Постэмбриональді гемопоэз

Презентация қосу

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік
Медицина
Университеті
Кафедра: Цитология, гистология және
эмбриология
Факультет: Жалпы медицина

Та
Тақырыбы:
қырыбы:
Постэмбриональді
Постэмбриональді гемопоэз
гемопоэз
Орындағандар: Әсет Мерей,Әмір Венера,Нуртазаева Индира,Жандар
Назерке,Тәжіғос Абзал,Якина Гулдана, Кенжебаева Айгерим
Тобы: 307АБ
Тексерген: Темирова Гульнара Аягановна

Ақтөбе-2018жыл
Қан түзілу процесі немесе гемопоэз (грекше haima – қан, poiesis-
түзу) қан клеткаларының қан жасау мүшелерінде жасалуы (қан
жасалу),
Гемопоэз дамудың 3 аптасында пренатальды кезеңде түрлі
мүшелерде өтеді. Ересек адамда гемопоэз бас сүйегі,
қабырға, төс, омыртқа, жамбас сүйектерінің сүйек майында,
түтікті сүйектердің эпифизінде, лимфоидты тканьде жүреді.
Қан жасалудың унитарлы теориясына сәйкес қанның
формалық элементтерінің ізашары – бағаналық қан жасаушы
клетка. Ол жай және үнемі көбейеді; оның ұрпақтарыда
(полипотентті бағаналық клетка) көбейіп, унипотентті
комитирленген клеткалар түрлеріне бастама береді.
Комитирленген клеткалар белсенді бөлінеді, нәтижесінде
жетілген клеткалардың ізашарлары түзіледі. (сур. 3).
Бағаналы клеткалардың көбею белсенділігін колония түзуші
факторлар мен интерлейкиндер реттейді.
Гемопоэз
• эмбриондық (қан мен ұлпаның түзілуі)

• постэмбриондық (қанның физиологиялық
регенерациясы)

Қан клеткаларын түзетін ұлпаны гематопоэздік ұлпа
дейді.

Гемопоэздік ұлпа

Миелиндік
(сүйек майы) Лимфалық

Эритроциттерді, Лимфоциттерге
түйіршікті лейкоциттер бай ұлпалар
мен қан пластинкасын (тимус, көк бауыр,
түзеді лимфалық түйіндер
Эмбрион мен ұрықтағы қан жасалу
сатылары
Мегалобласттық
гепатоспленотимикалық сатыларды
сүйек миындағы қан жасалу
Мегалобласттық саты
Сарыуыз қапшығының ұрықтан тыс мезодермасында 3 апта
бойына мезенхима клеткаларының жинақталуынан – қан
аралшықтары түзіледі (сур.1).
Қан аралшығы клеталарының ерекшеленуі (сурет 1)
Тест тапсырмалары:

1.Қан түзейтін және иммунитеттік қорғаныс
мүшелеріне жатады:
A+ торлы сүйек майы, айыршық без, лимфа түйіні,
талақ, кілегей қабықтағы лимфоидтық тканнің
жиынтығы
B торлы сүйек майы, жілік майы, айыршық без,
талақ
C жілік майы, айыршық без, лимфа түйіні, талақ,
кілегей қабықтағы лимфоидтық тканнің
жиынтығы
D айыршық без, лимфа түйіні, талақ, жілік майы
E торлы сүйек майы, айыршық без, лимфа түйіні,
талақ
2. Шеткі қан жасау мүшелерінің
даму көзі:
A спланхнотом
B мезодерма
C энтодерма
D спланхнотом
E+ мезенхима

3. Шеткі қан жасау және иммундық қорғаныш
мүшелеріне жатады:
A торлы сүйек майы, жілік майы, талақ
B жілік майы, айырщық без, лимфа
түйіні
C+лимфа түйіндері, гемолимфатикалық
түйіндер, талақ
D талақ, айыршық без, фабрициус
қалтасы
E гемолимфатикалық түйіндер, талақ,
жілік майы
Аралшықтың шетінде орналасқан клеткалар қан
тамырдың эндотелий клеткасына ерекшеленсе,
аралшықтың ортасындағы клеткалар алғашқы қан
клеткалары – біріншілік эритробластқа ерекшеленеді
(сур. 4) — ірі клетка, ядро және эмбриональды Hb
бар. Бұл сатыда лейкоциттер мен тромбоциттер жоқ.
Қан жасалудың 12‑ші аптасында сарыуыз
қапшығындағы қан жасалу аяқталады.
Гепатоспленотимикалық саты.

Гепатоспленотимикалық саты дамудың екінші
айында басталады, яғни бағаналық клеткалар
бауыр, талақ, тимусқа орналасқаннан бастап.
Бауыр. Бауырда қан жасалу дамудың 3-4
аптасында басталады, ал 5 – ші аптасынан бастап
қан жасалудың орталығына айналады. Бұл жерде
эритроциттер, гранулоциттер және тромбоциттер
жасалады. 5‑ші айдың соңына қарай бауырдағы
гемопоэз әлсірейді, бірақ төмен дәрежеде
туылғаннан кейінде жалғасады.
Талақ. Талақтағы гемопоэз ұрықтық дамудың 4-8
Сүйек майындағы қан жасалу

Дамудың 5-ші айы барысында гемопоэз сүйек
майында басталады, ал 7-ші айға жуық сүйек майы
қан жасаушы негізгі мүшеге айналады. Туылғаннан
кейін және жыныстық жетілгенге дейін сүйек
майындағы қана жасау ошақтары азаяды, алайда
сүйек майы гемопоэтикалық қабілетін сақтап қалады.
Ересекте қан жасалу сүйек майы мен лимфоидты
тканьде ғана жүреді. Егер сүйек майы қан
клеткаларына деген сұранысты қамти алмаса, бауыр,
талақ және лимфа түйінінің гемопоэздік белсенділігі
қалпына келеді (экстрамедуллярлы гемопоэз).
ПОСТНАТАЛЬДЫ ГЕМОПОЭЗ
Торлы сүйек майы (сур. 2) көп мөлшерде жетілуші
эритроциттерге ие, нәтижесінде гемопоэз ошақтары
қызыд түске ибоялған. Строма өсінділі ретикулярлы
клеткалардан, ретикулин талшықтарынан,
синусоидты капиллярлардан және адипоциттерден
тұрады, сүйек майының көп бөлігін құрайды. Сүйек
майында қан жасалудан басқа бауыр мен
талақтағыдай қанның ескі және ақаулы клеткаларын
жою жүреді. Сүйек майы иммундық қорғаныштық
орталық мүшесі, яғни онда көп мөлшерде В-
лимфоциттер түзіледі және АД синтездейтін көптеген
плазматикалық клеткалар кездеседі.
Сары сүйек майы. Ересектерде адипоциттер
санынының басым болуына байланысты сүйек
майының көп бөлігінің гемопоэтикалық белсенділігі
төмен. Сары сүйек майы гемопоэзді күшейту
жағдайында белсене алады (мысалы, созылмалы
гипоксия немесе айқын қан кетулерде).
Сурет 2. Сүйек майының
жағындысы

Ерекшеленудің түрлі сатысындағы эритроциттер. Ядролы ірі клетка
-мегакариоцит (1) . Бояуы: Романовскому–Гимзе бойынша.
Бағаналық қан жасау клеткасы морфологиялық
тұрғыдан кіші лимфоцитке ұқсас, яғни қанның барлық
клеткаларына ерекшелене алады (сур. 3). Мұндай
клетаны CFU-blast (CFU — Colony Forming Unit, колония
түзуші бірлік) деп атайды. Бағаналық қан жасаушы
клетка қан арнасына шыға алады; үнемі, бірақ сирек
бөлінеді (яғни, сұранысқа сезімтал емес). Бөлінуден
кейінгі клеткалар көбейетін полипотентті клеткалар–
лимфоцитопоэз (CFU‑Ly) бен миелопоэздің (CFU-GEMM)
ізашарларына (колония түзуші бірліктер) айналады.
CFU‑Ly және CFU-GEMM клеткаларының бөлінуінен
олардың ұрпақтары полипотентті болып қалады
немесе коммитирленген унипотентті клеткалардың
(колония түзуші бірліктің) бір түріне ерешеленеді.
Сурет 3. Гемопоэз сызбасы. CFU-blast —бағаналы қан
жасаушы клетка; CFU-GEMM — полипотентная клетка–
миелопоэздің ізашары; CFU‑Ly — полипотентная клетка–
лимфоцитопоэздің ізашары; CFU‑GM — полипотентная
клетка–гранулоциттер мен моноциттердің ізашары.
Унипотентті ізашарлар: BFU-E и CFU-E — эритроциттердің;
CFU-Eo — эозинофилдердің; CFU‑M — моноциттердің; CFU‑G —
нейтрофилдердің, CFU‑B — базофилдердің, CFU‑Meg —
тромбоциттердің.
Бағаналық қан жасаушы клетка қан арнасынан шығып, түрлі
мүшелер, мысалы: жүрек, бас миы, бауыр, қаңқа бұлшық
еттеріне орналаса алады. Қоршаған ортасына байланысты
бағаналы қан жасаушы клетка қаңқа және жүрек ет тканінің
миобласттарына, гепатоцитке, тамырдың эндотелий
клеткасына, нейрондарға, олигодендроцит пен астроцитке
ерекшелене алады.
Қанның туа біткен ауруларында (апластическая анемия, b-
талассемия, серповидноклеточная анемия,
лимфопролиферативный синдром, связанный с Х-хромосомой и
др.) және гемобластоздарда (лимфома и лейкемия) бағаналы
қан жасаушы клеткаларды трансплантация жасайды.
Бағаналы клеткаларды алу. Кіндік қаны және плацента.
Бірнеше миллиондаған бағаналы клеткаларды алуға болады,
бірақ олар ерсекке трансплантациялауға жеткіліксіз (7–10
миллион клетка 1 кг дене массына жеткілікті), алайда
балаларға трансплантацияға тиімді болуы мүмкін.
Торлы сүйек майы. Орташа әр алынған клетка
аспирациясындағы 100 000 клеткаға бір бағаналы қан жасаушы
клетканы бөлуге болады.
Шеткі қан. G-CSF инъекциясы арқылы қан алғанға дейін
бірнеше күн бұрын сүйек майынан қанға бағаналы қан
ЭРИТРОПОЭЗ

Эритроидты қатардың басы— эритропоэз бірлігі
(BFU-E) (Burst Forming Unit–E), CFU-GEMM басталады.
BFU-E-нен унипотентті колониятүзуші эритропоэз
бірлігі түзіледі (CFU-E). Эриропоэздің келесі
сатыларында CFU-E –тен проэритробласт,
эритробласт, ретикулоциттер және эритроциттер
ерекшеленді (сур. 4). Эритропоэздің ұзақтығы
(бағаналы клеткадан эритроцитке дейін) — 2 апта.
Ересек сүтқоректілер мен адамда негізінде
сүйектің қызыл майында жүреді.
Эритропоэздің даму схемасы:
Бастапқы клетка - гемоцитобласт – проэритробласт
– базофильді эритробласт – полихроматофиьді
эритробласт – оксафильді эритробласт –
ретикулоцит - эритроцит
КТБ-ГнЭ

БЖҚ-КТБ-ГЭММ КТБ-Проэритробласт
Эритроблас
т
КТБ-МгцЭ

Базофильді – полихроматофильді – оксифильді –
Гемореткилоцит - Эритроцит
КТБ-ГнЭ – нейтрофильді гранулоциттер мен эритроциттердің
колония түзуші бірлігі
БЖҚ-КТБ-ГЭММ-бағаналық қан жасау клеткасы-колония түзуші
бірлігі
-гранулоцитте, эритроциттер, моноцит, мегакариоцит
МгцЭ-мегакариоциттер мен эритроциттер
Сурет 4. Әрі қарай ерекшелену нәтижесінде клетка
пішіні және органелла саны кішірейіп, ядро жойылады,
гемоглобин мөлшері көбейеді. Проэритробласттан
базофильді, полихроматофильді, оксифильді
(нормобласт) эритробласт, ретикулоцит, эритроцит
пайда болады. Пикноздық ядро ығысып, макрофагпен
фагоциттеледі.
ГРАНУЛОЦИТОПОЭЗ

Гранулоциттер сүйек майында түзіледі. Нейтрофилдер
полипотентті колониятүзуші бірліктен (нейтрофилдер мен
моноцитов/макрофагтар (CFU‑GM)), түзіледі. Ал базофилдер
мен эозинофилдер — базофил (CFU‑B) мен эозинофилдің
(CFU-Eo) унипотентті колониятүзуші бірліктен түзіледі.
Ерекшеленуіне қарай клетка мөлшері кішірейеді, хроматин
конденсацияланады, ядро пішіні өзгереді, цитоплазмада
гранулалар жинақталады (сур. 7). Гранулоциттер жетілген
сайын морфологиялық 6 сатыны ажыратады: миелобласт,
промиелоцит, миелоцит, метамиелоцит, таяқшаядролы және
сегментядролы гранулоциттер. Арнамалы гранулалар
миелоцит сатысында пайда болады; осы сәттен бастап
клетка түріне байланысты аталады. Клеткалық бөліну
метамиелоцит сатысында тоқтайды.
Бастапқы
клетка
Гемацитобласт

Промиелоцит (миелобласт)

Базофильд Нейтрофильд Эозинофильді
і і миелоцит миелоцит
миелоцит
Базофильді Нейтрофильді Эозинофильді
метамиелоци метамиелоцит метамиелоцит
т
Базофил Нейтрофил Эозинофил

Гранулопоэздің жалпы схемасы
Сурет 7. Гранулоцитопоэз. Ерекшелену барысындағы
түрлері: миелобласт, промиелоцит, миелоцит,
метамиелоцит, таяқшаядролы және сегментядролы
гранулоцит.
Лимфопоэз
Бастапқы клетка – гистогенез кезінде лимфобластке
айналады. Лимфобласт базофильді цитоплазмасы
бар, жұмыр ақшыл ядролы ірі клетка. Лимфобласт
бөлініп үлкен, орта және кіші лимфоциттерге
айналады. Кіші лимфоциттердің метаболизмдік
белсенділігі үлкен және орта лимфоциттердікіне
қарағанда кем. Қайсібір кіші лимфоциттер қан
түзуші органдар мен қан арнасынан шығып
дәнекер ұлпасы мен қанның басқа клеткаларына
айналуы мүмкін. Лимпофоэз сүйектің қызыл
майында, көк бауырда, лимфа түйіндерінде және
тимуста жүреді.
Лимфоцит даму схемасы:
Бастапқы клетка – Гемоцитобласт – Үлкен лимфоцит
– Орта лимфоцит – Кіші лимфоцит
Бағаналы қан жасаушы клеткадан (CFU-blast)
лимфоцитопоэздің (CFU-Ly). полипотентті колониятүзуші
бірлігі түзіледі. B–лимфоциттер сүйек майында түзілсе, T–
лимфоциттердің жетілуі тимуста жүреді. Лимфоциттердің
түзілуінде екі сатыны ажыратады — лимфобласт және
пролимфоцит. Лимфобласт жетілген лимфоциттен үлкенірек.
Лимфоцитопоэздің басты ерекшелігі — клекта көлемінің
біртіндеп, бірашама кішіреюі. Алайда, көптеген айналымдағы
лимфоциттер анигенге көлемін үлкейту арқылы жауап
қатады, яғни лимфобластқа ұқсайды. Қан клекталарынан
ерекшелігі лимфоцит сүйек майынан тыс жерде көбейе
алады. Бұл антигендік күшке жауап ретінде иммундық жүйе
тканьдерінде жүреді. Белсенген жетілген B–лимфоцит
лимфобластқа ерекшеленеді және одан әрі Ig секреттейтін.
плазматикалық клеткаға айналады. Жетілген T–лимфоциттер
тимустан шығып шеткі қан мен лимфоидты мүшеге
орналасады.
МОНОЦИТОПОЭЗ
Моноциттер мен гранулоциттердің (нейтрофилы) ізашар-
клеткасы ортақ — гранулоцит (нейтрофилов) пен моноциттің
(CFU-GM) колониятүзуші бірлік, миелопоэздің (CFU-GEMM)
полипотентті колониятүзуші бірліктен дамиды. Моноциттің
дамуында екі сатыны ажыратады — монобласт и промоноцит.
Жетілген моноцит клеткасына дейін клеткалар үш бөлінуден
өтеді. Біртіндеп клетка мөлшері кішірейеді, ядрода шұңқыр пайда
болады. Барлық жетілген моноциттер сүйек майынан шығады. 2-
4 тәулік ішінде қан арнасына шығып, тканьдерге миграциялайды.
Моноциттердің ерекшеленуі. Моноциттер тканьге барғасын
дендритті клеткалар мен макрофагтарға ерекшеленеді
(мононуклеарлы фагоцит жүйесін құрайды). Дендритті Аг-клетка
түрінде теріде орналасады (Лангерханс клеткалары), лимфа
түйіндерінің фолликуласында, талақта (фолликулярлы дендритті
клетка). Макрофагтар клектаның гетерогенді популяциясына
жатады (гистиоциттер, Купффер клеткалары, остеокласттар,
микроглия), морфологиялық және функциональды ерекшеленеді.
ТРОМБОЦИТОПОЭЗ
Тромбоциттер сүйек майының ең ірі клеткасы (30–100 мкм) —
мегакариоциттен бастау алады (сур. 8). Тромбоциттер
мегакариоцит цитоплазмасының үзінділерінен түзіледі.
Клетка протромбоцитарля псевдоподияларын түзіп, тамсыр
қабырғасы арқылы қуысына шығады. Осы жерде
цитоплазмада тромбоциттің үзілуі жүреді (сур. 8).
Мегакариобласт — мегакариоциттің ізашары. Бұл клетка —
унипотентті клетка– мегакариоцит ізашары ұрпағы
(CFU‑Meg), миелопоэздің (CFU-GEMM) полипотентті
колонитүзуші бірлігінен бастау алады.

Сурет 8.
Мегакариоциттің
ерекшеленуі.
Мегакариоциттердің жетілуін тиазидті диуретиктер,
этанол және ісіктер химиотерапиясында қолданылатын
препараттар тежейді.
Тиімсіз тромбоцитопоэз, В12 витамині және фолий қышқылы
жетіспеушілігнде, миелодиспластты және предлейкозды
синдромда дамиды. Сүйек майынан морфологиялық және
функциональды аномальды (мегалобластты немесе
диспластты) мегакариоциттер табылады, олар сүйек
майында бұзылатын ақаулы тромбоциттерге бастау
Амегакариоцитті тромбоцитопения — мегакариоцитті
колониятүзуші бірліктің туа біткен жетіспеушілігінен
дамитын сирек жағдай.
Қан пластинкаларының гистогенезі:
Бастапқы клетка – гемоцитобласт – мегакариобласт –
мегакариоцит – қан пластинкасы
ГЕМОПОЭЗ ФАКТОРЛЕРІ

Қан клеткаларының түзілуін
гемопоэтикалық өсу факторлары —
бағаналы клетка факторы (SCF),
колониястимульдеуші фактор (CSF) (Colony
Stimulating Factor), интерлейкин,
эритропоэтин, лептин, тромбопоэтин
белсендіреді. Қан жасалуға фолий
қышқылы мен B12 витамині әсер етеді.
Фолий қышқылы және B12 витамині
Жаңа қан клеткалары жасалу барысында ДНК белсенді
синтезделеді. Бұл үшін B12 витамині мен фолий қышқылы қажет.
Фолаттар мен B12 витамині тағам арқылы түсіп, аш ішекте
сіңіріледі. Ішекте B12 витаминінің сіңірілуі үшін асқазанның
париетальды клеткалары синтездейтін (ішкі) Касл факторы
қажет. Фактор B12 витаминін байланыстырады және оны
ферменттердіғң бұзылуынан қорғайды. Ішік фактордың болмауы
анемияға әкеледі. Ішек эпителиінен B12 витамині сүйек майына
және бауырға тасымалданады. Дамыған елдерді B12 витаминінің
алиментарлы жетіспеушілігі сирек кездеседі; жетіспеушіліктің
негізгі себебі — B12 витаминінің сіңірілуінің бұзылуы —
дифиллоботриоз [гельминтоз, Diphyllobothrium latum
шақырылған (Лентец широкий)]. Фолаттар кофермент ретінде
пуринді және пиримидинді негіздердің синтезіне қатысады.
Фолий қышқылының алиментарлы жетіспеушіліг сирек жағдай;
қайнаған немесе ешкі сүтімен қоректенетін балада кездесуі
мүмкін.
Пайдаланған әдебиеттер:

1.Афанасьев «Гистология»
2.М.Нұрышев “Гистология және эмбриология
негіздері”
Алматы “Қарасай” 2007 жыл
3. Н.А.Юриной, А.И.Радостиной «Практикум по
гистологии, цитологии и эмбриологии»
Москва 1989 г
4. Интернет желісі бойынша

Ұқсас жұмыстар

Қан жасаушы мүшелер

Қанның пішіндік элементтері

Қан және лимфа. ЭМБРИОНАЛЬДЫҚ ҚАН ЖАСАУ.ҚАННЫҢ ЖАСҚА БАЙЛАНЫСТЫ ГИСТОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ РЕГЕНЕРАЦИЯСЫ

Гемоцитопоэз - қан жасушаларының түзілу процесі

Сүйек кемігінде нейтрофилдердің жетілуі

FLORINE АДАМ АҒЗАСЫНДА

Қызба патогенезі және қызба сатылары

Инфекциялық қызба

Қазақстанда йод жетіспеушілігі үлкен проблема

Адамға бөлігі

Пәндер