Еліктеуіш сөз және оның түрлері
Презентация қосу
6 сынып Қазақ тілі
6 –– сынып
Ашық сабақ
Тақырыбы: Еліктеуіш
сөз және оның түрлері
Сабақтың мақсаты:
• Білімділік: Оқушыларға еліктеу сөз
туралы түсінік бере отырып, өткен
тақырыпппен байланыстыру
• Дамытушылық: Оқушылардың еліктеу
сөздерді жете түсінуіне, сөздердің
мағынасын аша білуге, сөздік қорын
байыту, ауызекі сөйлеу тілдерін
қалыптастыру
• Тәрбиелік: Оқушыларды дұрыс сөйлеуге,
әдептілікке, еліне деген сүйіспеншілікке
дағдыландыру
Сабақтың барысы:
• 1.Ұйымдастыру кезеңі
• 2.Үй тапсырмасын тексеру
• 3.Үй тапсырмасын қорыту
• 4. Жаңа материалдарды
түсіндіру
• 5. Оқушыларды бағалау
• 6.Үйге тпасырма беру
Жаңа
материалдарды
түсіндіру:
• 1.Еліктеу сөздер – айналадағы әр түрлі құбылыстардың дыбыстарына, қимыл
әрекеттеріне еліктеумен немесе олардың бейнелерімен байланысты туған
сөздер.
• Мысалы: тырс етті, былш етті, шорт сынды, дүңк етті, қолп ете қалды т.б
• Еліктеу сөздердің басқа сөз таптарынан өзіндік ерекшеліктері бар. Біріншіден, бұл
сөздер айналадағы құбылыстардың әр түрлі дыбыстарынан есту арқылы және түрлі
қимылдарына еліктеуден туған. Мысалы олар: қаңғұр - күңгір, тасыр – тұсыр бүгжең –
бүгжең, далаң – дұлаң т.б. әр түрлі қимыл, іс - әрекетке, құбылысқа еліктеуді
білдіреді. Сондықтан да олар еліктеу сөздер деп аталады.
• Еліктеу сөздер мағынасына қарай, айналадағы әр түрлі дыбысқа, жеке қимылға, іс -
әрекетке еліктеуді білдіруіне байланысты еліктеуіш сөздер және бейнелеуіш
сөздер болып екіге бөлінеді
• Табиғаттағы заттардың қозғалуы, бір – бірімен қақтығысуы, соғылуы сияқты алуан
түрлі қимыл, әрекеттердің нәтижесінде әр түрлі дыбыстар пайда болады. Сол
дыбыстарға еліктеу арқылы пайда болған сөздер еліктеуіш сөздер деп аталады.
• Еліктеуіш сөздер қайталанып та, қосарланып та жұмсалады. Ондайдакөмекші
етістікпен тіркесіп, онымен бір қызметте немесе жеке тұрып қимылдың
амалын білдіреді. Мысалы: Тырс - тырс етті, сарт етті, арс – арс етеді, пыр – пыр етті
т.б.
• Мысалы: Өтеді ауыздығын қарш – қарш шайнап. (Жамбыл) Ырғалып қарға қарқ етті,
ірмішік жерге салп етті. (Абай)
• Еліктеуіш сөздер көбінесе көмекші етістікпен ( көбінесе ет көмекші етістігімен)
тіркесіп жұмсалады. Мысалы: сарт етті, қыңқ етпеді, саңқ етті, топ етті т.б.
2. Бейнелеуіш
сөздер
• Табиғаттағы заттардың қозғалысын, күйін көру
арқылы сипаттайтын, бейнелейтін сөздер.
• Мысалы: Кенеттен шыққан дауысқа Ботагөз «ә»
деуге үлгермей, жүрісін кілт тоқтатып, жалт
қарады. (Сәбит Мұқанов)
• Берілген мысалдардағы кілт сөзі бірден, тез
тоқтауды, жалт сөзі шапшаң бұрылып қарауды
білдіріп тұр.
• Бейнелеуіш сөздер көмекші етістікпен (көбінесе
ет көмекші етістігімен) тіркесіп жұмсалады.
Мысалы: жалп ете түсті, жалт қарады, қалт етті,
ербең етті қайқаң етті, сылаң етіп шыға келді,
тыржың етті т.б. ейнелеуіш сөздер қайталанып,
қосарланып, көмекші етістікпен тіркесіп
жұмсалады. Мысалы: жалт – жұлт, маң – маң,
Бүгжең – бүгжең жүрді, қиқаң – қиқаң етті т.б.
І. «Кім тапқыр, кім
білгіш ?»
• 1. Есіме мұғалім айтқанда ғана түсіп,
бүйірімнің түп жағы қып ете қалды. 2.Азиат! –
деп шарт еткізіп, Еламанды жағыан тартып
жіберді.3. «Қара Көже» дегендерге «әу» деп
жалт қарайтын болдым.4. Бермесеңіз,
қойыңыз, - дедім де жалт бұрылып, есікті бар
күшіммен тарс жауып, жөнеле бердім. 5.
Балалар ананы – мынаны сұрап, азан – қазан
болып жатқанда мен ләм деместен сақ еткізіп,
ақшаны сатушының қолына ұстата
салдым.6.Ақша маңдайлы, кең сұлу жүді
Үмітей ашық үнмен сыңқ – сыңқ етіп, үй ішіне
естірте күлді.
ІІ. «Артық білім
кітапта»
• 300 – жаттығу
• Еліктеуіш сөздердің қай
сөзбен тіркесіп тұрғанын
көрсетіңдер, мағынасын
ажыратыңдар
ІІІ. Сергіту сәті
• 1.Жай ғана сарт етіп жабылады
• Іздегенің ішінен табылады
• 2.Қорбаң – қорбаң еткен
• Өмірі орманда өткен
• 3.Сырт – сырт еткен дыбысы
• Ояту оның жұмысы
• 4.Жалт – жұлт етеді
• Жерге сіңіп кетеді
• 5.Тоқ – тоқ етіп тамағын
• Ағаштан іздеп табатын
ІV. «Сөз ойла, тез
ойла»
• Елең - • Абыр -
• Арбаң - • Мәре -
• Тарсыл - • Шарт -
• сарт - • Жалт -
Суретке қарап, еліктеуіш
сөздеді қатыстрып, үш сөйлем
құраңдар
Сызба кесте,
Білім - “5”-те
Р/с Еліктеу Дара Күрделі Еліктеуі Бейнелеуі
ш ш
1 Тыпың –
тыпың
2 Гүрс – гүрс
3 лап
4 бүрсеңдеп
5 Қаңғыр-
күңгір
6 Сылқылдап
VІ. Жаңа сабақты
қорыту
• 1.Еліктеу сөз дегеніміз не?
• 2.Мағынасына қарай еліктеу сөз
нешеге бөлінеді?
• 3.Бейнелеуіш сөз дегеніміз не?
• 4.Еліктеуіш сөзді қалай түсінесің?
• 5.Абай атамыздың бірыңғай
еліктеуіш сөзге құрылған
«Жаз»өлеңін жатқа айту
Үйге тапсырма
• Бүгінгі өткен тақырып
бойынша ережелерді жаттап
алыңдар және еліктеу
сөздерді қатыстыра отырып,
көктем мезгілін суреттеу
арқылы ойтолғау жазу
Сабақ аяқталды
Сау болыңыздар!
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz