ОҚО томаттың селекциялық зерттеуі

Презентация қосу

Презентация
«ОҚО томаттың селекциялық
зерттеуі»

• Орындаған:
• Тобы:
• Ғылыми жетекші:
Қызанақ туралы жалпы түсінік
• Қызанақ (Lycopersіcon)[1], томат, помидор — алқа тұқымдасына жататын бір және көп жылдық шөптесін
өсімдіктер (кейде жартылай бұта). Оңтүстік Америкадан таралған. Оның 3 түрі бар (кейбір деректерде 7).
Қазақстанда 1 түрі: кәдімгі (ас) Қызанақ (T. esculentum) барлық жерде өсіріледі. Сабағының биіктігі 30 — 40
см-ден жоғары. Жапырағы қауырсын тәрізді. Гүлінің түсі сары, жемісі — екі не көп ұялы жидек, пішіні әр
түрлі. Салм. 25 — 500 г, кейде 800 — 900 г-ға дейін жетеді. Қызыл, сарғыш жемісінің құрамында 4,5 — 8,1%
құрғақ зат, 3,5 — 8,5% органикалық қышқыл, минералдық тұздар, С витамині, В, РР тобының витаминдері,
каротин бар. Жемісін тамаққа пайдаланады, тұздайды, шырын алады. Қызанақ жылу сүйгіш және
құрғақшылыққа төзімді. Өсуіне қолайлы температура 20 — 25С, температура 15С-қа дейін төмендегенде
гүлдеуін, ал 10С-та өсуін тоқтатады. 1 — 2С-та үсікке шалдығады. Жартылай түйіршікті, қарашірігі мол
топырақта жақсы өседі. Әр га-нан ашық жерде өсіргенде 150 — 200 ц, ал жылыжайларда 1 м2-нен 12 — 15 кг
өнім алуға болады. Қазақстанның әр аймақтарында Қызанақтың әр мезгілде пісетін бірнеше сорттары бар.
Ерте пісетін сорттары: Белый налив 241, Ранний 80, Ақтөбелік 85, Глория, т.б. сорттары Батыс Қазақстан,
Қостанай,Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, т.б. облыстарда аудандастырылған. Негізгі зиянкестері:
картоп қоңыр көбелегі, ызылдауық қоңыз, колорадо қоңызы, т.б. Ең көп тараған аурулары: бактериялық
теңбілділік, фитофториоз, макроскориоз, т.б. Қызанақ жөнінде ғылыми-зерттеу жұмыстарымен Қазақ
картоп және көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шұғылданады.
Бактериялы қара дақ
• Кең таралған ауру, өсіресе жауын-шашын мол
жылдары жиі кездеседі.
• Жас және ересек өсімдіктердің барлық жерүсті бө-
ліктері вегетациялық кезеңдерде ауруға
шалдығады. Жас ұлпалар ауруға төзімсіз келеді.
Тұқым жарнақтың бетінде жүйкені бойлаған қара
дақтар түзіледі. Жапы-рақ тағы майда, майлы
дақтардың түсі алғаш қара-қоңыр, кейін қарайьш,
сарғыш жиекпен шектеледі. Сабақ пен сағақ тағы
қара дақтар, аталған мүшелерді бойлап,
созылықңы орналасады. Ылғалы мол жылда-ры
залалданған сабақ шытынап, жарылады. Жемістегі
дақтар алғаш ұсақ, жиекті, сүйел тәрізді болып,
кейін олар үлғайып (диаметрі 6-8 мм) ойық
жараларға айна-лады.
• Ауру қоздырғышы - Xanthomonas visicatoria Dow.
• бактериясы (2.40-сурет). Ол өсімдікке устьица
және жарақ ат арқылы еніп, клетка аралығымен
тарай-ды. Залалданған жапырақта қоздырғыштың
инкуба-циялық кезеңі 3-6, ал жемісте 5-6 күнге
созылады.
Бактериялы рак
• Республикада кесел сирек кезде-седі. Өсімдік кез келген
вегетациялық кезеңде ауруға шалдығады. Кеселдің диффузды
және жергілікті түр-лері болады. Диффузды түрінде көшеттер
солып, ңу-рап, ал өсіп-өркендеген өсімдіктің жапырақтары мен
өркендері солады. Өсімдік кейде бір жақты, яғни жапы-рақ тың
бір жағының жеке бөліктері солып, кейін түгел қурап,
түтіктері қоңырланады.
• Сабақ залалданғанда, осы мүшені бойлаған қоңыр жолақтар
түзіліп, кейін олар жарылады. Көлденең ке-сіндісінде сабақ
түтіктерінің қарайғаны баііқалады.
• Залалданған жемістің пішіні бұзылып, тұқымы қара-йып,
өнгіштігі жойылады. Сау көрінген ауру жемісті кескенде, оның
тұқым ұяшығына қарай таралған түсі сары бактерия массасы
керінеді.
• Өсіп-өркендеген ересек өсімдік қайта залалданғанда кесел
жергілікті болып, барлық мүшелері ауруға шал-дығады.
Жапырақтарда, сағақтарда, сабақта майда, қоңыр ойың
жаралар түзіледі.
• Жемістегі дақтар тегіс, ортасы қоңыр, шеті ашьщ түспен
жиектелген. Көк жемістердегі ортасы қара, шы-тынаған,
майда дақтардың шеті ақ тусті болады. Піскен жемістегі
қоңыр дақтар ақ түспен жиектеліп, көз пішінін алады,
сондықтан ауруды «ңүс көзі» деп атай-ды. Мұндай жемістердің
тағамдьщ сапасы жойылмай-ды, сондай-ақ инфекция тұқымына
енбейді.
Макроспориоз немесе құрғақ дақ
• Республикада кең таралған ауру. Залалданған
жапырақта құрғақ, дөң-гелек, шеңберлі айқын
дақтар түзіледі. Олардың көлемі бірнеше
миллиметрден 1,5 см-ге дейін болуы мүмкін.
Ауруға өсімдіктің басқа да мүшелері — жеміс
сағақтары, жемістері және өркендері шалдығады.
• Жеміс бетінде түсі қоңыр сел басылған дөңгелектеу
дақтар пайда болып, оның үстінде түсі қара
мақпалды өңез түзіледі. Кесел жемістің сағақ ңа
тіркелген бөлігінен басталады.
• Ауру қоздырғышы - Macrosporium solani Ell. et
Mart, саңырауқұлағы (2.41-сурет). Оның
жіпшумағы эндофитті, ұлпа бетіне конидия
тасушылар мен ко-нидиялар шығады.
Конидияларының құрылысы әр түрлі болады. Жас
конидиялары бір клеткалы, түссіз жетілгендері -
бір-екі перделі, ал толық жетілгендерінің пішіні
шоқпар тәрізді, бірнеше көлденең және бойлаған
перделері бар. Құрғақ , ыстық ауа райы мен жақ
быр немесе мол шық алмасқан жағдайда, ауру
қарқынды дами-ды. Инфекция қоры өсімдік
ңалдьщтарында жіпше мен конидия түрінде және
ауру жемістің қалдықтарында, тұқым арасында
сақталады.
Төбе шірігі
• Төбе шірігі ңызанақ егілетін жылыжай-ларда және егістіктерде кездеседі. Бұл ауруға көк және пісіп
жетіле бастаған жемістер шалдығады.
• Кесел жас жемістерде, алғашқы бірінші немесе екін-ші жеміс шоңтарында кездеседі. Жеміс төбесінде
алғаш майда, сулы дақ пайда болып, кейін өсе келе қоңыр-ланьш, сәл басылады. Залалданған жеміс
қатайып ңу-райды. Ылғал мол жағдайда құрғақ шірік сулыға айна-лады.
• Өсімдікке су мөлшерінің жетіспеуі, әсіресе алғанщы жеміс байлану кезеңіндегі ылғал тапшылығы,
сондай-ақ ыстық, ңүррақ ауа райы, азот тыңайтқышының топырақтағы артық мөлшері және
кальцийдің жетіспеуі сияқты факторлар тебе шірігінің тууына себебін тигізеді. Фосфор, калий
тыңайтқыштарын топыраққа мезгілінде енгізсе, онда өсімдіктің ауруға төзімділігі артады.
Мозаика
• Кең таралған ауру. Залалданған өсімдік-тердің
жапырақтары мозаикаланып, қоңыр-жасыл, ашық
жасыл және сары бөліктер кезектесіп орналаса-
ды. Өсімдіктің жас жапырақтары ауруға көбірек
шал-дығады. Кесел қарқынды дамығанда жас
жапырақтар деформацияланады. Жапырақ
алаканы аса тілімденіп (папоротник жапырағы
сияқты) немесе жіңішке жіп-шелерге бөлініп
(жапырақтың жіпшеленуі), пішінін мүлдем
езгертеді. Бұл жағдайлар өсімдікке жарық же-
тіспей, ауа ылғалдылығы аса мол болғанда
байқалады.
• Ауру қоздырғышы ™ Nicotiana virus I Smith,
виру-сы. Ол жылыжайларда және егістіктерде
алңа, бұршақ тұқымдас және басқа да көптеген
өсімдіктерді залал-дайды. Вирус өсімдіктен
өсімдікке жұмыс қолдарымен, қолданылған
құралдармен, бунақденелермен (біте) та-ралады.
Аурудың қоры тұқым мен шірімеген өсімдік
қалдықтарында сақталады.
Стрик
• Кең таралған, жиі кездесетін ауру. Өсімдіктің
залалданған мүшелерінде түсі қызыл-қоңыр
немесе ңо-ңыр дақтар пайда болады.
• Жапырақтарда ұсақ, бұрышты, ал сабақ пен
са-ғақтарда сызықша немесе жолақты дақтар
түзіледі. За-лалданған жапырақтар морт
сынып қурайды.
• Көк жемістердің бетінде қоңыр, жалтыр,
сопақша дақтар пайда болады. Ауру
қарқынды дамығанда жемістер пііпінін
өзгертіп, шытынайды. Шскен жемістердегі
дақтар басылған, түсі әр түрлі болып келеді.
Залалдан-ған жапырақтар курап, сабақ оңай
сынып, кейде өсім-діктің ұшы жансызданады.
• Ауру қоздырғышы - Nicotiana virus I Smith,
вирусы аталықтары семіп, аналығы қысқарып,
кеиіп-сізденеді. Күлте жапырақшалары
ұсақталып, түсі көбінесе жасыл болады.

Ұқсас жұмыстар

ОҚО қиярдың селекциялық зерттеуі

Көкөніс өсіретін жылыжай

Селекциялық жетістіктердің құқықтық қорғалуы

Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті селекцияда пайдалану

Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы 1999 ж. 13 шілдедегі No 422-1 Қазақстан Республикасының Заңы

Өсімдіктер селекциясы

Радиация және оның зардаптары Оңтүстік Қазақстан облысының радиациялық фонды

АИВ - ИНФЕКЦИЯ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

Аймақтың өндірістік инфрақұрылымын дамыту және жетілдіру бағыттары

Пәндер