана мәлім бір әңгімені толықтырып жазу;
10)қабырға газетіне мақала, хат жазу;
11) мәлімдеме, қолхат, сенімхат жазу;
12)оқып шыққаны,есіткені, көргені бойынша шығарма жазу.

Ғали Бегалиев – қазақ ғылымындағы айрықша
тұлға, өзінің артында мәңгілік құндылық болатын
мол мұра қалдырған ғалым. Оның әдістемелік
мұралары – қазақ тілін оқыту әдістемесі
ғылымымен арнайы айналысқан ғалымдар үшін де,
мұғалім-оқытушылар үшін де, қазақ филологиясы
және бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі
мамандығы студенттері үшін де берері мол асыл
қазына.

Қорыта айтқанда, ғалым Ғ.Бегалиевтің әдістемелік
еңбектері қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымына
қосылған қомақты үлес болумен қатар, ғалымның
осы ғылым қалыптасуындағы, дамуындағы рөлін
де айқындап берді. Сондықтан да Ғали Бегалиевтің
әдістемелік мұрасын зерттеу, оның ғылымдағы
орнын айқындау, өміршеңдігін көрсету – кейінгі
ұрпақ біздің қасиетті парызымыз.

Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Әліппеден жаңа сөздерді оқыту

Этнопедагогика оқулықтары

Тіл танытқыштар

Балалардың және жас жеткіншектердің дамуына маңызды фактор - құрбылар қауымдастығы

Міржақып Дулатұлы Бақытсыз Жамал роман

Қазақ философиясының төл тарихы

Пәндік білімін жетілдіру

Ақжол газетінде

"Өзіндік білім көтеру жоспары"

Олжабай батыр

Пәндер