Дәнді дақылдардың зиянкестері мен аурулары

Презентация қосу

Презентация
«Дәнді дақылдардың
зиянкестері мен аурулары»

Орындаған: Абдукаримова А.
Белгібаев Е.
Тобы: АП-12-1к1
Қабылдаған: Басымбекова З.
Кіріспе
Оңтүстік Қазақстан өңірінде дәнді дақылдардың ішінде астық
дақылдары ең негізгілерінің бірі болып саналады. Жоғары сапалы
тұқыммен себу-күздік бидайдан мол өнім алудын маңызды
шарттарының бірі. Сондықтан осы мақсатта өткен жылы өнімнен
дайындалған бірінші класты пайдаланған дұрыс. Мұның себебі
күздік бидайдың жинау мерзімі мен себудің арасы тым жақын,
жаңа өнімнің тұқымы тыныштық күйін өтіп үлгермейді де
лабораториялық өнгіштігі 70-80% аспайды. Олар кондициялық
өнгіштікке егін жинағаннан 20-30 күннен соң жетеді. Жаңа
тұқымның егін көгі әркелкі, кешігіп шығады, далалық өнгіштігі
төмендейді, егістік сирек болады ,өнімі аз болады. Ал өткен
жылғы астықтың өнімінен әзірленген тұқымнан егін жаппай және
тез көктейді, өсімдіктер жақсы түптенеді әрі ойдағыдай қыстап
шығады және жаңа тұқымға қарағанда 3 ц/га және одан да
жоғары қосымша өнім береді. Бұл ерекшелік шаруашылықтарда
ауыспалы тұқым қоры болуын қалайды.
Дәнді дақылдарға зиян келтіретін
бунақденелілер
Ұн қоңызы – Tenebriomolitor L.
Қатты қанаттылар (Colcoptera) отрядының қара денелілер (Tenеbrionidaе) тұқымдасына
жатады. Қоңыздың ұзындығы 12-16 мм, түсі майлы жылтыры бар қара-қоңыр, үстіңгі
қанаттарында көптеген нүктелерден тұратын бойлық айғыздар орналасқан. Мұртшалары
кысқа, олардың үш жағы аздап жуандау, алдыңғы арқа сақинасы едәуір жалпақ. Жұмыртқасы
сопақша келген, ұзындығы 1,6-1,8 мм, түсі сүттей ақ, жылтыр. Личинкасын «ұн құрты» деп
атайды. Олардың ұзындығы 25-30 мм жетеді, түсі қошқыл сары, алдыңғы аяқтары ортаңғы
және артқы аяқтарына қарағанда ұзын. Қуыршағының ұзындығы 16-18 мм, түсі сарғылттау,
құрсақ бунақтарының бүйір жақтарында тарақ тәрізді төрт бұрышты қосалқылары және
денесінің артқы жағында мүйіз тәрізді екі есінді болады.
Қоныздардың өздері де, личинкалары да зиян келтіреді. Личинкалар ұнды және ұнтақты,
(әсіресе өте дымқыл және жатып калған ұнды) сонымен қатар жармаларды, піскен нанды,
кептірілген нанды, темекіні және т. б. зақымдайды.

Сурет 1. Ұн қоңызы –
Tenebriomolitor L.
Үлкен ұн қоңызы ( Большой мучной хрущак. Tenebrio molitor L.) қара денелілер (Tenebrionida) тұқымдасына
жатады. Бұл зиянкес Қазақстанда кең таралған. Қамба зиянкестерінің ішіндегі жиі кездесетін негізгі түрлерінің
бірі. Мұнара қоймаларын, ұн диірмендерін, сыра, құрама жем зауыттарын және тәтті тағамдар фабрикаларын
мекендейді. Зиянкес - бидай, жүгері, арпа, күріш дәндерімен, ұнмен т.б қоректенеді. Ұн қоңызы
жұмыртқаларын қорегенің, еденнің жарықтарына, қоректенген өнімнің ішіне шашыратып немесе топтатып
салады. Өсімталдығы 68-182 жұмыртқаға дейін, ал әдебиеттердегі мәліметтер бойынша 500-ден астам [25].
Ұрықтық дамуы 12 күнен 20 күнге дейін тіршілік етеді. Дернәсілдер қоршаған орта жағдайларына байланысты
280 күнен 600 күнге дейін тіршілік етеді. Суыққа өте төзімді келеді. Дернәсілдері қыстайды. Қыстаудан
шыққанан соң дереу қуыршаққа айналады. Қуыршақтың дамуы 10 күн. Қоңыздардың өздері де
дернәсілдеріндей көбіне астықтың үгітілген үгіндісімен, кептірілген нанмен, жармалармен қоректенеді. Үлкен
ұн қоңызымен зақымдалған дәннің салмағы 4,4-9,9 % ,тұқымның өнгіштігі 3,8-6,7%, өну қуаттылығы 4,0-7,2 дейін
төмендейді (1-кесте).
Үлкен ұн қоңыздың бидай тұқымын
тигізетін зияны
Тәжірибе Қоңыздар Дәннің 1000 Тұқым Тұқымдар Бақылауға
нұсқалары саны, зақымдануы тұқым салмағының қарағанда
Өну Өнгіштігі,
дана/кг ,% салмағы зақымдануынан өнгіштігінің
қуаттылығы %
,г төмендеуі төмендеуі,%
%
г %

І 5 1,7 40,7 1,9 4,4 88,3 90,3 3,8
ІІ 10 3,2 39,8 2,8 6,6 86,7 89,6 4,5
ІІІ 15 4,6 38,4 4,2 9,9 85,7 87,4 6,7
Бақылау
- - 42,6 - - 92,3 94,1 -
Кіші ұн қоңызы – Tribolium confusum Duv.
Бұл да қара денелілер (Tenebrionidaе) тұқымдасына жатады. Ұзындығы 2,6-4,4 мм, қара немесе
қоңырқай түсті кішірек қоңыз. Личинкаларының түсі сарғылт-қоңыр, ұзындығы 6—7 мм,
денесінің артқы жағында үшбұрышты ілмек тәрізді екі өсіндісі болады. Қуыршақтарының
ұзындығы 2,7-3,5 мм, ақшыл сары, құрсақ бунақтарының бүйір жақтарында ұшында
қылшықтары бар өсінділер болады.
Қоңыздар және олардың личинкалары ұнмен, ұнтақ жарма және басқа жармалармен, ұннан
жасалған тағамдармен, астық дәндерімен және басқа дақылдардың тұқымдарымен, кептірілген
жеміс және көкөністермен, темекі және оның өнімдерімен қоректенеді. Зақымдалған ұн иленіп,
кесек-кесек немесе түйір-түйір болып қалады, дәмі және исі ұнамсыз болады. Ондай ұн
тамаққа және мал жемі үшін пайдалануға жарамайды.

Сурет 2. Кіші ұн қоңызы – Tribolium confusum Duv.
Қаракүйе аурулары
• Алдағы уақыттағыдай тозаңды қаракүйе (пыльная головня)
ауруы кең тарап, барлық дерлік жерлерде тіркелді: бидай,
арпа, сұлы, тары егістіктерінде. Қатты қара күйе ауруы
(твердая головня) бидай мен арпа дақылдарында, ал жүгері
егістіктерінде тозаңды және көпіршікті немесе толарсақ
каракүйесі ( пыльная и пузырчатая головня) белгілі болды.

Биылғы жылы барлығы 1594,4 мың тонна тұқым дәрілеуден
өтті (протравлено), бұл көрсеткіш барлық себілген тұқымның
73,4% құрады (№ 29 кесте). Өңірлер бойынша шаруашылықтық
деңгейге байланысты өсімдіктердің қаракүйе ауруы түрлерімен
зақымдалуы әртүрлі дәрежеде болды. Қаракүйе ауруларының
даму деңгейінің жоғарылауы тұқымдарға дәрілеу толықтай
немесе мүлдем жүргізілмеген шаруашылықтар егістіктерінде
байқалды. Сондай-ақ, ауыспалы егіс шарттарын
сақталмағандығы да соған себеп туғызды.
Бидайдың тозаңды
қаракүйесі
• Шілде айының екінші онкүндігінде Жамбыл
облысында тозаңды қаракүйе ауруының алғашқы
белгілері белгілі болды. Оңтүстік өңірде күздік
бидайдың өсу кезеңі аяғында аурудың таралуының
жоғарылауы болған жоқ, егінді жинау кезінде
масақтардың зақымдалуы 0,05% шамасында болды.
Өткен жылмен салыстырғанда 2-4 күнге кейін,
солтүстік өңірде ерте егілген бидайда тозаңды
қаракүйе ауруы масақтану, шілденің екінші
онкүндігінде гүлдеу кезеңдерінде тіркелді.
Зақымдалған ерте егілген бидайдың ауру қоздырғышы
спораларының тозаңдауы (распыление) гүлдеу
кезеңіне сәйкес келді. Инфекцияның таралуы және
биылғы жаздық дәнді дақылдардың залалдануы
(заражение) шілденің екінші жартысынан тамыздың
бірінші жартысына дейін жалғасты. Дегенмен, ауа-
райының қолайсыз жағдайлары (жоғары
температуралар, жауын-шашын болмауы, ауаның
төменгі ылғалдылығы), залалдауға кең жол бермеді.
Кеш егілген егістер алқаптарында споралардың
тозаңдауы (распыление) болған жоқ, сондықтан оларда
тозаңды қаракүйе ауруымен залалдану төмен болды.
Арпаның тозаңды
қаракүйесі
• Биылғы жылы аурудың таралуы арпа
егілген барлық өңірлерде байқалды.
• Солтүстік өңірде, Қарағанды және Шығыс
Қазақстан облыстарында бұл аурумен кең
аумақты залалданған жер көлемдері
анықталды.
• Тозаңды қаракүйе ауруының алғашқы
белгілері арпаның гүлдеу кезеңінде шілде
айының екінші онкүндігі-тамыз айының
басында Солтүстік Қазақстан облысында
анықталды. Гүлдеу кезеңінде аурумен
залалдануға ауа-райының қолайлы
жағдайлары ықпал болды. Сүттену-
балауызданып пісу кезінде масақтар
зақымдалуының орта пайызы 0,003-6,
жоғарғысы 0,01-12 болды.
• 2008 жылы арпаның тозаңды қаракүйесі
ауруының таралуы өткен жылдың
деңгейінде болды, зерттелген көлемнің
33,18 мың га немесе 8,8 % залалданғаны
анықталды.
Жүгерінің көпіршікті
немесе толарсақ қара
•
күйесі
Аурудың белгілері жүгері егілетін негізігі аудандарда ( Алматы және Жамбыл обл)
Жүгерінің көпіршікті немесе толарсақ қара күйесінің алғашқы белгілері Ұйғыр ауданында
( Алматы облысы) маусымның екінші онкүндігі ішінде жүгерінің екінші буынаралығы пайда болу
кезеңінде тіркелді. Өткен жылдың көрсеткішімен салыстырғанда ауру 30 күнге ерте шықты.
Жамбыл облысында өсімдіктердің залалдануы былтырғыдан 10 күн бұрын, шілде айының
екінші онкүндігі- шашақтану кезеңінде белгілі болды. Зақымдалудың орташа дәрежесі 0,001-
13, жоғарғысы 0,001-22 % шамасында болды. 2008 жылы барлығы 17,4мың га зерттеліп , оның
0,9 мың га залалданды.
Қорытынды
Еліміздің оңтүстік аймағында қоймадағы астық пен астық өнімдерін 40-қа
жуық зиянкестер зақымдайды . Солардың ішінде ұнның ұсақ қоңызы, дән
үнгіқоңызы, қамба және күріш бізтұмсықтары сақтаулы астықты елеулі шығынға
ұшырататыны белгілі. Егер дән үнгі қонызы мен қамба және күріш бізтұмсықтары
бидай, қара бидай, арпа, тары, күріш, сұлы дәндерін зақымдаса, ал ұнның ұсақ
қоңызы көбінесе диірмендерде тіршілік етіп, дайындалған азық-түлікті (ұн, жарма)
жеп, әрі сапасын төмендетеді. Ал Қазақстанның оңтүстік аймағында тек қамба
бізтұмсығы зақымдаған бидай дәнінің салмағы 6%-тен 33%-ке дейін кемитіні белгілі
болып отыр .
Соңғы жылдары қамбадағы зиянды жәндіктерді жою үшін карбофос (50%-ті к.э.
және базудин 60%-ті к.э.) препараттары кеңінен қолданылуда. Алайда, бір топтағы
улы химикатты ұзақ уақыт (15-20 жыл) пайдаланғанда, зиянды жәндіктердің
төзімділігі артып, препараттардың тиімділігі кемиді екен .Осы жағдайларды
ескеріп және улы химикаттарды жаңарту мақсатында Қ.А.Яссауи атындағы ӨК- тің
астық сақтайтын қоймаларында 2010-2011 жылдары ғылыми-зерттеу жұмысын
жүргізілген.
Қойма зиянкестерінің әсерінен қоймада сақталатын астық дақылдарының
тұқымдары зақымданудан салмағы төмендеп, өну қуаттылығы, өнгіштігі төмендейді
де, алынатын өнім төмен көрсеткіш көрсетеді.
Сондықтан, қойманы астық қалдықтарынан тазалап, биологиялық және
химиялық препараттармен өңдеп(5%-тік суми-альфа препараты) , тұқымның
дұрыс сақталуына мән беру керек

Ұқсас жұмыстар

Өсімдік қорғау

Егіншілік жүйелерінің ғылыми негіздері

Қарабидай қамырын бірфазалы тәсілмен дайындау

Астық тұқымдастары

Ауылшаруашылық дақылдарын өсіру жағдайлары

Бұршақ бітесі

АСТЫҚ МЕРОМИЗАСЫ

Дәнді-дақылдар және олардан алынатын өнімдер

Өсімдік карантинінің даму тарихы

Каусар

Пәндер