Ас қорыту бездерінің физиологиясы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым
министірлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік
университеті

Презентация
Тақырыбы: «Ас қорыту
бездерінің физиологиясы»

Орындаған: Сағат Б.
Тобы: АП-13-8к5
Қабылдаған: Тоқтарова Г.
Асқорыту бездеріне үш жұп сілекей
бездері, бауыр және ұйқы безі
жатады.
Сілекей
бездері

Ас қорыту
бездері

Бауыр Ұйқы безі
бездері
Асқорыту бездерінен бөлінетін
сұйықтық
• Асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтықты сөл (секрет) деп атайды. Асқорыту
бездері сыртқы секреция бездеріне жатады. Олар өздерінен бөлетін сөлді арнайы
өзектері арқылы асқорыту мүшелеріне бөледі. Әрбір асқорыту безінің бөлетін сөлінің
өз атаулары бар. Мысалы, бауырдан бөлінетін сөл – өт, сілекей бездерінен бөлінетін сөл
– сілекей және т. б.
Асқорыту бездерінің қызметі
• Асқорыту бездерінің қызметін фистула әдісі арқылы зерттеуде көрнекті орыс
ғалымы И.П. Павловтың еңбегі зор. Ғалымның бұл саладағы еңбегіне физиология
ғылымындағы іргелі жаңалық ретінде Нобель сыйлығы берілген. Қазіргі кезде
асқорыту мүшелерінің ішкі кілегейлі қабығындағы өзгерістерді зерттеуде эндоскопия
әдісі қолданылады. Онда жарықты арнайы оптикалық құралдар арқылы асқорыту
мүшелерінің ішкі құрылысын көруге және суретке түсіріп алуға болады.
Сілекей безі
• Сілекей безі (слюнная железа) (glandula salivalis,
лат. glandula — без, saliva — сілекей) — ауыз
қуысына сілекей бөледі.
• Сілекей безі:
• 1. Құлақаймағы сілекей безі
• 2. Жақасты сілекей безі
• 3. Тіласты сілекей безі
• Орналасу орнына сәйкес сілекей безі —
қабырғалық және қабырғадан тыс жатқан бездер
болып екіге бөлінеді. Қабырғалық сілекей безі
ауыз қуысы мүшелерінің кілегейлі қабығында
(ерін, ұрт, таңдай, тіл бездері) орналасады.
Қабырғадан тыс жатқан сілекей безі ауыз
қуысымен өздерінің өзектері арқылы жалғасады.
Бұларға шықшыт, тіласты (бұғақ) және төменгіжақ
(ал- қым) бездері жатады. Сілекей безінің сөлі ауыз
қуысына түскен азықты дымқыддандырып
жібітеді. Сілекейдің құрамында көмірсуларды
ьщыратуға қатысатын ферменттер болады.
Ұйқы безі
• Ұйқы безі (поджелудочная железа) (лат. pancreas — үйқы безі)
— сыртқы және ішкі секреция безі. Сыртқы секреция безі
ретінде ол ас қорыту ферменттеріне бай үйқы безі сөлін бөледі.
Сонымен қатар, үйқы безі аралшықтарының жасушалары
инсулин гормонын қанға бөледі. Сыртқы секреция без бөлігі
құрылысы жағы- нан көпіршікше-түтікше бездерге жатады.
• Бездің сөл бөлетін соңғы бөлімі көпіршік
тәрізді болады. Олардан шығатын шығару
өзектері негізгі без өзегін түзеді. Ұйқы
безінің өзегі он екі елі ішекке ашылады.
Ұйқы безінің эндокринді бөлігін
панкреаттық (лангерганс) аралшықтары
құрайды. Олардың пішіні дөңгелек немесе
сопақ¬ша болып, әр түрлі без
бөлікшелерінде орын тебеді. Аралшық
жасушалары А, В, Д, Д және РР болып
бірнеше түрге бөлінеді. Ең көп кезіесетін
В- жасушалар инсулин гормонын түзіп,
қандағы глюкозаның мөлшерін азайтып,
оны гликогенге айналдырады. А-
жасушалар түзетін глюкагон гормоны,
керісінше, гликогенді глюкозаға
айналдырып, оны қанға өткізеді. Д-
жасушалар аз мөлшерде кездеседі. Бұл
жасушалардың гормоны А- жасушалар
гормондарының түзілуін тежейді. Д-
жасушалар қан қысымын төмендететін,
үйқы безі сөлінің бөлінуін күшейтетін
гормон бөледі. РР- жасушалар гормоны
қарын сөлі мен ұйқы безі сөлінің түзілуін
реттейді.Ұйқы безінің жалпақтау болып
келетін бас жағы ұлтабарға жабысып
кірігіп тұрады.
Асқорыту ферменттері
•Ферменттер химиялық құрамы
жөнінен нәруызтектес органикалық
заттарға жатады. Ферменттер тірі
жасушалардың барлығында кездеседі.
Олар жасушада жүретін реакциялардың
белсенділігін арттырады. Сондықтан да
ферменттерді кейде биологиялық
өршіткі – катализаторлар деп те атайды.
Ферменттердің белсенді әсер етуіне
қолайлы температура +37, 38°С.
•Ферменттердің өздеріне тән
қасиеттері бар. Біріншіден, әрбір
фермент белгілі бір органикалық затты
ғана ыдырата алады. Екіншіден, әрбір
фермент белгілі бір химиялық ортада
белсенді әсер етеді. Мысалы, қарын
сөлінің құрамындағы ферменті
қышқылды, ұйқы безінің сөліндегі
ферменті – сілтілі ортада әсер етеді.
• Көптеген ұсақ және ірі үш жұп сілекей бездерінің өзектері ауыз қуысына
ашылады. Сілекей бездерінің ең ірісі – жұп шықшыт безі. Ол құлақ
қалқанының астында орналасқан. Оның өзегі ұртқа ашылады, салмағы 20–30 г.
Астыңғы жақасты сілекей бездерінің салмағы 14–15 г. Оның өзегі тілдің
астына ашылады. Сілекей бездерінің ең кішісі – тіласты бездері. Оның
салмағы 5 г, өзегі тілдің астына ашылады. Тағамның құрамына байланысты
сілекей бездерінен тәулігіне шамамен 1,5–2 литрге дейін сілекей бөлінеді.
Сілекей
• Сілекей – тұтқыр, түссіз сұйықтық. Оның құрамында 99–99,5% су, 0,5–1%
органикалық және бейорганикалық заттар болады. Бейорганикалық заттардың
мөлшері органикалық заттарға қарағанда 2–3 есе аз. Сілекейдің реакциясы
әлсіз сілтілі. Сілекейдің құрамында көмірсуларды ыдырататын фермент –
амилаза болады. Сілекейдің құрамында бактерияларды жоятын лизоцим
болады.
• Сілекейдің бөлінуі рефлекторлық жолмен реттеледі. Сілекей бөліну
орталығы сопақша мида орналасқан. Тамақ ауызға түскенде ондағы жүйке
талшықтарының ұштары (рецепторлар) тітіркенеді де, сілекей бөлінеді. Бұл
сілекей бөлінудің шартсыз рефлексіне жатады. Ал сілекейдің тамақтың иісіне,
көрінісіне, тамақ туралы айтылған сөздерге байланысты бөлінуі – шартты
рефлекске жатады.
• Шықшыт сілекей бездері қабынған кезде ісініп, жақпен тұтасып айқын
байқалады. Ондай ауру паротит (свинка) деп аталады.

Ұқсас жұмыстар

Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығының 1904 жылғы лауреаты

Ас қорыту жүйесі мен зәр шығару жүйесінің патологиясы

Асқорыту бездерінің гормондары

ГОРМОНДАРЫ КІРІСПЕ

Таспа құрттар

Иттердің анатомиясы мен физиологиясы

Жасуша физиологиясы

Асқорыту бездерінен бөлінетін сұйықтық

АСҚОРЫТУ БЕЗДЕРІ

Қарын - іші қуыс қалың бұлшықетті мүше

Пәндер