Жайылмалы эндокринді жүйе

Презентация қосу

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина
Университеті
Кафедра: Цитология, гистология және эмбриология
Факультет: Жалпы медицина

Тақырыбы: Жайылмалы
эндокринді жүйе

Орындағандар: Әсет Мерей,Әмір Венера,Нуртазаева Индира,Жандар
Назерке,Тәжіғос Абзал,Якина Гулдана, Кенжебаева Айгерим
Тобы: 307АБ
Тексерген: Темирова Гульнара Аягановна

Ақтөбе-2018жыл
ЖОСПАР:
Кіріспе:
• Жеке гормон өндіретін жасушалар туралы түсінік
Негізгі бөлім:
• Жайылмалы эндокринді жүйенің даму тарихы
• Апудоциттердің әсерлері
• Қасиеттері
• Апудогенез
• Жүйке жүйесінің нейроэндокринді жасушалары
• АІЖ орналасқан диффузды эндокринді жасушалар
• Апудопатиялар
Қорытынды:
Диффузды эндокринді жүйенің маңызы
Жеке гормон өндіретін жасушалар дегеніміз гормондық
әсері бар биологиялық белсенді заттарды жасап шығаратын
шығу тегі әртүрлі жасушалар немесе жасушалар тобы. Ал
жеке гормон өндіретін жасушалардың жиынтығы диффузды
эндокринді жүйе деп аталады. Бұл атаудың бірнеше
синонимдері бар: APUD-жүйе, паракринді жүйе, диффузды
нейроэндокринді жүйе, ПОДПА-жүйе, ашық жасушалар
жүйесі, хромафинді жүйе, гастроэнтеропанкреатикалық жүйе
және т.б.

Диффузды эндокринді жүйенің негізгі белгілері:
1) Биогенді аминдер және/немесе пептидті гормондар
түрінде басқаратын заттарды өндіру;
2) Бір орында, яғни без құрамында орналасқан эндокринді
бездің секрет бөлуші жасушаларымен салыстырғанда
жайылмалы (шашыраңқы) орналасуы.
Диффузды эндокринді жүйе организмнің барлық
жүйелерінің құрылысы мен қызметін басқаратын нейрогенді
және эндокринді механизмдердің орталық звеносы болып
саналады.
APUD-жүйенің ашылуына
ұмтылысты R.Heidenhain
зерттеулері жасады. 1870 жылы
тұңғыш рет асқазанның кілегей
қабатында хромоффинді
жасушалардың бар екендігін
жариялады. Кейінірек бұл
жасушаларды басқа мүшелерден
тапты және оларды Кульчицкийдің
R.Heidenhain
энтерохромаффинді жасушалары,
Нусс-баум, Николас, Фейртер
жасушасы, аргентафинді, ашық,
сары, түйіршікті жасушалар деп
атады. Бұл жасушалардың қызметі
бірнеше онжылдықтар бойы белгісіз
болып келді. 1932 жылы Masson олар
белгілі бір секрет бөледі деген пікір
айтты және бұл құбылысты
нейроэндокринді қызмет деп атады.
Masson
Жайылмалы эндокринді жүйенің концепциясын
алғаш рет 1938 жылы австриялық патолог
Friedrich Feyrter (1895-1973) қалады, Feyrter, F.: Über
diffuse endokrine epitheliale Organe. Leipzig: Johann
Ambrosius Barth 1938. Ол эндокринді, паракринді
және нейроактивті реттеу механизмдері арқылы
гомеостазды қамтамасыз ететін нейроэндокринді
жасушалардың кең желісі бар деп пайымдады.
Ұзақ уақыт бойы диффузды эндокринді жүйенің
концепциясы туралы «ұмытты». Тек 1969 жылы
дәл сол идеяны британдық гистохимик Anthony
Guy Everson Pearse (1916-2003) қайталап жеткізді Friedrich Feyrter
және өз концепциясын «амин ізашарларын басып
алуға және оларды декарбоксилдеуге қабілетті
нейроэндокринді жасушалардың жүйесі» деп атаған
болатын (the amine precursor uptake decarboxylation
concept of endocrine cells, APUD). Pearse, A.G. The
cytochemistry and ultrastructure of polypeptide
hormone-producing cells of the APUD series and the
embryologic, physiologic and pathologic implications of
the concept. J. Histochem. Cytochem., 1969, 17, 303–
313.
Қазіргі кезде нейроэндокринологияның негізін
салушы болып Friedrich Feyrter есептеледі. («Father
Anthony Guy
of Neuroendocrinology»). Everson Pearse
Н.Т.Райхлин мен И.М.Кветной (1991) APUD
аббреватурасы негізінде келесі терминдерді ұсынды:

апудоциттер - APUD-жүйесіне өздерінің қызметтік,
морфологиялық және т.б. сипаттамаларына сәйкес
енгізілген жетілген дифференцирленген эндокринді
жасушалар, яғни биогенді аминдер мен пептидті
гормондар бөлу қабілетіне ие жасушалар;
апудобласттар — апудоциттер түзілетін
полипотентті жасушалар;
апудогенез — APUD-жүйенің жасушаларының шығу тегі;
апудопатия —апудоциттердің құрылысы мен
қызметінің бұзылысынан туындаған патологиялық
жағдайлар, клиникалық синдромдармен көрінеді.
апудомалар —APUD-жүйесі жасушаларының қатерсіз
ісіктері;
апудобластомалар —апудоциттердің қатерлі ісіктері.
Апудоциттердің
әсерлері

жергілікті дистанционды
(паракринді) (эндокринді)

Организмнің жалпы
Мүшелердің қызметіне, тіпті,
жасушаларына әсері жоғары жүйке жүйесіне
әсері
Апудоциттердің орналасуы
Жүйке жүйесінің нейроэндокринді
жасушалары
1. Бас мида әр түрлі нейропептидтер түзіледі.
2.Олардың көпшілігі синапста сигналды
жеткізуге қатысады, яғни медиатор қызметін
атқарады.
3. а) Бірақ кейбір нейропептидтер сигналды алыс
қашықтықтан жеткізеді – мида үлкен не кіші
аумақта немесе тұтас организм деңгейінде.
б) Бұл жағдайда олар гормон тәрізді жұмыс
жасайды.
4. а) Бізге гипоталамустың нейрогормондары-
статиндер, либериндер, АДГ, окситоцин
бұрыннан белгілі.
б) Басқа нейрогормондар, мидың жеке
нейроэндокринді жасушаларымен бөлінуі мүмкін.
Жүйке жүйесінің нейроэндокринді
жасушалары
1. Эндорфиндер мидың
опиоидты рецепторларына әсер
беріп

Жансыздандыру және
Жансыздандыру әсерін тыныштандыратын қасиет
көрсететін нейропептидтер көрсетеді.

1. Опиоидты(морфин
тәрізді) нейропептидтер - 2. Нейротензиннің әсері
эндорфиндер және т.б. анальгиннің әсеріне сәйкес:
2. Нейротензин. Жансыздандыру әсері
гипотермия (температураның
төмендеуі) және
гипотензиямен (қысымның
төмендеуі) қосарлана жүреді.

3. Пептид дельта-сна. 3. Пептид дельта-сна
ұйықтататын эффект береді.
Асқазан ішек
жолдары және ұйқы
безінің АПУД-жүйесі
жақсы зерттелген,
оларды
гастроэнтеропанкр
еатикалық
эндокринді жүйеге
біріктіреді, оның
үлесіне барлық
апудоциттердің
жартысы сәйкес
келеді.
Асқорыту жүйесінің нейроэндокринді жасушалары
Секрет
Жасу-
№ Орналасуы Гормон грануласы Гормон әсері
ша типі
мөлшері, нм

Гепатоциттердің глюкогенолизін
Асқазан, Глюкагон
1 A 250 белсендіреді, сол себепті қанда глюкоза
жіңішке ішек (энтероглюкагон)
мөлшері көбейеді

Асқазан,
жіңішке ішек, тоқ Эндокриноциттермен гормондардың
2 D ішек Соматостатин 350
бөлінуін тежейді

Асқазан,
жіңішке ішек, тоқ Серотонин, P Перистальтикалық жиырылуды
3 EC ішек 300
заты күшейтеді сокращения

Тұз қышқылының секрециясын
4 ECL Асқазан Гистамин 450
жоғарылатады
Тұз қышқылының секрециясын
жоғарылатады. Асқазаннан 12 елі ішекке
химус қозғалысын және қозғалыс
белсенділігін реттейді. Асқазанның
Асқазан, пилорикалық бөлімінің жиырылуын
5 G Гастрин 300
жіңішке ішек белсендіреді және гастродуоденальды
сфинктердің босауын реттейді.
Асқазанның кілегей қабатының
регенеративті жасушаларының
пролиферациясына қатысады.
Гепатоциттердің глюкогенолизін
Асқазан, белсендіреді, сол себепті қанда глюкоза
6 GL жіңішке ішек, Глицентин 400 мөлшері көбейеді
тоқ ішек

Холецистоки Ұйқы безден ферменттердің бөлінуін
7 I Жіңішке ішек 250 реттейді. Өт қапшығының жиырылуына әсер
нин береді.
Асқазанның
8 K Жіңішке ішек Тежеуші 350 Тұз қышқылының секрециясын тежейді.
пептиді

Жіңішке ішектің перистальтикалық
9 Mo Жіңішке ішек Мотилин -
жиырылуын күшейтеді.

Мықын ішекте қан айналымын жақсартады
10 N Жіңішке ішек Нейротензин 300 және жіңішке, тоқ ішектердің
перистальтикалық жиырылуын төмендетеді.

Негізгі жасушалармен ферменттердің
Панкреатика шығуын реттейді. Париетальды
Асқазан және
11 PP (F) лықполипепти 180 жасушалармен тұз қышқылының бөлінуін
тоө ішек тежейді.ұйқы безінің экзокринді секрециясын
д
баяулатады.
Ұйқы безі сөлімен бикарбонаттардың
12 S Жіңішке ішек Секретин 200
шығуын реттейді.

Асқазан, Вазоактивті Жіңішке ішек пен тоқ ішектің
13 VIP жіңішке, тоқ жіңішкеішектік - перистальтикалық жиырылуын күшейтеді.
ішектер пептид АІЖ мен су мен иондардың бөлінісін реттейді.
Апудоциттердің қасиеттері:
1. Биогенді аминдер — катехоламиндер
(адреналин, норадреналин, дофамин) мен серотониннің (5-
гидрокситриптамин) жоғары концентрациясы.
2. Биогенді аминдердің ізашарлары — белгілі бір
аминқышқылдарды (тирозин, гистидин и т.б.) жұтып алу
қабілеті.
3.Жұтылған аминқышқылдарды декарбоксилдеу (олардың
карбоксил тобын жою және осы тәсілмен аминқышқылдарды
аминдерге айналдыру).
4. Арнайы ферменттер — глицерофосфатдегидрогеназа,
бейарнайы эстераза, холинэстеразаның жоғары мөлшері
5. Аргирофилия (күміс тұздарымен боялады).
6. Арнайы иммунофлюоресценция (арнайы нәруыз-
маркёрлармен байланысу).
7. Ерекше фермент — нейронспецификалық енолазаның
болуы.
гипоталамус,
эпифиз, бүйрекүсті
безінің милы заты
жасущалары,
нейро- қалқанша безінің
эктодерма парафолликулярлы
жасушалары, жүйке
жүйесінің жеке
секрет бөлуші
жасушалары
Шығу тегі терілік аденогипофиздің
эктодерма жасушалары
Асқорыту жүйесінің
ішектік көптеген жеке
энтодерма эндокринді
жасушалары
Жүрекше
кардиомиоциттерінің
мезодерма
секреторлы
жасушалары
мезенхима Мес жасушалар
Тест сұрақтары:
1. Эндокриндік жүйенің орталық реттеуші құрылымдарына жатады:
А) қалқанша безі
В) гипофиз
С) қалқанша маңы безі
Д) бүйрек үсті безі
Е) жыныс бездері
2. Шеткері эндокринді бездерге жатады:
А) гипофиз
В) эпифиз
С) гипоталамус
Д) қалқанша безі
Е) аталық жыныс безі
3 . Орталық ішкі секреция жүйесінің құрамына кіреді:
А) бас миының ақ заты
В) орталық мидың және мишықтың ядролары
С) гипоталамус, гипофиз, эпифиз
Д) сопақша мидың және көпірдің ядролары
Е) жұлынның сұр заты
4 . Эндокринді және эндокринді емес қызметті біріктіре атқарады:
А) қалқанша және бүйрек үсті бездері
В) гонадалар, плацента, ұйқы безі
С) гипофиз, эпифиз, гипоталамус
Д) көкбауыр және лимфалық түйіндер
Е) бауыр және тілдің сілекей бездері
5 . Қалқанша безінің фолликулы:
А) май жасушаларының жиынтығы
В) қуыссыз көп қабатты жасушалар қатары
С) екі қабатты эпителийден құралған түтікше
Д) қабырғасы бір қабатты эпителийден құралған көпіршік
Е) фибробластылар жиынтығы
6. Бүйрек үсті безінің милық затының даму көзі:
А) желбезек қалтасының 4 жұбының эпителийі
В) кеуделік ішектің эпителийі
С) алдыңғы ішектің эпителийі
Д)ганглиозды табақшаның нейробластылары
Е) целомдық эпителий
7. Бүйрек үсті безінің милық заты дамиды:
А) нейроэктодермадан
В) ауыз шұңқырының эпителийінен
С) целомның эпителийінен
Д) жұтқыншақтың қабырғасының өсіндісінен
Е) желбезек қалтасының эпителийінен
8 . Ұйқы безінің құрылымдық- қызметтік
бірлігін атаңыз:
А) бөлікше
В) бөлікшеаралық шығару өзегі
С) панкреаттық ацинус
Д) жалпы панкреаттық өзек
Е) бөлікшеішілік шығару өзегі
9 . Ұйқы безінің апикальды бөлігі оксифильді, ал базальды бөлігі базофильді боялатын
жасушасы:
А) А- жасушасы
В)В- жасушасы
С) фибробластылар
Д) ациноциттер
Е) орталық ацинозды жасушалар
10 . Қанға инсулин бөлетін ұйқы безінің жасушасы:
А) Д- жасушасы
В) С- жасушасы
С) В- жасушасы
Д) А- жасушасы
Е) РР- жасушасы
11 . Ұйқы безінің шығару өзектерінің эпителиі:
А) көпқабатты жазық мүйізденбейтін
В) көпқабатты жазық мүйізденетін
С) көпқатарлы кірпікшелі
Д) бірқабатты жазық, текшелі, призмалық
Е) өтпелі
12. Ұйқы безінің А жасушалары өндіреді:
А) инсулинді
В) глюкагонды
С) соматостатинді
Д) вазоинтестинальды полипептидті
Е) панкреаттық полипептидті
ТЕСТІЛЕРДІҢ ЖАУАПТАРЫ

№ жауабы № жауабы

1 B 11 D

2 D 12 C

3 C

4 B

5 D

6 D

7 A

8 C

9 D

10 C
КЛИНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ОҚИҒАЛЫҚ ЕСЕПТЕР
1. Препаратта екі без берілген. Біріншісінде жақсы дамыған
секреторлық бөлігінде өндірілген өнім шығару өзегі арқылы қуысқа
бөлінеді. Екіншіде секреторлық жасушалардың топтарының
арасында өндірілген өнім тасымалданатын гемокапиллярлардың
торлары орналасқан. Бездердің қайсысы эндокриндік болады?
2. Гипофиздің препаратында екі көру аймағы зерттелуде. Біріншісінде
кіші көлемді өсінділі жасушалар және олардың арасында орналасқан
жүйкелік талшықтар байқалды. Екіншісінде әртүрлі тинкториалдық
белгілері бар эпителийлік жасушалардың тізбегі анықталды.
Гипофиздің қандай бөліктері зерттелуде?
3. Тәжірибеде жануарлардың бірінші тобына кастрация, екінші
тобына тиреоидэктомия жасалды. Гипофиздің қандай аденоциттері
операцияға жауап беретінін және оның себебін анықтаңыздар.
4. Босану барысында жатырдың жиырылу қабілеті төмендегені
анықталды. Гипоталамустың қандай гормоны жатырдың жиырылуын
күшейте алады?
5. Қалқанша безінің микроскопиялық зерттеуі кезінде
фолликулалардың пішіні кішірек, коллоиды аз, вакуолдері көп,
тироциттері биік, призмалық екені анықталды. Бұл көрініс мүшенің
қандай қызметтік жағдайына тән болады?
ОҚИҒАЛЫҚ ЕСЕПТЕРДІҢ ҚЫСҚА ЖАУАБЫ
1. Екінші препаратта
2. Біріншісінде - нейрогипофиз, екіншісінде - аденогипофиз
3. Бірінші топта – гонадотропоциттердің, екінші топта –
тиреотропты жасушалардың өзгерістері байқалады. Олар ФРГ,
ЛГ және ТТГ өндіреді.
4. Окситоцин
5. Гиперфункциялық
APUD-жүйенің құрылым қызметтік реттелісінің бұзылысынан,
гиперпродукция немесе пептидтік гормондар мен биогенді аминдердің
жетіспеушілігінен, клиникалық синдромдармен көрінетін апудопатиялар
дамиды. Апудопатияның себебі кез келген фактор болуы мүмкін: мутация,
гендердің құрылысы бұзылысы, физико-химиялық,, вирусты, бактериальды
факторлар, канцерогендік әсерлер, жарақаттар, эмоциональды бұзылулар
және т.б.
Апудопатияның патогенезінің негізінде APUD-жүйенің жасушаларымен
өндірілетін биогенді аминдер мен гормондардың синтезі мен метаболизмінің
бұзылысы жатыр.
Апудоциттер ісіктердің— апудома мен апудобластомалардың даму көзі
болуы мүмкін..
Оларға жататындар:
Гипофиз ісіктері;
продуцирующие АКТГ, МСГ, СТГ;
пролактин и басқа пептидные гормондар;
пинеаломы;
пинеобластомы;
Қалқанша бездің медуллярлы рагі;
Қалқанша маңы бездерінің аденомасы;
феохромоцитомы;
овсяно-клеточ-ный рак легкого.
Қорытынды:
Диффузды эндокринді жүйе жалпы эндокринді
жүйенің бір бөлімі. Сол себепті эндокринді
жүйенің адам организміндегі орасан зор маңызын
ескере отырып, әр жерде шашырай орналасқан
жоғарыды аталған жасушаларға тоқтамай өту
мүмкін емес. Олардың әсерлері де, жергілікті,
дистанционды, организмнің құрылымдық
қызметтік реттеуде еш айырбастауға
келмейді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Гистология, цитология и эмбриология: учеб. для мед. вузов, С.Л. Кузнецов, Н.Н.
Мушкамбаров. - М.: Медицинское информационное агентство, 2007. - 600 с.
2. Гистология, учебник под редакцией Афанасьева Ю.И., Кузнецова С.Л., Юриной
Н.А. М.: Медицина, - 2004. - 764 с.
3. Атлас по гистологии, цитологии и эмбриологии: учеб. пособие для студентов мед.
вузов. /С.Л. Кузнецов, Н.Н. Мушкамбаров, В.Л. Горячкина. - М.: 2005. - 400 с.
4. Руководство по гистологии, т.1 и 2, под редакцией Р.К.Данилова, В.Л. Быкова,
Одинцова И.А. СпецЛит, Санкт-Петербург, 2001.
5. Основы цитологии, эмбриологии и общей гистологии. Мяделец О.Д. М.:
"Мед.книга", Нижний Новгород. Изд. НГМА. - 2002. 367 с.
6. Гистология, эмбриология, цитология + СD. 3-е изд., перераб и доп. Ред.:
Улумбеков Э.Г., Челышева Ю.А.: учебник. - М., 2007.
7. Гистология. Комплексные тесты: ответ и пояснения. Ред.: С.Л. Кузнецова, Ю.А.
Челышев: учеб. пособие. – М., 2007.
Қазақ тілінде:
8. Гистология оқу құралы төрт бөлімді/ Ж.О. Аяпова. Алматы, Кітап баспасы. -2005.
285 б.
9. Гистология, цитология және эмбриология атласы медицина жоғары оқу
орындарының студенттеріне арналған Р.Б. Абильдинов, Ж.О. Аяпова, Р.И. Юй. –
Алматы «Эффект» баспасы, 2006. -416 б.
10. Гистология, цитология және эмбриология атласы медицина жоғары оқу
орындарының студенттеріне арналған оқу құралы. /П.Қазымбет, М. Рысұлы, Ж.Б.
Ахметов.-Астана, 2005. - 400б.
11. Гистология, цитология и эмбриология: атлас для студентов медицинских ВУЗов. /Р.Б.
Абильдинов, Ж.О. Аяпова, Р.И. Юй. - Алматы, 2006. - 416 с.

Ұқсас жұмыстар

ПАРОДОНТОЗ. Клиникасы. Диагностикасы

Қалқанша без эндокринді жасушалары

Эндокринология аурулары

Эндокринді жүйе

Диффузды эндокринді жүйе

Аңдардың ішкі секреция бездері

Бүйрек үсті безі

Эндокринді және эндокринді емес функциялары бар ағзалардың физиологиясы және олардың организм жұмысына әсері

Эндокринді жүйе гормондары

Қалқанша маңы бездері

Пәндер