Асбұршақ

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік
Университеті.

Агорөнеркәсіп факультеті
"Өсімдік шаруашылығы" пәнінен

ПРЕЗЕНТАЦИЯ
Тақырыбы:Асбұршақ
Орындаған:
Тобы:
Қабылдаған:
Халық шаруашылығындағы маңызы

Асбұршақ біздің елімізде барлық дәнді бұршақ егістігінің 80 %
астамында өсіріледі.Оның тұқымдары амин қышқылдарымен
теңдестірілген белокқа бай 18-35 %, олар жақсы пісірілуімен
және жоғары дәмдік сапасымен ерекшеленеді.Пісіп - жетілген
және шала піскен тұқымдары, сонымен қатар көкөністі
сорттарының жасыл бұршаққаптары консерві өнеркәсібінде
пайдаланылады.Жасыл бұршаққаптары консерві өнеркәсібінде
пайдаланылады.Жасыл асбұршақ жемісінде 25-30 % қант,
көптеген дәрумендер және қартаюды баяулататын инозит пен
минералды тұздар болады.
Наубайхана өнеркәсібінде нанның белоктық қоректілігін
арттыру мақсатында бидай ұнына 10 % ұнтақталған асбұршақ
ұнын араластырады, нәтижесінде дәмдік. нандық сапасы
жақсарады.
Асбұршақ қоңырбастар тұқымдастар қоспаларын сүрлемге,
жасыл балауса және пішенге өсіріледі.Асбұршақ ұнын малға
құнарландырылған мал азығы ретінде
пайдаланылады.Асбұршақ ұнын малға құнарландырылған мал
азығы ретінде пайдаланады.Асбұршақтың 1кг тұқымында 1,17
азықтық өлшм және 180-240 г. қорытылатын протеин,12,5г.
лизин, 1,7 г. метионин 0,2 г. цистин және 1,5 г триптофан
болады.1 кг сабанында тиісінше олар 0,23 және 31-ге тең.
Асбұршақ көптеген дақылдарға тамаша алғы дақыл, өйткені ол
топырақта 50-70 кг/га.дейін азот қалдырады.оның тамыр
жүйесі қиын еритін фосфаттарды ерітетін қабілетімен
ерекшеленеді.Оның сүрі танабын иеленетін және жасыл
тыңайтқыш ретінде пайдаланатыны да айтарлықтай.
Морфологиясы мен биологиялық ерекшеліктері және сорттары
Асбұршақ - барынша ерте пісетін дәнді бұршақ дақылы. Өсіп жетілу кезеңі сортына
және өсіру жағдайларына байланысты 70-тен 140 тәулікке дейін созылады.Сондықтан
асбұршақ жақсы сүрі жерді иеленуші өсімдік барлық аймақтарда, ал ерте пісетін
сорттары оның егіншіліктің солтүстік шекарасына – 68 градус с.б дейін созылады.
Асбұршақ – өздігінен тозаңданатын өсімдік, алайда жазғы ыстық және
құрғақшылықты жылдары ашық гүлденуімен қатар шамалы мөлшерде айқас
тозаңдануы байқалады.
Өсе бастағанда және тіршілігінің алғашқы кезеңінде тамыр жүйесі қарқынды дамиды
да жер үсті массасы баяу өседі.Осы кезеғде асбұршақты арамшөптер қатты басады.
Тамырларындағы түйнектер 5-8 жапырақтары кезеңінде қалыптаса бастайды.
Максималды өсуі гүлденудің басынан пісудің басына дейін байқалады.
Температураға, ылғалға және топыраққа талаптары. Асбұршақтың жылуға талабы жоғары
емес.Оның тұқымдары 1-2 градуста да өне бастайды.Оның өніпкөктеуіне 15 – 20 градус, ал
дәндерінің толысып пісуіне -22 – 26 градус жылылық оңтайлы деп есептеледі.
Асбұршақтың сорттарына байланысты өсіп – жетілуіне қажетті белсенді температура
жиынтығы 1300-1700 градус аралығында өзгереді.Асбұршақтың егін көгі қысқа мерзімді -6-8 градус
бозқырауды көтере алады.
Асбұршақ тұқымы өзінің массасының 100-110 пайыз мөлшерінде ылғал сіңіргеннен кейін ғана
өне бастайды. Ол бүкіл тіршілік үрдісіне ылғалды біркелкі шығындамйды, барынша көп мөлшерде
ылғалға қажетсінуі бүрлену – гүлдену кезеңіне сәйкес келеді. Оның транспирациялық коэффициенті
сорттарына, топырақ – климат және өсіру технологиясына байланысты 300-600 аралығында өзгереді.
Жоғары астық өнімін қалаптастыру үшін қажетті ылғалдылық топырақтың төмен ылғал
сиымдылығының 70-80 пайызын құрайды.
Асбұршақ – құнарлығы жоғары бидайлық топырақтар дақылы. Ол үшін жеңіл құмдақ
топырақтар, қышқыл және сортаң топырақтардың жарамдылығы шамалы.
Асбұршақтың біздің елімізде рұқсат етілген сорттары

Рамонский 77. Ресейдің қант қызылшасы ҒЗИ-да шығарылған.
Түршесі- вульгатум. Сорт орташа мерзімде піседі,құрғақшылыққа
тқзімділігі жоғары, ауруларға орташа тозімді.1000 тұқымның
массасы 180-250 г.Ақмола , АқтөбеғЖамбыл,Батыс-
Қазақстан,Қарағанды облыстарында өсіріледі.
Неосыпаюшийся 1. Ресейдің Луган МАТС-да шығарылған,
эвадукум түршесіне жатады.Сорть орташа мерзімде піседі, шашылуға
жоғары төзімділігімен ерекшеленеді,зиянкестермен ауруларға
орташа төзімді.1000 тұқымның массасы 180-240 г. Ақмола,Шығыс
Қазақстан облыстарында өсіріледі.
Омский неосыпающийся. Ресейдің Сібір АШҒЗИ-де шығарылған,
эвадукум түршесіне жатады.Ақмола ,Қостанай,Солтүстік Қазақстан
облыстарында өсіріледі.
Таловец 50. Ресейдің Орталық – Қаратопырақты белдеуінің АҒЗИ-
де шығарылған, вульгаре түршесіне жатады.
Ауыспалы егістегі орны.
Асбұршақтың ең жақсы алғы
дақылдары отамалы дақылдар,
сондай-ақ тыңайтылған күздік
болып табылдады.Бұршақтарды
өсіруге қара топырақ пен сазды
қара топырақ қолайлы , осымен
қатар құрамында қарашірігі мол
топырақта және өзен аңғарының
топырағында жақсы өседі.
Бастапқы қышқыл топырақта және
өзен аңғарының топырағында
жақсы өседі. Батпақты қышқыл
топырақта нашар өседі. Ең жақсы
алғы дақылдар - картоп, жүгері,
орамжапырақтар, асқабақ, қызанақ.
Осы дақылдарды өсіргенде
органикалық тыңайтқыштар
берілген болса, бұршаққа ең
қолайлы болып табылады.
АСБҰРШАҚҚА ТЫҢАЙТҚЫШТАР ҚОЛДАНУ ЖҮЙЕСІ
№ Көрсеткіштер қоректік заттар
N Р2О5 К2О Асбұршақ, басқа да бұршақты дақылдар сияқты, топыраққа
1 1ц негізгі өніммен жұмсалатын 4,74 1,57 2,94 фосфор мен калцьий, сондай-ақ кальций ендіргенді ұнатады.
қоректік заттар мөлшері (кг) Әсіресе бұл қоректену элементтеріне қажеттілік
2 Әр гектардан жоспарланған 224,2 74,3 139,1 асбұршақтың алғашқы вегетациялық кезеңінде туады.
өніммен алынатын Өсімдік гүлденуінің аяқ кезінде топырақтан өзіне қажетті
азоттың 60-100% , фосфордың 40-60% және калийдің 40-85
қоректік заттар мөлшері (кг) % алады.
3 Топырақтың жыртылатын Асбұршақты өзінен бұрын тыңайтылмай себілген алғы
қабатындағы қозғалмалы қоректік дақылдардың орнына күзгі айдау кезінде фосфор және
заттар қоры (кг/га) 10 27 421
калий тыңайтқыштарын: 1 га жерге 2-3 ц суперфосфат және
4 Топырақтағы қоректік заттарды 35 30 15 1-1,5 ц калий ендіреді; калий тыңайтқышының орнына күлді
өсімдіктермен пайдалану пайдалануға да болады.
коэффициенті,% Асбұршақтың түбір жүйесі қиын еритін қосындылардан
5 Топырақтан өсімдіктермен сіңірілетін 3,5 8,1 63,2 фосфорды алып пайдаланатын қабілеті бар, мұны
қоректік заттар мөлшері (кг/га) Д.Н.Прянишников анықтаған болатын. Сондықтан ас
6 1 т/га органикалық тыңайтқыштармен - - - бұршаққа ендіру үшін тек суперфосфатты ғана емес, сондай-
топыраққа берілетін қоректік заттар ақ, әсіресе, қышқылы жоғары топыраққа мейлінше арзан
мөлшері (кг/га) фосфор ұнын пайдалануға болады. Күзде жыртылған 1 га
7 Органикалық тыңайтқыштар - - - жерге фосфор ұнын өндіру мөлшерін 3-4 ц арттыруға
құрамындағы қоректік заттарды болады.
өсімдіктермен пайдалану Қышқыл топырақтарда түйнек бактериялары тіпті
коэффициенті,% дамымайды деседе болады. Бұл 1 га жерге 2-4 кг әк тас
8 Өсімдіктердік органикалық - - - немесе балшық өндірудің қажеттілігін және тиімділігін
тыңайтқыштар құрамынан сіңірілетін анықтайды.
қоректік заттар мөлшері (кг/га) 1 га жерге 0,5-0,6ц түйіршіктелген суперфосфат беріп
9 Минералдық тыңайтқыштармен себілген егістікке қатарлы тыңайтқыш ендірген тиімді.
берілуге тиісті қоректік заттар мөлшері Асбұршақтың барынша мол өнімді ірі сортты тұқым сепкенде
(кг/га) 220,7 39,2 75,9
алады.Аурулардың дамуының алдын алу үшін, тұқымды
10 Минералдық тыңайтқыштар ТМТД препаратымен немесе гранозанмен уландырады.
құрамындағы қоректік заттарды Уландырылған тұқымдар топырақта тіршілік ететін түрлі
өсімдіктермен пайдалану 90 30 90 зиянкестерден зиян шекпейді. Егілген тұқымның жүз пайыз
коэффициенті,% өніп шығуына мүмкіндік болады.
БАҒДАРЛАМАЛАНҒАН ӨНІМ АЛУ ҮШІН ҚОЛДАНЫЛАТЫН
ОРГАНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ МИНЕРАЛДЫ ТЫҢАЙТҚЫШТАР БЕРУДІҢ
ЖҰМЫСТЫҚ ЖОСПАРЫ

Өсіріл Органи Минералды тыңайтқыштар (әсер етуші ), Тағы
етін калық кг/га да
дақыл тыңайт Барлығы Негізгі Тұқым Үстеп қорек басқа
қышты себу тендіру тыңай
ң алдында т
мөлшер қышта
і, т/га р

N Р2 К N Р2 К N Р2 К N Р2 К2 О
О 2 О5 2 О 2 О
5 О О 5 О 5

Асбұр- - - 65 1 2 - - - - - -
шақ 20 6 1 3 6 0
Тұқымды себуге әзірлеу және себу. Тұқымды
дәрілеу үшін 10 пайыздық ТМТД 1,2-1,5 кг/т,
меркуран 1,0-1,5 кг/т, гранозан 1-1,2 кг/т
пайдаланамыз. Бұл шараның негізгі мақсаты
тұқымды аурулардан, зиянкестерден қорғау
болып табылады.Асбұршақ тамырында болатын
түйнек бактерияларының жақсы өсіп- жетілуі
үшін тұқымды нитрагинмен өңдеу арқылы
өнімділікті 15-20 пайызға арттыруға
болатындығын ескере отырып, себерден 1-2 күн
бұрын тұқымды 0,5-1,0 л/т нитрагин
ерітіндісімен ылғалдандырамыз

Топырақ өңдеу жүйесі
Асбұршақ үшін топырақты сапалы
өндеудің маңызы зор. Топырақ өңдеудегі
негізгі көңіл аударатын жағдай - танапта
ылғал қорын жинау, оны сақтау, арам
шөптерді жою, эрозияны болдырмау.
Сондықтан топырақ өңдеу жүйесі
жергілікті жердің топырақ және климат
ерекшеліктеріне сәйкестендіре
жүргізілуі керек. Сүдігерді 25-27 см
тереңдікке жырту өнімнің мол болуына
септігін тигізеді.
Топырақ өңдеу жүйесі
Дәнді-бұршақты ауыспалы егісі, алғы дақыл- күздік бидай

Топырақты әзірлеу және Қажетті Жұмысты жүргізу Сапалық
өңдеу әдістері машиналар және мерзімі көрсеткіштері
құрал -жабдықтар

Фосфор және калий РУМ-8 Алғы дақылды жинап Қос суперфосфат-
тыңайтқыштарын шашу алғаннан соң 653 кг/га; Хлорлы
калий- 168 кг/га.

Аудара жырту ПЛН-3-35 Алғы дақылды жинап 27-30см
алғаннан соң
Тырмалау БДТ-7,0 Күзде топырақ жет- 8-10 см
кілікті ылғалданғанда

Қопсыту ЧКУ-3,0 Ерте көктемде 10-12 см
Азот тыңайтқышын 1РМГ-4 Тұқым себер алдында Азот селитрасы
шашау 120 кг/га

Қопсыту КПШ-6 Тұқым себер алдында 6-8 см
Себу мерзімі және тұқым сіңіру
тереңдігі. Оңтүстік Қазақстан
облысында қатардағы әдіспен сепкенде
0,8—1,0 млн/га өнгіш тұқымды және
тарқатарлан сепкенде 1,2 млн/га өнгіш
тұқымды ең қолайлы себу нормасы деп
есептеу керек. Тұқымды 6—8 см
тереңдікке сіңіреді, ал топырақтың
беткі қабаты кеуіп кеткенде және
көктем кұрғақ болғанда тұқымды 10—
12 см сіңіру қажет. Тәлімі егіншілік
жағдайында асбұршақтың дәнін
себудің ең тиімді мезгілі сәуір айының
басы болып табылады. Қатар аралығы
30 см болып себу мөлшері гектарына
0,3 млн. дана дән еккен нұсқада
өнімділік 27,2; себу мөлшері гектарына
0,5 млн. дана дән болғанда өнімділік
1,4 ц артқан (28,6ц/га). Себу мөлшері
гектарына 0,5 млн.дана дән еккен
нұсқаларда барлық себу тәсілінде
өнімділік жоғары болды.
Күтіп-баптау жұмыстары тұқым себу алдында басталып, егінді орып
алғанша жүргізіледі. Өсірілетін дақылдың ерекшеліктеріне және
жергілікті ауыспалы егістің әр танабына тән, ондағы өсілетін дақылдар
талабын ескеру арқылы негізделіп жасалған агономиялық шаралар
тізбегі белгіленеді. Оның құрамына өсімдіктің өсіп-дамуын ескере
отырып, көктеп шыгу алдындағы, көктегеннен кейінгі жүргізілетін
тырмалау, қатараралықты қопсытулар, қоректендіру, суару, арам
шөптермен, зиянкестермен және аурулармен күресу сияқты шаралар
қамтылады.
Ең бірінші жүргізілетін күтіп-баптау жұмысы асбұршақ егістігін
тығыздау болып табылады. Бұл жұмыстың мақсаты тұқым
топырақтан қажетті ылғалды алу үшін топыраққа жақсы жанасуы
үшін қажет. Тығыздау жұмысы құрғақшылық аудандарда өте маңызды
агротехникалық шара болып табылады.
Арамшөптердің шығуына байланысты асбұршақтың егін көгі пайда
болғанға дейін танапты тырмалау арқылы олардың санын 35-60
пайызға дейін азайтуға болады. Екінші реттік тырмалау жұмысы
өсімдіктің 3-4 жапырақтары пайда болғанда және оның биіктігі 5-6 см
асқанда жүргізіледі. Тырмалауды егістіктің егілуіне диоганаль
бағытпен күннің екінші жартысында өсімдіктің тургор қысымы
төмендегенде жүргізген тиімді.
Өнімді жинау
Асбұршақтың тұқымдары біркелкі уақытта піспеуі, бұршаққаптарының
піскенде жарылып тұқымының шашылуы оның өнім шығынының
айтарлықтай көп болуына алып келеді. Сонымен бірге асбұршақтың пісу
кезінде дақылдың сабақтары жатып қалып жинауды қиындатады. Дақылды
жинаудың қолайлы тәсілі екі фазалы жинау болып табылады.
Бөлекткеп жинауға ортаңғы бұршаққаптары піскенде кірісу керек. Бұл
кезеңде төменгі бұршаққаптары сарғайып, тұқымдары қатая түседі, дәннің
ылғылдылығы 40-45 пайыз шамасында болады және бүкіл өсімдіктің орташа
ылғалдылығы 75 пайызды құрайды.
Егіп жинауға ылғалы жеткіліксіз және тұрақсыз ылғалдану аймақтарында
бұршақтың 60—70%, ылғалы жеткілікті, аймақтарда 85% дейін піскенде
кіріседі. Дәстеге шабуға әртүрлі алқымды арнаулы дәнді бұршақ жаткаларын
(ЖБА-3,5 түріндегі) пайдаланады.

Дақыл дақылдың егінді Орып жинаудың
пісу сатысы ору сапалық
мерзімі әдісі
көрсеткіштері

Асбұршақ Ортаңғы бұршақ- Маусым Бөлектеп Біркелкі аңызақ
қаптары піскенде айының екінші жинау қалдырмай
жартысы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Қ.К.Әрінов, Қ.М.Мұсынов, А.Қ.Апушев, Н.А.Серекпаев,
Н.А.Шестакова, С.С.Арыстанғұлов «Өсімдік
шаруашылығы».Алматы, 2011ж
2. Р.Елешов, Т.Смағұлов, Ә.Балғабаев «Агрономия және
тыңайтқыш қолдану жүйесі». Алматы, 2000ж.
3. Нұрғасенов Т.Н., Қалиев Ә.Н, Сүлейменова С.Е,
Асұанбаев С.С. «Өсімдіктер селекциясы және тұқым
шаруашылығы негіздері». Астана, 2007ж.
4. Ә.Ә.Әуезов, Т.А.Атақұлов, Н.Ш.Сүлейменова, Қ.Ш.
Жаңабаева «Егіншілік». Алматы, 2005ж.
5. Т.А.Атақұлов, Т.С.Кененбаев Ауыл шаруашылық
мелеорациясы. Алматы, 2003ж.
6. Сейтов И «Агрономия негіздері». Алматы:«Ана тілі»
1991ж
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Асбұршақ біздің елімізде барлық дәнді бұршақ егістігінің 80 -дан астамында өсіріледі. Оны азық-түліктік және мал азықтық дақыл ретінде өсіреді

Ас бұршақ

Бұршақ тұқымдастар

Жан қиналмай жұмыс бітпес, талап қылмай мұратқа жетпес бітпес, талап қылмай мұратқа жетпес

Жидекті жеміс

Жарма гулді хауызынан және ұрықтық, тұқымдық кабыктарынан ажыратылған дәннің ядросы немесе онын ірі майдаланган болшектері

Астық тұқымдастары

Құлқайыр гүлдер тұқымдасы

Жарма алудың аппаратуралық - технологиялық схемаларын қарастыру

Гү лдің құ рылысы меи диаграммасы

Пәндер