Қызылша

Презентация қосу

Презентация
«Қызылша»

Орындаған:
Тобы:
Қабылдаған:
Қызылша өсімдігі
• "'Қызылша"' – Амаранттар туысына жататын біржылдық, екіжылдық немесе көпжылдық өсімдік. Қызылшаның ең
танымал түрлері: кәдімгі қызылша, қант қызылшасы және мал азық қызылшасы. Антарктидадан басқа барлық
құрлықтарда кездеседі. Қызылшаның барлық мәдени түрі шығыс Үндістанда өсетін табиғи қызылша түрінен
алынған. Қызылшаның тағам ретінде ең алғаш Жерорта теңізі маңындағы елдерде қолданылғандығы белгілі. Бірақ
ежелгі заманда тағамға қызылшаның жапырағы ғана пайдаланылған, ал тамыры дәрілік мақсатта қолданылған.
Ежелгі гректер Аполлон құдайының құрметіне қызылшаны сый еткен. Мал азығы қызылшасы XVI ғасырда
Германияда шығарылған. Оның толық сапалы түрі XVI-XVII ғасырларда алынса, XVIII ғасырда бұл қызылшаның
түрі бүкіл Еуропаға тез тарады. Басқа қызылшалардан түрі жағынан айырмашылығы аз болғанымен, оның тамыры
жақсы жетілген. Селекционерлердің 1747 жылы бастаған жұмысының нәтижесінде қант қызылшасы пайда болды.
Сол кездегі қамыстан алынатын қанттың қызылша құрамында да бар екендігі анықталған. Ол кезде қызылша
құрамынан 1,3 % қант алынса, қазіргі уақытта бұл көрсеткіш 20 % дан асады. Бүгінгі күні қант қызылшасы қант
шығару бойынша қант қамысынан кейінгі 2-орынды иеленіп отыр. XIX-XX ғасырларда қызылша Антарктидадан
басқа барлық жерге таралды.
Қызылша өсіру тарихы
• Тарих беттеріне көз жүгіртсек, жабайы қызылшалар ежелден бері адамзаттың
сенімді серігінің рөлін атқарып келеді екен. Б.з.д. 2000-1000 жылдары
қызылшаның жапырақтары көкөніс ретінде және әр түрлі ауруларға шипа
болатын дәрі ретінде пайдаланылған.
• Қызылша аты аталатын ежелгі құжат ретінде Вавилон патшасы Меродах-
Баладананың (б.з.д. 722-711 ж.ж) бақшасында егілетін өсімдіктердің тізімін
атауға болады. Көп ғалымдар қызылшаның отаны – Вавилон дген қорытынды
жасап жатады. Аталаған жазбада қызылша – жергілікті көкөніс емес,
Сириядан әкелінген деп айтылады.
• Бертін келе қызылша Азия халықтары мен Жерорта теңіздеріне таралып
кетеді. Халық медицинасында дәрі-дәрмек ретінде қызылшаның
жапырақтарын ғана емес, тамырларын да пайдаланылғандығы Гиппократ
және Аристофан, Феофраст еңбектерінде дәлелденген.
• Қызылшаны Апполон құдайына құрбандыққа шалған ежелгі гректер оны өте
жоғары бағалаған. Алғашқыда асқа тек қызылша жапырақтарын қолданған,
қызылшаның өзі улы көкөніс саналған көрінеді. XIV ғасырда қызылшаны
солтүстік Еуропада да өсіре бастады.
Қызылша құрамы
• Қызылшаның құрамында көмірсулар, жасұнық, калий, фосфор,
кальций, магний,темір, мырыш, А дәрумендерінің негізі, С, В1,
В6,РР, Е дәрумендері, фолий қышқылы бар.
• Жинап алған бойда пісірген қызылшаның емдік қасиеті бар. Ол
жасы ұлғайған, гипертониямен және бауыры ауыратын, іші қатқан
адамдарға пайдалы. Қызылша көп қайнатуды қажет етеді. (2—3
сағат), оны тез пісіру үшін 1 сағат қайнатылған оттан алып, суын
төгеді де, 10 минут үстіне суық су ағызып қояды.
Халық шаруашылығында
қолданылуы
• Ал салат немесе винегрет жасау үшін, оны щеткамен
тазартып, суық сумен жуып, қабығымен қайнатады.
Қайнатқан кезде қызыл түсін жоймас үшін суға
құмшекер салуға болады (2 л суға 0,5 шай қасық).
• Қызылшаны асқа пайдалану біздің сүйектеріміз бен
тістерімізге пайдалы әсер етеді. Бұл оның
құрамындағы кальцийдің арқасында болады, оның
жетіспеушілігі тісжегіге, мешел ауруына, сүйек
кеуектенуіне және балалар бойы өсуінің бұзылуына
әкеліп соғады.
• Сондай-ақ, қызылша ағзаны тазалайды, шаршағанды
басады, қаназдықтың алдын алады, қатерлі ісіктен
қорғайды.
• Әсіресе, қызылша шырынының пайдасы ұлан асыр.
• Қызылша шырынымен бәріміздің күрделі мәселеміз
саналатын баспа ауруын (ангина) емдеуге болады. Ол
үшін бір стақан қызылша шырынына бір ас қасық
балды қосыңыз да, дайын болған қоспамен күніне алты
рет тамағыңызды шайыңыз.
• Қызылша шырыны өт жолдары мен ішектерді
тазартып, асқазанды емдейді. Асқынып кеткен жаралар
мен өзге де қабынған теріні таңып тастауға болады.
Қызылша өсіру
• Қызылша өсіру – күтіп-баптауды, тынымсыз еңбекті қажет ететін қиын шаруа. Ала жаздай кет
пені қолынан түспей тырбанып, белі бүгілмейтін шаруа өз маңдай терінің босқа кетпегенін
өнімді жиып-теріп, лайықты бағаға өткергенде ғана сезінеді. Жоғарыда атап өткеніміздей,
облысымыздағы қант өндірісінде де балтамырдың үлесі жылдан жылға азайып келеді. Сондай-
ақ, былтыр облыстағы қос қант зауытының ұзақ уақыт тоқтап тұруы cалдарынан аймақтағы
тамақ өнімдерінің көлемі 21,4 пайызға төмендеп кетті. Қазір де Меркідегі қант зауыты жөндеу
жұмыстарына байланысты тоқтап тұр.
• Мойындау керек, өндіріс ошағын жергілікті шикізатқа қарық қыла алмаған – шаруалардың
өздері. Облыстық ауылшаруашылығы басқармасының мәліметіне жүгінсек, биыл бас-аяғы 1021
гектар аумаққа балтамыр егілген. Одан алынатын өнім «Азия қант» акционерлік қоғамына
қарасты Меркі қант зауытының жұмырына жұқ болмайды, тіпті, әрі кеткенде үш апталық
жұмысқа өзек болуы мүмкін. Қалған он бір ай бойы Бразилиядан әкелінетін қант құрағы
өңделеді. Мәселен, жыл басында кәсіпорын үш айға жуық уақыттың ішінде 63,5 мың тонна
қамыс құрағын әжетке жаратқан. Оның үстіне барлық шаруашылық балтамырды зауытқа өткізе
бермейді. Ол малдың қоңын шығарып, балпанақтай етіп семіртуге таптырмайтын құнды азық.
Сондықтан, шаруалар оны жеткізуді қымбатсынып, зауыт белгілеген бағаны місе тұтпай, малға
жем есебінде өткізуді әдет қылып алды. Көпшілігі болмаса да бірталайы соны қолай көреді.
Мәселен, 2011 жылы Меркі қант зауыты 50 мың тонна қант қызылшасын өңдесе, былтыр
қабылдап алынғаны небары 18 мың тоннаны құраған. Ал, сол кезде басқа аудандарды
айтпағанда, бір ғана Меркінің өзінде егістік басынан 20 мың тонна балтамыр жиналған
болатын. Басқалардың еккені де осының төңірегінде. Мейлі, оның жартысы құрғақшылықтан
өнім бермеді дейік, қалған жартысы қайда кетті? Ұсақтарын сөз етіп қайтеміз, Шу ауданындағы
«Бектібай» секілді ірі шаруа қожалығының тонналаған тәтті түбірді қайда жібергенін ешкім
түсіне алар емес.
Қант қызылшасы
• Қант қызылшасы (Beta vulgarіs) – қызылша
туысына жататын екі жылдық бағалы техникалық
дақыл. Бірінші жылы оның қоректік заттары бар
тамыры мен жапырақ шоғы өседі. Осы жылғы өсу
кезеңінің ұзақт. 150 – 170 күн. Екінші жылы
топыраққа отырғызылған қант қызылшасының
жемісінен гүл шашатын сабақ және тұқым пайда
болады. Екінші жылғы өсу кезеңінің ұзақт. 100 –
125 күн. Қант қызылшасы – құнарлы мал азықтық
дақыл. Оның пәлегін (жапырағы мен сабағын) з-
тта өңдегеннен кейінгі қалған қалдықтардан
сірне, сығынды мал азығы даярланады. Қант
қызылшасының түсімінің 40%-ы пәлегінің
үлесіне тиеді. Қант қызылшасының
сығындысында 15% құрғақ заттар, 3% клетчатка,
0,7% күл, 0,1% май және 1,2% протеин болады.
Осы сығындының 100 кг-ында 80 мал азықтық
өлшем және 3,6 кг қорытылғыш протеин бар.
Қант қызылшасы тамақ өнеркәсібінде қант алу
үшін пайдаланылады, өйткені оның тамыр
жемісінде 17 – 19%-дай қант болады.
Қант қызылшасы
• Қант қызылшасы – жылу сүйгіш өсімдік. Қант қызылшасының тұқымы қант з-
ттарында дайындалады. Мұнда тазаланған тұқым 2 фракцияға (3,5 – 4,5 мм
және 4,5 – 5,5 мм) бөлінеді. Негізінен тұқым себуді топырақтың 10 см
тереңдіктегі температурасы 5,6°С жылынғанда бастайды. Бұл кезең көбінесе
наурыздың 3-онкүндігі мен сәуірдің 1-жартысына сәйкес келеді. Органикалық
заттарға бай, құнарлы қара топырақта жақсы өседі. Оған топырақтың
қышқылдау немесе бейтарап болғаны дұрыс (рН 6,5 – 7,5). Қазақстанның
суғармалы жерлерінде негізінен қатар аралығы 60 см кең қатарлы себу әдісі
қолданылады. Қазақстанда қант қызылшасы Жамбыл, Алматы облыстарының
суғармалы жерлерінде өсіріледі. 1991 жылдан Қазақстанда қант қызылшасының
бір тұқымды жаңа сорттары аудандастырылып, себілді. Қант қызылшасын бір
танапта ұзақ жылдар бойы ауыстырмай сепкенде, оның зиянкес жұмыр құрты
мен тамыр биті көбейеді. Сондықтан қант қызылшасын түрлі аурулар мен
зиянкестерден қорғауда, оның өнімділігін арттырып, қанттылығын көтеруде
ауыспалы егістің маңызы зор. Мал азықтық қант қызылшасының (Beta vulgarіs z.
v. crassa) құрамында көмірсулар, витаминдер, тұздар, азотсыз экстракты заттар
бар. Сондықтан ол жоғары сапалы және жұғымды мал азықтық дақыл. Бұл
қызылша Қазақстанның барлық облыстарында өсіріледі.

Ұқсас жұмыстар

Қант қызылшасының зиянкестері

Кәдімгі қызылша бізтұмсығы

Алабота - біржылдық шөп текті өсімдік

Жұқпалы аурудың көзі - тек қана науқас адам

Өрт сөндіру қауіпсіздігі

АЛАБОТА туралы

Алабота тұқымдастары ( ( Chenopodium Chenopodium )

Қызылша пидемиясы кезіндегі ұзақ мерзімді иммундау мәселелері

Мақта, күнбағыс, қызылша аурулары

Қант қызылшасы

Пәндер