КҮРДЕЛІГҮЛДІЛЕР ТҰҚЫМДАСЫ

Презентация қосу

ПРЕЗЕНТАЦИЯ

«КҮРДЕЛІГҮЛДІЛЕР
ТҰҚЫМДАСЫ»

Орындаған:

Тобы:

Қабылдаған:
ЖАЛПЫ СИПАТТАМА
Күрделігүлділер тұқымдас өсімдіктер. Қосжарнақты, гүлді
өсімдіктердің ең көп т араған тобы - күрделігүлді өсімдіктер. Жер
жүзінде, Арктика және Антарктида мұздарының өзге таралу
аймақтарының барлығында 1300 туысқа бірігетін 25 мыңнан
астам т үрі бар. Қазақстанда 140 туысы, 700-дей түрі кез-деседі.
Қоңыржай аймақта — шөптесін өсімдік, шала бұта түрінде,
тропикте — шырмауық, бұта, кейбір түрлері ағаш т үрінде өсетін
бір, екі не көп жылдық өсімдік. Бұлар - негізінен шөптекті, сүт ті
шырыны болатын өсімдіктер. Олардың шала бұталы, бұталы,
ағаштекті т үрлері де кездеседі. Күрделігүлділер - көбінесе
көпжылдық өсімдіктер. Кейде біржылдық түрлері де кездеседі.
Гүлшоғыры бір гүлден мың гүлге дейін жинақталатындықт ан,
себетгүл деп ат алады. Себетгүлдегі гүлдердің құрылысы әр түрлі.
Пішіні, құрылысына байланысты себетгүлде т ілше, түтікшелі,
қосерінді, жалдан т ілшелі, шоқырақ т әрізді гүлдер орналасады.
Міне сондықтан да бұл топқа жат ат ын өсімдіктер
күрделігүлділер тұқымдасы деп ат алады.
КҮРДЕЛІГҮЛДІЛЕР
ТҰҚЫМДАСТАРЫНА ЖАТАТЫН
ӨСІМДІКТЕРДІҢ ОРТАҚ БЕЛГІЛЕРІ
Б ұ л а рды ң гү л дер і нде тос т а ға н ш а
болм а й ды . Тос т а ға н ш а сы кейд е ү лп екті
а йд а р ш а т әр ізді ө зге р іп кетеді. Н а ғы з
кү рделігү л ді ө с ім діктердің себет гү л і -
гү л ш о ғы р ы бола ды . К ү л тесі 5
кү лт ежап ы р а қша ла рда н құ р а л а ды .
Ол а рды ң т ө м е нгі бө лі гі т ү т ікш е
т әр ізден іп бір і гіп , жоға р ы ұ ш ы н да ғы 5
т іс ш есі бола ды . Ал жалға н , т ілш е гү лдің
жоға р ғы ұ ш ы н да 3 т ісш есі а шы лы п
жай ы л а ды . К ү л тен ің т ү т ік шесін е
бі т іс іп ө скен 5 а т а л ы ғы ба р . Тоза ң ды ғы
да т ү т ікш е ге қо с ы л а ды . Ж а т ы н ы т ө м е н
о р н а ла сады . Ат а лы қ т ү т ік а р қы л ы
а на лы қ аузы қо с телім ді а на лы қ м о й ны
ө теді. Демек , кү рделі гү л діле рде бір ға на
а на лы қ бола ды . Ж емі сі - а й да рлы н емесе
а йд а р сы з т ұ қы м ша л а р . К ү р делі
гү л діле рдің ф о рмула с ы : Т 0К(5)А(5)Ж(2)
(ба қба қ гү лі ).
ТАРАЛУЫ
Бұ л ең көп та р ал ғ ан ж ә не жоғарғы д е ңг е й д е жетілген
тұ қ ым д ас т ар д ың бірі. К ө пт е г е н т у ы с та р ы ө з г е рг і ш келеді,
ө й тк е ні о л ар б е л се нд і ( и нт е н с и в т і ) т ү р д е ф о рм а тү з у са ты с ы нд а
тү р. Т ү р л е р і тұ қ ы м ы ар қ ы л ы д а, в е г е т ат и в т і к ж о л м е н д е ө т е
ж ақ с ы көбейеді.
Бұ т ақ т ар ы н а ж ап ыр а қ т ар ы ә д е т т е к е з е к т е сі п , си р е к те у қ ар а м а-
қ ар с ы не м е се то пт ас ы п о р н ал а с ад ы , к е й д е о л а р ж е р т ағ а н
(р о з е т к а) т ү з і п қ ат т ы қ ы с қ а р ад ы. К ө п ж а ғ д а й д а ө с і м д і к т е н
б ө л і ні п ш ы ғ ат ы н ә р т ү р л і з ат та р ж и н ал а ты н қ у ы с та р ы б о л а д ы —
с ү т ж о л д ар ы , сх и з о г е нд і с м о л а ж о л д а р ы . К л е тк а л а р ың д а и ну л и н
ж и на л а д ы . Т ұ қ ы м д ас қ а т ә н б е л г і л е р м ы нал ар : г ү л ш о ғ ы р ы с е б е т
(к о р з и н к а) , сырт қ а р ағ а нд а гүлге ұ қ с ас . Кейде с е б е тт е р
(к о р з и н к а) ж и н ал ы п қ а л қ а нш а (шиток) не м е с е сы п ы р тқ ы
(м е т е л к а) тү з е д і . С е б е т ті ң сы р т ы н г ү л ас т ы ж ап ы р ақ ш а л ар ы
ж ау ы п тұ р а д ы , о л а рд ы ң ж и ы нт ы ғ ы о р а м а ( о б в е р тк а) т ү з е д і .
О р ам а ны ң ж ап ыр а қ ш а л ар ы н ың ө з а р а о р на л ас у е р е к ш е л і к т е р і ,
олардың ф о р м ас ы және т ү сі о сы тұ қ ы м д ас т ы ң өкілдерін
к л а с си ф и -к ац и я л а у ғ а ж ә н е аны қ та у ғ а е ң қ аж е тт і б е л г і л е р б о л ы п
та б ы л а д ы . С е б е тт і ң ү с ті ң г і б е т і ( л о ж е ) ж аз ық та , о й ыс т а, д ө ңе с т е
б о л у ы м ү м к і н ; ж ы л ты р не м е с е е м ш е к т ө р і з д і ; т і к е н е к т е р м е н
не м е се тү к т е р м е н ж аб ы л ғ ан ; і ш і т о л ты р ы л ғ а н н е м е с е қ у ыс .
ТҮРЛЕРІ
Күлтежапырақшаларының қүрылысына
қарай гүлдердің мынадай түрлері болады:
трубка тәрізді, тілше, жалғантілше,
воронка тәрізді гүлдер (235-суретті қара).
Екі еріңді гүлсерігі бар гүлдерде болады
(оңтүстік америкалық түрлер).
Трубка тәрізді гүлді әдетте алғашқы
(бастапқы) деп қарайды. Күлтенің
жапырақшалары бұл жағдайда төменгі
жағынан трубкаға бірігеді, үстіңгі
жағынан трубка қоңырау тәрізді кеңейеді
де, 5 тісшеге бөлінеді. Гүлі
актиноморфты, қосжынысты, кейде дара
жынысты.
Гүлдің формуласы: * Са(5)- 0-
рар.Со(5)А(5)0(2).
Тілше гүлдің трубка төрізді гүлден пайда
болғаны күмән келтірмейді. Күлтенің
төменгі бөлігі трубкаға бірігеді, бірақ ол
өте қысқа болады. Одан жоғары трубка
бір жағынан ғана ыдырап тілше түзеді,
оның ұшы 5 тісшемен аяқталады. Гүлі
зигоморфты, қосжынысты. Гүлдің
формуласы: Т Са(5)- О-рар. Со(5) \5) С(2).
КӨБЕЮІ
Гүл шоғырында жыныстық
бөлінуі әрқилы. Себет тек
қосжынысты (трубка төрізді
немесе тілше гүлдерден),
қосжынысты және
даражынысты немесе
жыныссыз (трубка тәрізді
және жалған тілше
гүлдерден), даражынысты, бір
себетке немесе әртүрлі
себетке жиналған гүлдерден
тұруы мүмкін. Әртүрлі
себетке жиналған гүлдер бір
үйлі де және екі үйлі де
өсімдіктер болуы мүмкін.
МАҢЫЗЫ
Күрделігүлділердің шаруашылықтағы маңызы
аса зор. Олардың ішіңде аса қүңды тамаққа
пайдаланатын (май алынатын және көкөністік),
татымды дәмі бар, дәрілік, бояулық, сәндік, хош
иісті өсімдіктер аз емес. Көптеген түрлері
өсімдіктер жабынының негізгі компоненттерінің
бірі болып табылады, ал кейбіреулері өте қиын,
күресуге бой бермейтін арамшөптер. Тұқымдасты
21 түқымдастармағына бөледі: трубкагүлділер
және тілшегүлділер.
ҚҰРЫЛЫСЫ
Ж а п ы рақтар ы әдетте
кезектесіп , кей де қар ам а-
қа р сы орн ал асқа н , п іш ін і
әр тү рл і. Ұс ақ г үл дер і
себет гү л ш оғ ын а
топ та н ға н . Бірн еш е г үл і
бір г үл тәрізді жұм ыр л ан а
топ та н ға н түр і де
кездеседі. Гү л і қос н е дар а
жын ыс ты, жын ыссыз түр і
де бол ады. Тостаған ш ас ы
жой ыл ып кеткен н ем есе
а й да р ш а тәр ізді. К үл тесі
біріккен , осыған ор ай гү л і
түтік тәр ізді, қос ер ін ді.
Ата л ы ғы 5, ан ал ығы 1 ,
жем іс і тұқым ш а,
эн досп ерм сіз.

Ұқсас жұмыстар

Жабықтұқымды өсімдіктер

Күрделі гүлділер немесе астралар тұқымдасы

Қазақстанның биоресурстары жөнінде жалпы сипаттама

Гүлзар

Сары раушан

Мақсыр

Күрделігүлділер тұқымдастары

Дәрілік түймедақ

Гүл формуласы

Қос жарнақты тұқымның құрылысы

Пәндер