Постэмбриональді гемопоэз

Орындағандар: Әсет Мерей, Әмір Венера, Нуртазаева Индира, Жандар Назерке, Тәжіғос Абзал, Якина Гулдана, Кенжебаева Айгерим

Тобы: 307АБ

Тексерген: Темирова Гульнара Аягановна

Тақырыбы: Постэмбриональді гемопоэз

Кафедра: Цитология, гистология және эмбриология

Факультет: Жалпы медицина

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина

Университеті

Ақтөбе-2018жыл

Қан түзілу процесі немесе гемопоэз (грекше haima - қан, poiesis-түзу) қан клеткаларының қан жасау мүшелерінде жасалуы (қан жасалу), Гемопоэз дамудың 3 аптасында пренатальды кезеңде түрлі мүшелерде өтеді. Ересек адамда гемопоэз бас сүйегі,

қабырға, төс, омыртқа, жамбас сүйектерінің сүйек майында,

түтікті сүйектердің эпифизінде, лимфоидты тканьде жүреді.

Қан жасалудың унитарлы теориясына сәйкес қанның

формалық элементтерінің ізашары - бағаналық қан жасаушы

клетка. Ол жай және үнемі көбейеді; оның ұрпақтарыда

(полипотентті бағаналық клетка) көбейіп, унипотентті

комитирленген клеткалар түрлеріне бастама береді.

Комитирленген клеткалар белсенді бөлінеді, нәтижесінде

жетілген клеткалардың ізашарлары түзіледі. (сур. 3) .

Бағаналы клеткалардың көбею белсенділігін колония түзуші

факторлар мен интерлейкиндер реттейді.

Қан клеткаларын түзетін ұлпаны гематопоэздік ұлпа дейді.

Гемопоэздік ұлпа

Миелиндік

(сүйек майы)

Лимфалық

Эритроциттерді,

түйіршікті лейкоциттер

мен қан пластинкасын

түзеді

Лимфоциттерге

бай ұлпалар

(тимус, көк бауыр,

лимфалық түйіндер

Гемопоэз

эмбриондық (қан мен ұлпаның түзілуі)

постэмбриондық (қанның физиологиялық регенерациясы)

Мегалобласттық саты

Сарыуыз қапшығының ұрықтан тыс мезодермасында 3 апта бойына мезенхима клеткаларының жинақталуынан - қан аралшықтары түзіледі (сур. 1) .

Мегалобласттық

гепатоспленотимикалық сатыларды

сүйек миындағы қан жасалу

Эмбрион мен ұрықтағы қан жасалу сатылары

Қан аралшығы клеталарының ерекшеленуі (сурет 1)

1. Қан түзейтін және иммунитеттік қорғаныс мүшелеріне жатады:

A+ торлы сүйек майы, айыршық без, лимфа түйіні, талақ, кілегей қабықтағы лимфоидтық тканнің жиынтығы

B торлы сүйек майы, жілік майы, айыршық без, талақ

C жілік майы, айыршық без, лимфа түйіні, талақ, кілегей қабықтағы лимфоидтық тканнің жиынтығы

D айыршық без, лимфа түйіні, талақ, жілік майы

E торлы сүйек майы, айыршық без, лимфа түйіні, талақ

Тест тапсырмалары:

2. Шеткі қан жасау мүшелерінің даму көзі:

A спланхнотом

B мезодерма

C энтодерма

D спланхнотом

E+ мезенхима

3. Шеткі қан жасау және иммундық қорғаныш мүшелеріне жатады:

A торлы сүйек майы, жілік майы, талақ

B жілік майы, айырщық без, лимфа түйіні

C+лимфа түйіндері, гемолимфатикалық түйіндер, талақ

D талақ, айыршық без, фабрициус қалтасы

E гемолимфатикалық түйіндер, талақ, жілік майы

Аралшықтың шетінде орналасқан клеткалар қан тамырдың эндотелий клеткасына ерекшеленсе, аралшықтың ортасындағы клеткалар алғашқы қан клеткалары - біріншілік эритробластқа ерекшеленеді (сур. 4) - ірі клетка, ядро және эмбриональды Hb бар. Бұл сатыда лейкоциттер мен тромбоциттер жоқ. Қан жасалудың 12‑ші аптасында сарыуыз қапшығындағы қан жасалу аяқталады.

Гепатоспленотимикалық саты. Гепатоспленотимикалық саты дамудың екінші айында басталады, яғни бағаналық клеткалар бауыр, талақ, тимусқа орналасқаннан бастап. Бауыр. Бауырда қан жасалу дамудың 3-4 аптасында басталады, ал 5 - ші аптасынан бастап қан жасалудың орталығына айналады. Бұл жерде эритроциттер, гранулоциттер және тромбоциттер жасалады. 5‑ші айдың соңына қарай бауырдағы гемопоэз әлсірейді, бірақ төмен дәрежеде туылғаннан кейінде жалғасады. Талақ. Талақтағы гемопоэз ұрықтық дамудың 4-8 айларында айқын жүреді. Бұл жерде эритроциттер және гранулоциттердің азғана мөлшері және тромбоциттер түзіледі. Туылар алдында талақтың негізгі қызметі лимфоциттерді жасау болып табылады. Тимус. Айыршық безде біріншілік лимфоциттер 7-8 аптада пайда болады.

Дамудың 5-ші айы барысында гемопоэз сүйек майында басталады, ал 7-ші айға жуық сүйек майы қан жасаушы негізгі мүшеге айналады. Туылғаннан кейін және жыныстық жетілгенге дейін сүйек майындағы қана жасау ошақтары азаяды, алайда сүйек майы гемопоэтикалық қабілетін сақтап қалады. Ересекте қан жасалу сүйек майы мен лимфоидты тканьде ғана жүреді. Егер сүйек майы қан клеткаларына деген сұранысты қамти алмаса, бауыр, талақ және лимфа түйінінің гемопоэздік белсенділігі қалпына келеді (экстрамедуллярлы гемопоэз) .

Сүйек майындағы қан жасалу

Торлы сүйек майы (сур. 2) көп мөлшерде жетілуші эритроциттерге ие, нәтижесінде гемопоэз ошақтары қызыд түске ибоялған. Строма өсінділі ретикулярлы клеткалардан, ретикулин талшықтарынан, синусоидты капиллярлардан және адипоциттерден тұрады, сүйек майының көп бөлігін құрайды. Сүйек майында қан жасалудан басқа бауыр мен талақтағыдай қанның ескі және ақаулы клеткаларын жою жүреді. Сүйек майы иммундық қорғаныштық орталық мүшесі, яғни онда көп мөлшерде В-лимфоциттер түзіледі және АД синтездейтін көптеген плазматикалық клеткалар кездеседі.

Сары сүйек майы. Ересектерде адипоциттер санынының басым болуына байланысты сүйек майының көп бөлігінің гемопоэтикалық белсенділігі төмен. Сары сүйек майы гемопоэзді күшейту жағдайында белсене алады (мысалы, созылмалы гипоксия немесе айқын қан кетулерде) .

ПОСТНАТАЛЬДЫ ГЕМОПОЭЗ

Сурет 2. Сүйек майының жағындысы

Ерекшеленудің түрлі сатысындағы эритроциттер. Ядролы ірі клетка -мегакариоцит (1) . Бояуы: Романовскому-Гимзе бойынша.

Бағаналық қан жасау клеткасы морфологиялық тұрғыдан кіші лимфоцитке ұқсас, яғни қанның барлық клеткаларына ерекшелене алады (сур. 3) . Мұндай клетаны CFU-blast (CFU - Colony Forming Unit, колония түзуші бірлік) деп атайды. Бағаналық қан жасаушы клетка қан арнасына шыға алады; үнемі, бірақ сирек бөлінеді (яғни, сұранысқа сезімтал емес) . Бөлінуден кейінгі клеткалар көбейетін полипотентті клеткалар-лимфоцитопоэз (CFU‑Ly) бен миелопоэздің (CFU-GEMM) ізашарларына (колония түзуші бірліктер) айналады. CFU‑Ly және CFU-GEMM клеткаларының бөлінуінен олардың ұрпақтары полипотентті болып қалады немесе коммитирленген унипотентті клеткалардың (колония түзуші бірліктің) бір түріне ерешеленеді.

Сурет 3. Гемопоэз сызбасы. CFU-blast -бағаналы қан жасаушы клетка; CFU-GEMM - полипотентная клетка-миелопоэздің ізашары; CFU‑Ly - полипотентная клетка-лимфоцитопоэздің ізашары; CFU‑GM - полипотентная клетка-гранулоциттер мен моноциттердің ізашары. Унипотентті ізашарлар: BFU-E и CFU-E - эритроциттердің; CFU-Eo - эозинофилдердің; CFU‑M - моноциттердің; CFU‑G - нейтрофилдердің, CFU‑B - базофилдердің, CFU‑Meg - тромбоциттердің.

Бағаналық қан жасаушы клетка қан арнасынан шығып, түрлі мүшелер, мысалы: жүрек, бас миы, бауыр, қаңқа бұлшық еттеріне орналаса алады. Қоршаған ортасына байланысты бағаналы қан жасаушы клетка қаңқа және жүрек ет тканінің миобласттарына, гепатоцитке, тамырдың эндотелий клеткасына, нейрондарға, олигодендроцит пен астроцитке ерекшелене алады. Қанның туа біткен ауруларында (апластическая анемия, b-талассемия, серповидноклеточная анемия, лимфопролиферативный синдром, связанный с Х-хромосомой и др. ) және гемобластоздарда (лимфома и лейкемия) бағаналы қан жасаушы клеткаларды трансплантация жасайды. Бағаналы клеткаларды алу. Кіндік қаны және плацента. Бірнеше миллиондаған бағаналы клеткаларды алуға болады, бірақ олар ерсекке трансплантациялауға жеткіліксіз (7-10 миллион клетка 1 кг дене массына жеткілікті), алайда балаларға трансплантацияға тиімді болуы мүмкін. Торлы сүйек майы. Орташа әр алынған клетка аспирациясындағы 100 000 клеткаға бір бағаналы қан жасаушы клетканы бөлуге болады. Шеткі қан. G-CSF инъекциясы арқылы қан алғанға дейін бірнеше күн бұрын сүйек майынан қанға бағаналы қан жасаушы клеткалардың шығуын белсендіреді.

ЭРИТРОПОЭЗ

Эритроидты қатардың басы- эритропоэз бірлігі (BFU-E) (Burst Forming Unit-E), CFU-GEMM басталады. BFU-E-нен унипотентті колониятүзуші эритропоэз бірлігі түзіледі (CFU-E) . Эриропоэздің келесі сатыларында CFU-E -тен проэритробласт, эритробласт, ретикулоциттер және эритроциттер ерекшеленді (сур. 4) . Эритропоэздің ұзақтығы (бағаналы клеткадан эритроцитке дейін) - 2 апта.

Ересек сүтқоректілер мен адамда негізінде сүйектің қызыл майында жүреді.

Эритропоэздің даму схемасы:

Бастапқы клетка - гемоцитобласт - проэритробласт - базофильді эритробласт - полихроматофиьді эритробласт - оксафильді эритробласт - ретикулоцит - эритроцит

КТБ-ГнЭ

БЖҚ-КТБ-ГЭММ

КТБ-Проэритробласт

КТБ-МгцЭ

Эритробласт

Базофильді - полихроматофильді - оксифильді -

Гемореткилоцит - Эритроцит

КТБ-ГнЭ - нейтрофильді гранулоциттер мен эритроциттердің колония түзуші бірлігі

БЖҚ-КТБ-ГЭММ-бағаналық қан жасау клеткасы-колония түзуші бірлігі

гранулоцитте, эритроциттер, моноцит, мегакариоцит

МгцЭ-мегакариоциттер мен эритроциттер

Сурет 4. Әрі қарай ерекшелену нәтижесінде клетка пішіні және органелла саны кішірейіп, ядро жойылады, гемоглобин мөлшері көбейеді. Проэритробласттан базофильді, полихроматофильді, оксифильді (нормобласт) эритробласт, ретикулоцит, эритроцит пайда болады. Пикноздық ядро ығысып, макрофагпен фагоциттеледі.

ГРАНУЛОЦИТОПОЭЗ

Гранулоциттер сүйек майында түзіледі. Нейтрофилдер полипотентті колониятүзуші бірліктен (нейтрофилдер мен моноцитов/макрофагтар (CFU‑GM) ), түзіледі. Ал базофилдер мен эозинофилдер - базофил (CFU‑B) мен эозинофилдің (CFU-Eo) унипотентті колониятүзуші бірліктен түзіледі. Ерекшеленуіне қарай клетка мөлшері кішірейеді, хроматин конденсацияланады, ядро пішіні өзгереді, цитоплазмада гранулалар жинақталады (сур. 7) . Гранулоциттер жетілген сайын морфологиялық 6 сатыны ажыратады: миелобласт, промиелоцит, миелоцит, метамиелоцит, таяқшаядролы және сегментядролы гранулоциттер. Арнамалы гранулалар миелоцит сатысында пайда болады; осы сәттен бастап клетка түріне байланысты аталады. Клеткалық бөліну метамиелоцит сатысында тоқтайды.

Бастапқы клетка

Гемацитобласт

Промиелоцит (миелобласт)

Базофильді

миелоцит

Нейтрофильді миелоцит

Эозинофильді миелоцит

Базофильді метамиелоцит

Нейтрофильді

метамиелоцит

Эозинофильді

метамиелоцит

Базофил

Нейтрофил

Эозинофил

Гранулопоэздің жалпы схемасы

Сурет 7. Гранулоцитопоэз. Ерекшелену барысындағы түрлері: миелобласт, промиелоцит, миелоцит, метамиелоцит, таяқшаядролы және сегментядролы гранулоцит.

Лимфопоэз

Бастапқы клетка - гистогенез кезінде лимфобластке айналады. Лимфобласт базофильді цитоплазмасы бар, жұмыр ақшыл ядролы ірі клетка. Лимфобласт бөлініп үлкен, орта және кіші лимфоциттерге айналады. Кіші лимфоциттердің метаболизмдік белсенділігі үлкен және орта лимфоциттердікіне қарағанда кем. Қайсібір кіші лимфоциттер қан түзуші органдар мен қан арнасынан шығып дәнекер ұлпасы мен қанның басқа клеткаларына айналуы мүмкін. Лимпофоэз сүйектің қызыл майында, көк бауырда, лимфа түйіндерінде және тимуста жүреді.

Лимфоцит даму схемасы:

Бастапқы клетка - Гемоцитобласт - Үлкен лимфоцит - Орта лимфоцит - Кіші лимфоцит

Бағаналы қан жасаушы клеткадан (CFU-blast) лимфоцитопоэздің (CFU-Ly) . полипотентті колониятүзуші бірлігі түзіледі. B-лимфоциттер сүйек майында түзілсе, T-лимфоциттердің жетілуі тимуста жүреді. Лимфоциттердің түзілуінде екі сатыны ажыратады - лимфобласт және пролимфоцит. Лимфобласт жетілген лимфоциттен үлкенірек. Лимфоцитопоэздің басты ерекшелігі - клекта көлемінің біртіндеп, бірашама кішіреюі. Алайда, көптеген айналымдағы лимфоциттер анигенге көлемін үлкейту арқылы жауап қатады, яғни лимфобластқа ұқсайды. Қан клекталарынан ерекшелігі лимфоцит сүйек майынан тыс жерде көбейе алады. Бұл антигендік күшке жауап ретінде иммундық жүйе тканьдерінде жүреді. Белсенген жетілген B-лимфоцит лимфобластқа ерекшеленеді және одан әрі Ig секреттейтін. плазматикалық клеткаға айналады. Жетілген T-лимфоциттер тимустан шығып шеткі қан мен лимфоидты мүшеге орналасады.