Картоп. Өсімдіктің биологиялық ерекшеліктері

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан
Мемлекеттік университеті

Презентация
Орындаған:
Тобы:
Қабылдаған:

Шымкент 2013ж.
Картоп
Картоп шаруашылығын елімізде дамытудың маңызы зор. Өйткені бұл дақылдың халық шаруалылығында ерекше
маңызды орын алады, ол екінші нан болып табылады. Ақтүйнекті қазіргі кездегі өсіру технологиясының бағыты –
өнімділігі жоғары, вирустық, саңырауқұлақтық және бактериялық аурулардан сау тұқымды алып, онымен картоп
өндірушілерді қамтамасыз ету.
Картоп өнімділігін көтеру үшін әртүрлі табиғи ортаға тиісті агротехникалық шаралар жүйесін оңтайлы жүргізгенде ғана
нақты жетістіктерге жетуге болады. Бұл шаралар жүйесінің бірі нақты табиғи ортаға бейімделген негізгі аурулуаға және
зиянкестерге төзімді, жоғары сапалы және өнімділігі мол сорттарды пайдалану, сонымен қатар отырғызу үшін жоғары
сапалы сау тұқымдық материалдарды қолдану керек.
Бүгінгі таңда республикамызда картоптың 60 сорты аудандастырылған, оның ішінде 30 сорт (50%) Қазақстандық. Ал осы
жаңа сорттардың басым бөлігі тұқым шаруашылығының жеткілікті деңгейде жолға қойылмауынан, картоп өндірушілерге
жетпей отыр. Сондай-ақ, қолданыста жүрген картоп сорттарының тұқымдары негізінен төменгі репродукциялар.
КАРТОП, картофель (нем. Kartoffel ) — алқа тұқымдасына жататын көп жылдық дақыл. Картоптың 150-ге жуық түрі белгілі. Отаны
— Оңт. жөне Орт. Американың таулы аудандары. Бір жылдық дақылдық картоп негі-зінен, 2 жақын түрге бөлінеді. Анд Картобы
Колумбия, Эквадор, Перу, Боливия және Аргентинада өседі. Ч и л и (Еуропа) Картобы климаты қолайлы елдерде өседі. Картоп
Қазақстанға Еуропадан әкелінген, республиканың барлық аймақтарында өсіріледі.Картоп жарықсүйгіш, ылғалсүйгіш (әсіресе, гүлдеу
және түйнек-түзілу кезінде), суыққа төзімді дақыл. Картоптың биіктігі 40 — 80 см, кейде 150 см-ге дейін жетеді. Бір түпте 3 — 6
сабақ болады. Гүлі ақ, қызғылт не көкшіл күлгін түсті. Жемісі екі ұялы, көп түқымды. Жер астындағы өркен сабағының ұшы
түйнекке айналады. Топырақ температурасы 5 — 8°С-та түйнек бүршік жара бастайды, түйнектің түзілуіне ең қолайлы температура
10 — 13°С, 20°С-та түйнек түзілу процесі тоқтайды. Ал -1 — 2°С суықта жас өскіндері үсіп кетеді. Вегетациялық кезеңі 70 — 120
тәулік. Тұқымынан және түйнектен көбейеді. Картоп түйнегінде 23,7% құрғақ зат болады, оның ішінде: 17,5% крахмал, 0,5% қант, 1
— 2% белок, 1%-ке жуық минералды тұздар, С, Вр В2, В6, РР, К витаминдері бар. Казақстанда картоптың 20-дан астам сорттары
аудандастырылған (оның ішінде 10-ы жергілікті селекциядан шыққан), 1 га-дан орта есеппен 100 — 200 ц өнім түседі.Картоп тағам,
мал азығы және өнеркәсіпте техникалық шикізат ретінде пайдаланылады. Зиянкестері:түн көбелегі, колорадо қоңызы, т.б.
Азықтық
құндылығы
Картоптың тағамдық сапасын бағалау келесі көрсеткіштер бойынша жүргізіледі:
түйнектердегі құрғақ заттардың жалпы құрамы (сонымен бирге крахмал), кант пен ақуз
құрамы, С дәруменінің құрамы. Түйнектің 75% құрғақ затын крахмал құрайды.Қалған
бөлігін жасуша қабырғасы мен цитоплазмасы құрамына кіретін заттар, ақуыздар,
көмірсулар құрайды. Картоптың негізгі қанттары- сахароза, сонымен катар қантты
редуциялаушы фруктоза мен глюкоза. Бұл заттар аз ғана мөлшерде және картоптың
энергетикалық құндылығында маңызды роль ойнамайды.Картопта оған қоса аздаған
пайыз мөлшерінде ақуыздық заттар, майлар, көмісулар, шамалы мөлшерде дәрумендер
мен минералдар бар.Картоптың тағамдық құндылығын бағалау кезіде ақуыз бен С
дәрумені маңызды заттар болып табылады. Картоптың ақуыздары (альбуминдер,
глобулиндер, глютеиндер, проламиндер) сүтқоректілердің асқорыту сөлінде жылдам
ыдырайды, үйлестірілген амин қышқылдық құрамы бар, лизиннің деңгейі жоғары.
Жалпы құрғақ заттардың құрамы (таза салмақ % ): 22,0-26,0; қант құрамы (таза салмақ
% ): декстроза 0,03-0,14; сахароза 0,11-0,62; С дәрумені - 15,4-19,4 мг/100 г таза
салмағы; ақуыз 7,1-14,6 г/100 г құрғақ заты; майлар 0,2-0,8 г/100 г құрғақ заты; күлді
заттары 2,2-9,5г/100 г құрғақ заттары; көмірсулар 84,5 г/ 100 г құрғақ заттары;
жұғымдылығы 350 кал/100г құрғақ заттары.
Картоп құрамындағы құрғақ
заттардың мөлшері (г/100 гр)

60 ақуыз
май
көмірсулар
40 крахмал
0
Қоршаған орта
факторларының әсері
S.tuberosum түрасты tuberosum төменгі температура жағдайында
жерсінбейді.Картоп түйнектері -3 °С температурада өліп қалады,
-10°С температурада 5 сағат ішінде бұзылып кетеді.Сабақ
жапырақтары -4°С температурада өліп қалады.Картоп топырақтың
түрлі рН мәнін бойынан өткереді, топырақта ылғалдың
жетіспеушілігіне сезімтал.картоптың түрлі сорттары жарық
сәулесіне ұзына бойы түрлі сезімталдықпен сипатталады, бірақ та
көпшілік сорттарда түйнек түзуі, ұзына бойы жарық сәулесінің
түсуіне байланысты емес кезеңде жүреді.Түйнектердің түзілуіне өте
төмен немесе өте жоғары түнгі температура кедергі болуы
мүмкін.Насекомдар, кенелер, вирустар, бактериялар,
саңырауқұлақтар тудыратын әлемде картоптың аурулар саны өте
көп.Аурудың таралуы ауданның географиялық орналасу жағдайына
және өсірілетін картоп сорттарына байланысты.
Картоп өсімдігінің биологиясы,
таралуы және ботаникалық
сипаттамасы

Картоп алқа тұқымдасына жатады және егістіктегі негізгі Гүлдері қос жынысты, бестік типте, күрделі шиыршық гүл шоғырына
түрі Sоlanum tuberosum. Табиғи тегі бойынша картоп жиналған. Әрбір гүл тозаңдарымен 5 аталықтан және бағана
ұзындығы әртүрлі аналықтан тұрады, түстері жасыл-сарғыштаң
сабағы жыл сайын өліп отырады көпжылдық шөптесін күрең қызылға дейін. Картоптың барлық сорттары гүл тузе бермейді.
өсімдік, бірақ жер шарының көптеген елдерінде бір Жемісі – шырынды жидек, көптеген тұқымдардан тұрады.
жылдық өсімдік түрінде өсіріледі. Оны вегатативті түрде Тұқымдары ұсақ жаншылған, ақ-сұр және сарғыштүсті, 1000
(түйнек, көзше және бүршіктерімен) және тұқымымен санының массасы 0,3-0,5г.
көбейтуге болады. Өндіріс жағдайында картоп негізінен Түйнек - түр өзгерісіне ұшыраған жер асты сабағы болып табылады,
түйнегімен-қысқарған жер асты өркенінің өзгерген түрі- пішіні мен түсі әртүрлі. Түйнектің бетінде бұрандалы тәртіппен
көбейтіледі. Тұқымымен көбейтілгенде картопқа кіндік орналасқан көзшелер (түр өзгерісіне ұшыраған жапырақтар) болады,
олар тыныштық күйіндегі 2-3 бүршіктен құралған.
тамыр мен жалғыз сабақ, ал түйнегімен көбейтілгенде Түйнектің столонға бекіген жерін кіндік, ал оған қарама-қарсы жағын
шашақ тамырлар жүйесі мен бұта пайда болады. Қартоп - төбесі деп атайды. Сортына қарай картоп түйнегі домалақ, сопақ,
бұтасы бірнеше сабақтардан құралады. ұзынша-сопақ болуы мүмкін. Сыртқы түсі бойынша түйнектер ақ,
Картопты түйнегімен көбейткенде тамыр жүйесі шашақты сары, қызыл, қызғылт, қызғылт-күлгін болады, ал жұмсағының түсі
болады. Ол жекелеген сабақтардың тамыр жиынтығы деп — ақ, сарғыш, сары, күлгін.
есептеледі әрі бірінші және столон маңы тамырларынан
Түйнектің анатомиялық құрылысы сабаққа ұқсас: оның ұзындық
қимасында түтікті сақина шоғын көруге болады, ол түйнек бетіне таяу
тұрады. Тұқымымен көбейтілгенде кіндік тамыр жүйесін көзшелерге қарай орналасқан, түйнектіқ орта бөлігі барынша
қалыптастырады. ылғалды өзекпен толтырылған, ол негізінен крахмал клеткаларынан
Түйнектерімен көбейтілгенде биіктігі 180-200 см жететін тұрады; түйнектің сырты эпидермис түзетін перидерма қабатынан
бірнеше қырлы сабақтардан тұратын бұта түзеді. тұрады.
Бұтадағы сабақ саны түйнектерде өскен көзшелер санына,
Шаруашылық бағыты мен пайдалануына қарай картоп сорттары
асхадалық, техникалық, мал-азықтық және әмбебап топтарына
түйнектің мөлшері мен өсіру тәсілдеріне тәуелді. бөлінеді. Өсіп-жетілу кезеңінің ұзақтығына байланысты ерте пісетін
Картоптың жапырақтары күрделі, үзік-дарақауырсынды- (70-80 тәулік), ортадан ерте (80-90), орташа мерзімде (90-100),
қиықты, бірнеше жұп бүйір бөліктері мен бөлекшелерден ортадан кеш (100-120) және кеш пісетін (120 тәуліктен артық) картоп
тұрады, сабақ бойында бұрандалы орналасқан. сорттары ажыратылады.
Өсімдіктің
биологиялық

ерекшеліктері
Картоп түйнегі маңызды биологиялық қасиеті -
тыныштық күйі кезеңімен сипатталады, мұның өзі
тұкымдық материалды келесі өніміне зиян келтірмей күзгі
— қысқа кезеңде сақтауға мүмкіндік береді. Тыныштық
күнінің ұзақтығы картоптың сорты мен сақтау
жағдайларына байланысты. Қысқы сақтау режімін дұрыс
қолданғанда картоп түйнегі 6—7 ай бойы өспей жақсы
сақталады.
Мәдени сортты картоп қоңыржай климаттың өсімдігі
және тұрақты мол өнім температурасы айтарлықтай
жоғары емес орта ендік аудандарында алынады. Тағы бір
айта кететін жайт, картоп жоғары иілімді (пластикалы)
және өсіру технологиясын дұрыс қолданғанда онда
қолайлы емес табиғи жағдайларда жақсы өнім
қалыптастыра алады. Тыныштық күйден өткен түйнектер
топыраққа отырғызғаннан кейін +3-5С температурада өне
бастайды. Бірақ бұл температурада оның өнуі баяу жүреді,
тамырлары нашар дамиды, ал түйнектер саңырауқұлақ
ауруларымен жедел залалданады. Температура 7-8° дейін
көтерілгенде түйнектердің қалып өнуі байқалады. Әрі
қарай температура жоғарылағанда түйнектердің өну
белсенділігі, әсіресе ылғалды топырақта кенеттен арта
бастайды. Түйнектердің белсенді өнуіне ең қолайлы
температура 16-18° деп есептеледі
Картоптың сабағы мен жапырағының өсуіне қолайлы температура +5-6°. Олардың максимум өсуі
орташа ылғалды топырақта +17-22° температурада байқалады. +25°-тан жоғары температура
өсімдіктерді әлсіретеді, ассимиляция процесі баяулайды, ал 42°-тан жоғары температура жер
бетенідегі өсімдік массасының өсуін тоқтатады. Картоптың, сабағы мен жапырағы төмен
температураға да өте сезімтал. -1 -1,5° суықтықта және ауаның жоғары салыстырмалы
ылғалдылығында өсімдік қарайып кетеді және өліп қалады. Картоп түйнектері гүл қауыздары
пайда болған кезде түзіле бастайды және бұл кезеңдегі топырақ температурасы +16—18°, немесе
+22—25° ауа температурасыда сәйкес келеді де ең қолайлы болып табылады. Топырақ
температурасы +6°-тан төмен және +23°-тан жоғары болғанда түйнектердің өсуі тежеледі, ал +26-
29°-та түйнектің тузілуі мүлде тоқтайды.
Өсімдіктің толық дамуына қажетті биологиялық белсенді температура жиынтығы ( + 10°-тан
жоғары) пісу мерзімі ерте және ортадан ерте пісетін сорт үшін 1400-1600°, орташа мерзімде пісетін
сорт үшін 1600-1800° ортадан кештеу және кеш пісетін сорт үшін - 1800-2000°. Бұл көрсеткіш.
Солтүстік Қазақстанда 1800-2200° аралығында, ал негізінен 1600 0-ден 2600°-қа дейін өзгереді [ ].
Сондықтан ортадан кештеу, әсіресе кеш пісетін сорттар қажетті оптимум температураны алып
үлгермейді, нәтижесінде ерте және орташа мерзімде пісетін сорттардың өнімінен анағұрлым төмен
өнім қалыптастырады.
Картоп топырақ ылғалдылығына талғампаз. Бүршіктердің өнуі мен өркендердің пайда болуына
қажетті ылғал аналық түйнек есебінен қанағаттандырылады. Өсімдік көгінің пайда болуы мен
сабақ-жапырақтар қалыптасуының алғашқы кезеңінде өсімдіктің ылғалға қажетсінуі шамалы,
өйткені жапырақтардың буландыру беті үлкен емес және осы кезеңде олар куаңшылыққа
айтарлықтай төзімді. Өсімдік өсе келе ылғалға қажетсінуі арта түседі барынша қажетсіну жаппай
қауыздану-гүлдену кезеңіне сәйкес келеді, бұл кезде олардың, жер бетіндегі массасы жақсы
дамыған және тіршілік қызметі жоғары. Бұл кезеңде түйнектер пайда бола бастайды, сондықтан
ылғалмен үздіксіз түрде қамтамасыз ету-жоғары өнім алудың басты шарттарының, бірі Бұл
кезеңдегі судың жетімсіздігі тургордың төмендеуі мен жапырақтың солып қалуына әкеліп соғады,
ал мұның өзі фото-синтезге теріс әсерін тигізеді, өнімнің мөлшері мен сапасы төмендейді.
Тамырлардың негізгі массасы тараған алаңда осы топырақтың ылғалдылығын ТДЫ 70-80%
дәрежесі-нде ұстағанда өнімнің қорлануына ең колайлы жағдайлар жасалады.
Қазақстан жағдайында аудандастырылған картоп
сорттарының, көпшілігінде интенсивті. өсу мен
түйнек түзу шілденің аяғы, тамыздың бас кезінде
болады, бұл жазғы ылғалдың мол түсетін кезіне
сәйкес келеді де өнімнің қалыптасуына мүмкіндік
жасалады. Алайда, осы кезеңде қолайсыз ауа-райы
қалыптасса (куаңшылық, жоғары температура),
өсімдіктер қысылып өседі әрі жекелеген
жағдайларда вирусты аурулар да етек алып кетеді.
Климаттың мұндай теріс құбылыстары аймақтың
оңтүстік бөлігінде суарылмайтын жерлерде
өсірілетін картопқа қатты әсер етеді.
Картоп-жарық сүйгіш өсімдік. Жарық жетімсіз
болғанда сабақ созылып кетеді, жапырақтар
сарғаяды, бүршіктену мен гүлдену әлсізденеді, өнім
қатты төмендейді. Сондықтан алқапқа өсімдікті
дұрыс орналастыру арқылы бұтаның жан-жақты жа-
рықталуын қамтамсыз ету қажет, ал бұл
фотосинтездің қолайлы жағдайда өтуіне мүмкіндік
береді. Оптималды отырғызу жиілігін таңдап алу
сортқа, отырғызылатын материалдың көлеміне,
ылғалмен қамтамсыз етілуі мен топырақ
құнарлығына байла-нысты.
Нақты жағдайда бір гектарда 40-50 мың м2 жапырақ
беті ауданын түзетін картоп жиілігі ең колайлы деп
есептеледі. Картоптың көптеген сорттары сабақ-
жапырақтарының дамуы мен гүлдеуіне қарай ұзақ
күнді өсімдіктер қатарына жатады.
Реттік қатары Көрсеткіштер немесе ортаға қоятын талаптар Картоп дақылы
1. Топыраққа қоятын талаптары Орташа

Картоптың
1.1 Топырақ ерітіндісінің көрсеткіші (РН)ең қолайлысы РН-5,0-6,5
(ең жоғарғы және төменгі көрсеткіштер)
2 Жарыққа талабы Орташа
2.1 Күнннің ұзақтығына талабы (фотоперидизм) Қысқа
3 Жылулық режиміне қойылатын талаптар,0С Жоғары
3.1 Тұқымның өнуі

өсетін орта 3.2
-
-
ең төменгі жылулық
ең қолайлы жылулық
Дақылдың даму сатыларындағы қауіпті ең төменгі -1-1,5
3-5
16-18

жағдайлар
жылулық
- егін көгінің пайда болуы -1-1,5
- Генеративтік мүшелердің қалыптастыруы 2-5
- Гүлдену 3-7
3.3 Дақылдың даму сатысындағы ең қолайлы жылулық 17-22
3.4 Дақылдың вегетация кезеңіндегі қажетті әсерлі жылулық 1400-2600

ына қоятын
қосындысы
4 Ылғалдылыққа қойылатын талаптар Жоғары
4.1 Топырақтың ең қолайлы ылғалдылығы (толық су 70-80
сиымдылығынан % есебімен)
4.2 Ылғалдылықты қажетсінетін ең маңызды даму сатысы жаппай қауыздану-гүлдену

талаптары
4.3 Су пайдалану коэффициенті (диапозон) 330-700
5 Қоректік заттарға қойылатын талаптар Жоғары
5.1 1 т. негізгі өнім қалыптастыру үшін қажетті

Азот 2,2-2,6
Фосфор 1,5
Калий 2,4
5.2 Жоспарланган өнім қалыптастыру қажетті:

Азот

Фосфор

Калий
1 тонна өнім алуға
қажетті тыңайтқыш
мөлшері
2.5

2 азот
фосфор
1.5
калий

0.5

0
Нақты топырақ-климаттық
жағдайында картопты өсіру
технологиясы
Қоғамдық өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығын тұрақты дамыту
жоғары өнімділікті алуды қамтамасыз ететін прогрессивті технологияны
игеруге байланысты.
Өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығын дамытудың негізгі бағыты
интенсивтендіру. Өндіріс жағдайында бұл салаларды интенсивтендіру
ғылым жетістіктерін, техниканы, тыңайтқышты, арамшөп және өсімдік
зиянкестері мен ауруларына қарсы тиімді әдістерді игеру және жүйелі
қолдануға негізделген екпе дақылдарды өсірудің интенсивті технологиясы
арқылы іске асады.
Интенсивті технологияны игеру қосымша материалдық шығынды талап
етеді, бірақ ол алынған қосымша өніммен қайтарылады, ал бұл бүкіл өсімдік
шаруашылығы саласының тиімділігін арттыру мен интенсивтендіру
жолындағы үлкен қадам.
Ауылшаруашылық дақылдарын өсірудің интенсивті технологиясы топырақ
құнарлылығының тұрақты өсуіне интенсивті сорттар мен дақылдардың
потенциалды мүмкіндіктері мен биологиялық ерекшеліктеріне, өнімді
басқарудың биологиялық, агротехникалық және агрохимиялық құралдары
мен өсімдікті аурулардан, зиянкестерден және арамшөптерден интегралды
қорғауды жүйелі колдануға, машина-трактор паркін оптималды
қалыптастыруға және егін себу, оны баптап-күту және жинауды жоғары
өнімді машиналармен қамтамасыз етуге негізделеді Кадрлардың жоғары
шеберлігіие және технологиялық тәртіпті сөзсіз орындауға негізделе отырып
машинаны тиімді пайдалануы қажет.
Тұқымды себуге
әзірлеу
Облыс шаруашылықтарында өте ерте пісетін өнім
алу үшін Ташкент ауыл шаруашылығы институты Ретті Тұқымды Шараның алға Препарат Ауылшаруа Жүргізілетін Сапасына
үсынгандай өткен жылғы ерте алынған өнімді к себуге қойылған тың -шылық мезгіл (агро қойылаты
отырғызуды пайдалану керек. Олар жаңа түйнектер қатар әзірлеу мақсаты мөлшерінің машиналар күнтізбек н талаптар
ы шаралары шығыны ы
беруде үлкен энергияға ие болады және мамыр
маркалары
айының орта шенінде піседі. Осы жағдайларға
байланысты көктемгі егіс кезінде түйнектерді 1 Іріктеу Тұқымнан - Қолмен Күзде өнім Таза
көктетіп алу, қыздыру немесе түйнектенуді 1,5-2 біркелкі егін жиналғаннан тұқымдық
аптаға тездетіп жөне жоғары өнім алуға мүмкіндік көгін алу үшін соң материал
беретін стимуляторлар мен микроэлементтерді Іріктеу Тұқымнан - Қолмен Көктемде Таза
(Экстрасол, Bacillus subtilis штамм Ч-13 –ның сұйық біркелкі егін себуден 2 1 тұқымдық
формасы, «Бисолби-Интер», Россия ) қолдану қажет. көгін алу үшін ай бұрын материал
Отырғызатын материалды дайындауды күзде 2 Өсуді Өсіп-дамуын Экстрасол 3 КП-1,0 Себуден 2-3 Бірыңғай
бастайды. Картопты тұқымға жинауда бүтін, реттегіш- тездету мол л/га күн бұрын
массасы 50-80 г, ауруларға шалдықпағандарын термен өңдеу өнім алу
іріктеп алады. Тұқымдық материалды сақтау жақсы
ұйымдастырылуы керек. Көктемде картопты
қайтадан іріктейді. Түйнектерді отырғызар алдында
25-30 күндей жарықта 12-15°С-та өндіреді немесе
10-14 күндей жылы жерде ұстайды. Түйнектерді
отырғызу алдындағы өндіру мен жылы жерде ұстау,
өсімдіктердің өніп-жетілуін тездетеді және өнімді
арттырады.
Картоп дақылын
отырғызу
Оңтүстүк Қазақстан облысы Төлеби
ауданы, Киелі тас ауылы жағдайының
топырақ климаттық жағдайларын ескере
отырып, картоп түйнегін отырғызу үшін
50г іріктеп аламыз. Картоптың өсімдігін
күтіп-баптау жұмыстарын оңтайлы жүргізу
үшін қатараралығын 70 см етіп аламыз, алДақыл Түйнектердің сапа Түйнектерді Отырғызу
түйнектердің бір бірімен отырғызу арасы көрсеткіштері отырғызу
30см етеміз. Онда бір гектар жерге 23,81 мөлшері
центнер түйнек отырғызамыз. Түйнектің Түйнектің мың ц/га
орташа аурулармен түйне мерзімі әдісі тере
салмағы, г және к/га ңдігі,
зиянкестерм см
ен
зақымдалуы
Картоп 50 таза 47,62 23,81 Наурыз Кең 6-8
айының қатар
үшінші лы
онкүндіг
і
Егістікті күтіп-баптау
Картоптан жоғары өнім алудың негізгі шарттарының бірі - уақытылы және сапалы күтіп-баптау жүргізу. Күтіп-баптау
картоп көгі шықпай және шыққаннан кейінгі тырмалау, қатараралықтарды копсыту, түбін көму, үстеп қоректендіру,
зиянкестер және аурулармен күресу жұмыстарынан тұрады.
Картоп көгі шыққанға дейінгі бірінші тырмалауды, оны отырғызғаннан 5-6 күннен кейін, ал екіншіні - отырғызғанға 12-14
күн болғанда жүргізеді. Көк шыққаннан кейін, 1-2 рет тырмалап әрі қарай копсытуға кіріседі. Қатараралықтарды
қопсытуды бірінші рет 12-14 см, екінші - 8-10см (ылғал жетіспейтін жағдайда 7-8 см) тереңдікке жүргізеді. Өсімдік
биіктігі 18-20 см жеткенде (шанақтанудың басында) түбін көмуге кіріседі. 10-12 күн өткеннен сон өсімдіктің түбін екінші
рет (гүлдеудің басында) көмеді.
Ылғал жеткіліксіз аудандарда түбін көмуді қатараралықтарды қопсытумен алмастырады.
Үстеп қоректендіруді қатараралықтарды бірінші қопсытумен бірге атқарады. Отырғызғаннан 5-6 күн өткен соң жеңіл
тырмамен тырмаланады. Бұл өнімдер пайда болғанша және шыққаннан кейін де қайталанады.
Ақтүйнек өсімдігінің суды қажет етуі, оның өсуі мен даму процесіне және топырақ жағдайларына қарай өзгеріп отырады.
Ерте пісетін ақтүйнек 5-6 рет, ал кеш пісетіндері 8-10 рет суарылады. Суару тәртібі ауа райының қалыптасуына және картоп
өсімдігінің сорттық биологиялық ерекшелігіне тікелей байланысты.
Картоптың ең қауіпті зиянкестері – сымқұрт, шыртылдақ қоңыздың, зауза қоңызының личинкалары, кеміргіш қоңыр
көбелек құрты. Бұлардың бәрі де картоптың тамыр жүйесі мен түйнектерін зақымдайды. Негізінен ластанған алқапта
көбейіп кетеді.
Картоп зиянкестеріне қарсы күрестегі басты шаралар мыналар: алқапты таза күйінде ұстау. Ауыспалы егіс жүйесіндегі
дақылдарды дұрыс кезектеп егіп отыру, картоп егілетін алқапта міндетті тұрде зябь жырту, улы еліктергіштерді қолдану.
Колорад қоңызы. Картоптың өте қауіпті зиянкесі. Ол Қазақстанда кездеспейді. Бұл қоңызды өзге қоңыздардан ажырату оп-
оңай. Денесінің ұзындығы 10мм, ені – 6-7мм. Оның негізгі ерекшелігі – қанатының үстіңгі жағы сары түсті келеді және
осы жерінде он жолағы болады. Бұл қоңыздар топырақтың 50-70 сантиметрлік қабатында қыстайды [30]. Көктемде олар
топырақ бетіне шығып, картоптың сабағымен қоректенеді. Колорад қоңызы картоп жапырағының астыңғы жағына 600-ге
жуық сарғыш түсті ұрық салады.
Егісте колорад қоңызы байқалса, бұл жөнінде ауыл шаруашылығы органдарында дереу хабарланады. Егісте қоңыздарды,
олардың ұрығын, дернәсілдерін , қуыршақтарын жинау шаралары жүзеге асырылады, егіске кальций арсенатының 0,4
процентті дустысымен (әр гектарға 30-35 кг) тозаңдандырылады. Колорад қоңызы түскен участок гексахлоранның 12
проценттік дустысымен (әр гектарға 300-350 кг) зарарсыздандырылады.
Өнімді жинау
Жинауға 15 күн қалғанда ақтүйнектің сабақтары шабылып, егістіктен шығарылады.
Ақтүйнекті сақтауға қоярда мұқият түрде ауруға шалдыққан және зақымданған
барлық түйнектер жарамсыз деп табылады. Картопты жинаудың қолайлы мерзімі
гүлдеудің аяғынан бастап төменгі жапырақтардың қурай бастауына дейінгі уақыт.
Жинаудан 12-14 күн бүрын картоптың пәлектерін орып тастайды немесе химиялық
препараттар - магний хлораты (25-30 кг/га 500-800 л суға), реглонмен (2 л/га) өңдейді.
Пәлектерді химиялық жолмен жойып жіберу түйнектердің фитофторозбен
зақымдануын болдырмайды, коректік заттардың пәлектен түйнектерге қарай
ағылуына септігін тигізеді және түйнек қабағы тығыздалып, оның жинауда
механикалық зақымдануы азаяды. Картопты ККУ-2А, ККМ-4 комбайндары; 4КВ-2,
КСТ-1,4 - қазғыштары және Е-684 қазғыш-тиегіштерімен жинайды.
Картоп жинауда ағымды, бөлектеп және аралас тәсілдер қолданылады. Көбіне
қолданылатын тәсіл - ағымды. Картоп жинайтын комбайн түйнектерді қазып алады да
топырақ, пәлек пен жерасты өркендер қалдықтарынан түйнектерді ажыратып,
автоматты түрде комбайн шанағынан өнім тасымалдайтын машинаға тиейді. Картоп
түйнектері сорттайтын жерде үш түрлі фракцияға бөлініп сақтауға жіберіледі.
Алынатын
өнім

Ұқсас жұмыстар

Картоп қатерлі ісігі

Картоп

Картоптың халық шаруашылығындағы маңызы және таралуы

КАРТОП ЖӘНЕ ҚЫЗЫЛШАНЫҢ КАРАНТИНДІ АУРУЛАРЫ МЕН ЗИЯНКЕСТЕРІ

Питомник

Қауын дақылының маңызы, ерекшелігі

Картоптың түйнегінің сақиналы шірігі Corynebacterium sepedonicum (Spiek. et Kotth.) Scapt. et Burkh

Ауылшаруашылық дақылдарын зиянкестерден қорғау

АҚШ адамдар

ФИТОПАТОГЕНДЕРГЕ ТӨЗІМДІ ТРАНСГЕНДІ ӨСІМДІКТЕР АЛУ

Пәндер