Жылқы тұқымдары туралы

Презентация қосу

Презентация
Тақырыбы
«Жылқы тұқымдары»

Орындаған: Мархаба С.
Маханбет С.
Тобы: АП-12-7к3.
Қабылдаған: Бакиров А.
Жоспар
• Кіріспе
• 1. Негізгі бөлім
• 1.1 Жергілікті жылқы тұқымдарына сипатта
• 1.2 Салт мінілетін және жергілікті жылқы
тұқымдары
• 1.3 Желісті және жегу жылқыларының
тұқымдары
• 1.4 Ауыр жүк тартатын жылқылар
• Қорытынды
• Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
•Дүние жүзінде 250-ге тарта жылқы тұқымымен тұқымдық тобы өсіріледі. Олар бір-бірімен шығу тегі,
өнімдік бағыты, дене құрылысы мен тірілей салмағы, зат алмасуы бойынша ерекшеленеді. Жылқы
тұқымдарын топтастырып, жіктеу (классификациялау) оларды зерттеуді жеңілдетіп, асылдандыру ісін
жүйелі түрде ұйымдастыруға мүмкіндік тудырады. Зоологиялық, экологиялық және зоотехникалық
тұрғыдан жылқы тұқымдарын қаңқасының жетілуі мен хронологиялық өзгеруіне байланысты класстарға
бөледі. Экологиялық жіктеу жылқы тұқымдарын шығу тегі мен таралған жеріне байланысты негізделген.
Бұл жіктеумен үндестік тапқан зоологиялық жіктеу бойынша жылқы тұқымдарын – сүйегі жеңіл де мықты,
қырынан қарағанда иіліп тұратын, терісі жұқа жығыс және сүйегі ірі, терісі қалың, жүндес батыс тобына
( Франк, Неринг), шығыс жылқысы типтес жазық және таулық, басы қырынан тік, беті қысқа да кең
келетін ормандық, бөкен тұмсықты беті ұзын да жіңішке солтүстік типтеріне ( А.Браунер) – жатқызады.
Бірақ бұл жіктеу жүйелеріне қарағанда іс жүзінде жылқы тұқымдарының шаруашылыққа пайдалы
(хозяйственно-полезные) белгілеріне негізделген зоотехникалық жіктеуі кең пайдалынады.Зоотехникалық
жікеулер ішінде іс жүзінде тиімдісі А.Красниковтың классификациясы.
Жылқының дене мүшелері, түр-түсі,
ен-таңбасы және басқа белгілері.
• Жылқыны бір-бірінен айыруға көмектесетін ең басты белгі – түсі, ен-танбасы және
белгілері. Бұз белгілер жылқыларды зоотехникалық және мал дәрігерлік есепке алғанда және
инвентаризация кезінде, яғни түгелдеген кезде қысқа турде көрсетілуі керек. Аталған белгілер
жылқылардың өздеріне берілген құжаттарға сай келу-келмеуін анықтайды.
• Жылқының түсі оны өсіріп-өндіруде тұқымы мен шыққан тегінің белгісі ретінде
пайдаланылады. Жирен, аққұла, (ақ жал сары), шұбар, тағы басқа бірнеше түсті жылқылар
басқаларға қарағанда жоғарырақ бағаланады. Жылқы заводтарында ен-танбасы мен түсін
анықтауды құлын дүниеге келген сон үшінші күні, төлді өндірістік құрамға ауыстырғанда,
бонтировкалағанда, тұқымдық жіне ветеринарлық куәлік берген кезде жүргізеді.
• Басында, кеудесінде, аяқ-қолында кездесетін түрлі көлемді және тұрлі формалы тума
қалдар мен жолақтар жылқының түгінің белгілері деп аталады. Бұл белгілер бірыңғай түсті
жылқыларды ажыратуға көмектеседі.
• Бастың ақ және басқа белгілері:шалбас қасқа, жұлдыз, шұбыртпа қасқа, айқын қасқа, ерін
немесе танау астындағы ақ жолақ.
• Аяқтың және басқа белгілелері: ақ тұяқ, күнгірт тұяқтағы ақшыл жолақ, тұяқ өкшесіндегі
ақ жолақ-тұяқ құндыздығынан тұсамыстық буынды, бақайды, алдынғы сирақты қоса алып,
алдыңғы тізелікке дейін немесе тірсек буынына дейінгі және оданда жоңары созылатын
жолақтары т.б.
Жергілікті жылқының
тұқымдарына сипаттама
•Тебіндік – далалық жылқы. Көптеген ғасырлар
бұрын Азия мен Еуропаның кең байтақ даласында
біраз ел үиірлі жылқы шаруашылығымен
шұғылданған. Грек тарихшысы Герадод біздің
дәуірімізге дейінгі V-ші ғасырда скиф халқының
тебіндік-далалық жылқы өсіргенін жазған.
•Жергілікті далалық жылқы күй талғамайды,
құбылмалы ауа-райына төзімді, денсаулығы
мықты, мол өнімді, күшті келеді. Сондай-ақ қатал
ауа-райы жағдайының өзінде өсіп жетіле береді.
•Табиғи жайылымдық жағдайларға байланысты
сатылап өседі. Мәселен, олар көктем мен күзде
жақсы қоңданады. Қыста, яғни жем-шөп мөлшері
азайған кезде құлындардың өсуі мүлде тоқтап,
көкке аузы тиісімен ағзасы ол үзілістің қайта
қалпына келтіре алады.
Қазақы жылқысы.
• Үйірлеп бағылатын қазақы жылқы тек Қазақстанда ғана емес, сонымен бірге туысқан
республикаларда да көптеп өсіріледі. Қазақы жылқының осылайша көп жерге таралу
себебі – олардың денесінің ерекше шымырлығы, ауа-райының қандай қатал
жағдайынаболса да төзімділігі, жем-шөп талғамайтындығы және жыл бойы жайылымда
бағылсада қоңдылығын сақтайтындығы. Қазақы жылқының мұндай қасиеттері қанына
сіңген басты ерекшелігі. Қазақы жылқының басы үлкен, сағағы кең, көзі кішілеу
дегенмен жеті көреді, мойны жуандау, тұрқы орташа, шоқтығы онша биік емес, көкірегі
кең, қабырғалары ұзын келеді. Оның арқасы биік, шабы тар, аяқтары сіңірлі, жуан,
сүйекті болады, сіңірлері мықты, білеуленіп тұрады. Тұяқтары кішілеу, бірақ қатты.
Салт мінілетін және жергілікті
жылқы тұқымдары
• Мініс жылқы тұқымдары Орта Азияда шығарылған. Алғашқы мініс
тұқымдарының қатарына түрікмен (ахалтеке және иомуд) және
иран жылқылары жатады. Мыңдаған жылдар бойы Орта Азия мен
жақын Шығыс салт мінетін жылқылардың орталығы болып келеді.
Және де Еуропа мен ТМД елдеріндегі мініс жылқы тұқымдарын
шығаруға ең басты роль атқарды.
Тұқымдары Өлшемдері, см
Шоқтығын Тұрқыны Кеуде Жілінші
ың биіктігі ң орамы к орамы
ұзындығ
ы
Ақалтеке 154 156 172 18,7
Иомуд 149 151 167 18,6
Араб 152 150 177 18,7
Терск 155 156 181 19,0
Таза текті мініс 159 159 183 19,4
Желісті және жегу
жылқыларының тұқымдары
• Мініс-жегу жылқы тұқымдары Ресейдің оңтүстік батыс
аудандарында, Қазақстаннның және Орта Азия мемлекеттерінде
тараған. Бұл тұқымдағы жылқыларды жергілікті далалық және
тау жылқыларын батыс айғырлары мен жетілдіріп, тебінді және
мәдени тебінді жағдайларында өсіру арқылы шығарған.

Тұқымдар Дене өлшемдері, см
Шоқтығын Тұрқыны Кеуде Жілінші
ың биіктігі ң орамы к орамы
ұзындығ
ы
Дон 162 164 195 20,2
Буденный 162 163 189 20,1
Қостанай 156 156 182 19,6
Көшім 154 156 182 19,2
Жаңақырғыз 150 154 181 19,1
Қарабайыр 148 150 172 18,8
Қабарды 153 155 188 19,3
Ауыр жүк тартатын
жылқылар.
• Ауыр жүк тартатын жылқы тұқымдары ХVІІІ-ХІХ
ғасырларда шығарыла бастаған. Оған өндірістің
және ауыл шаруашылығының дамуы себер болады.
ХVІІІ ғасырда англияда – шайр, клейдестал және
суффольск, ал ХІХ ғасырда Францияда – Пешерон,
Белгияда – адрен және барбансон ауыр жүк
тартатын жылқы тұқымдары шығарылған.
• Ал біздің бұрынғы ТМД елде кеңес үкіметі
жылдарында совет, орыс, владимир, литва ауыр
жүк тартатын жылқы тұқымдары өсіріліп
шығарылған.
• Ауыр жүк тартатын жылқылардың маңызы өте зор.
Олардың айғырларын жеңіл жүк тартатын
жылқылармен будандастырса, одан туған құлындар
желісті жылқымен салыстырғанда сүйекті және
салмақты болады. Ауыр жүк тартатын айғырлар
мен жергілікті биелерді будандастырғанда да
жақсы нәтиже беріп жүр. Бұдан құлындар есейе
келе күшті, денелі, ауыл шаруашылығының алуан
салалы жұмыстарына еркін пайдалануға болатын
жылқы болып шығады.
Қорытынды
• Қазақстанда өсірілетін негізгі жоспарлы жылқы тұқымдарына қазақы
жылқының жабы мен адай типі, мұғалжар, көшім, қостанай және дон тұқымдары
жатады. Тебінді жылқы шаруашылығында жергілікті жылқы тұқымдары өсіріледі.
Зоотехникалық жікеулер ішінде іс жүзінде тиімдісі А.Красниковтың
классификациясы. Ол жергілікті жылқы тұқымдарын – далалық (башқұрт, бурят,
қазақ, манғол), таулық (алтай, гуцул, карабах, қырғыз, локай, мегрел, тува, тушин),
ормандық (вят, карел, мезен, печора, полес, эстон, саха-якут жылқылары) деп үш
экологиялық типке бөлсе, ал зауыттық тұқымдарды – мініс (араб, ахал теке, иомуд,
терск, тракен, таза текті салт мініс), міністі – жегісті (дон, буденный, кабардин,
қарабайыр, қостанай, көшім, жаңа қырғыз), желісті (орлов, орыс, американ,
француз), ауыр жүк тартатын (владимир, арден, литва, першерон, орыс, совет),
жегіс (белорусс, жемайчу, латвия, торий) тұқымдарына бөледі.
• Бүкіл одақтық категориядағы спорт төрешілерінің қатысуымен Ордада
өткізілген жарыста Титан деген 5 жасар айғыр 100км жерді 4 сағат 6 минутта
келген. Сөйтіп мұндай қашықтықта Бүкіл рекорд жасаған.
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі
• 1 Барминцев Ю.Н. Етті және сүтті жылқы
шаруашылығы . – Алматы. 1964. 114 - 138 б.
• 2 Бозымов Қ.Қ . Жылқы және түйе
шаруашылығы. Ер қанаты - Алматы .
Қайнар 1981 ж, 54-65 беттер
• 3 Әкімбеков Б.Р , Мүслімов Б.М , Әкімбеков
А.Р . Дәленов Ш.Д Жылқы шаруашылығы
Қостанай 2007 ж , 45 - 75 беттер
• 4 Барминцев Ю.Н Етті және сүтті жылқы
шарушылығы Алматы 1990 ж 123-169
беттер

Ұқсас жұмыстар

Жылқының тұқымдары

Қазақстандағы жылқы тұқымдары

Орлов желісті жылқысы

Жылқы. Жылқы тұқымдарының шығу тегі мен шығару жолдары

Дон жылқысы

Жылқылар үшін жем

Жылқы тұқымдары

Қазақстандағы мал шаруашылығы

Қазақстандағы мал шаруашылығының дамуы

Ауыл шаруашылық жануарларының шығу тегі

Пәндер