Мектеп жасына дейінгі баланың есте сақтау қабілеті мен зейінінің дамуы

Мазмұны

1-бөлім. Мектеп жасына дейінгі баланың есте сақтау қабілеті және зейінінің дамуының теориялық зерттеулері

1. 1 Мектеп жасына дейінгі балада зейіннің дамуы және оны тәрбиелеудің маңызы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1. 2 Мектеп жасына дейінгі баланың есте сақтау қабілеті үдерісінің ерекшелігі. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1. 3 Зейін және есте сақтау қабілетінің мәселелері бойынша шетел және отандық зерттеуші ғылыми еңбектеріндегі тұжырымдар. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

ІІ тарау. Мектеп жасына дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті және зейіннің дамыту тәсілдері

2. 1 Мектепке дейінгі жастағы балалардың есте сақтау қабілеті және зейіннің зерттеу әдістері. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Бүгінгі таңда ұрпақ алдында “Қазақстан 2030” бағдарламасындағы: “Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеу қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы” деген ұзақ мерзімдік міндетті үшінші мың жылдықта іске асыру жауапкершілігі тұр. Актуалдығы. Осы курстық жұмыста «Мектеп жасына дейінгі баланың есте сақтау қабілеті және зейіні» тақырыбы қаралады. Зерттеу объектісі: мектеп жасына дейінгі баланың есте сақтау қабілеті және зейінін дамыту үрдісі.

Зерттеу мәні: ойындар, жаттығулар арқылы мектеп жасына дейінгі баланың есте сақтау қабілеті және зейінін дамыту жағдайлары.

Зейін - адам санасының белгілі бір затқа бағыттала тұрақталуын көрсететін құбылыс. Зейіннің физиологиялық негізін орыс физиологы, академик А. А. Ухтомскийдің (1875 - 1942) доминанта теориясы бойынша түсіндіруге болады. Бұл теория бойынша, сыртқы дүниенің көптеген тітіркендіргіштерінің ішінде біреуі миға күшті әсер етеді де, оның бір алабын ерекше қоздырады. Мидың осы күшті қозған алабы қалған алаптардағы әлсіз қозуды өзіне тартып отырады.

Адамдардың зейіні

ырықты

ырықсыз

үйреншікті

3ейін басқа процестерді сүйемелдейтін субъективтік фактор. 3ейінді кейде аттенционалды әрекеттер деп те атайды. 3ейін (А. Р. Лурия) - субъектінің қажетті ақпаратты таңдап алу, қимыл-қозғалыстардың таңдамалы бағдарламасын сүйемелдеп, қамтамасыз ету және осы бағдарламаның ағымын қадағалау процесі.

Зейін тітіркендіргіштердің мына қасиеттерімен ынталандырылады:

Интенсивтілігі

Жаңалығы

Аффективтілігі.

П. Я. Гальпериннің тұжырымы бойынша: 3ейін - бағдарлық-зерттеулік іс-әрекеттің негізгі шарты. Өзінің қызметі жағынан, зейін өзі бағытталған феноменнің мазмұнын қадағалау болып табылады. Зейінде қадағалау белгілі бір белгі, өлшем, үлгі арқылы жүзеге асады.

Зейінді анықтаудың жолдары:

Зейіннің функциялары

1. Қазіргі сәтте қажетті психологиялық және физиологиялық процестерді белсендіріп, қажетті еместерін тежейді

2. Ортадан келетін ақпараттың мақсатты, ұйымдасқан түрде сұрыпталуын қамтамасыз етеді;

3. Бір объектіде ұзақ уақыт шоғырлануын қамтамасыз етеді.

;

Зейіннің жүйеленуі

тегі

Табиғи

Әлеуметтік

Іске асуы

Еріксіз

Үйреншікті

Ерікті

Объектпен байланысы

Тура

Жанама

Зейіннің түрлеріне тоқталайық. Шәкірттің сабақты түсіне алмауы, есінде дұрыс сақтамауы, қате жіберуі, адамның үйренген бір кәсібін меңгере алмай орашолақтық жасауы тәрізді іс-қылық, оған жөнді зейін қоймауынан. Осыған орай адам зейіні үшке бөлінеді. Олар:

Медицина ғылымдарының докторы, профессор Х. Сәт-паеваның түсіндіруінше, «Ми іс-әрекетінің ең тартымды құбылыстарының бірі - оның қабылданған ақпаратты сақтау және еске түсіру, яғни зерделілік қабілеті. Зерде дегеніміз - жүйкенің ақпаратты код түрінде сақтап, нақтылы бір жағдайда оның қасиеттері мен көшірмесін өзгертпестен қайта жаңғыртуы. Зерде есте қалдыру, сақтау және еске түсіру үдерістерінен тұрады».

Зерденің түрлері

1. Генотиптік зерде. Ол шартсыз рефлексті, ырық -сыз сезімді және импритингті қалыптастырушы

2. Фенотиптік зерде. Ол тірі ағзаның жеке дамуы кезінде иемденген мәліметтерін өңдеу мен сақтау механизмін жүзеге асырады.

Зерде есте қалдыру, сақтау және еске түсіру үдерістерінен тұратындықтан, біз енді ес туралы жалпы түсінікке, адамдардың есте сақтау қабілетінің, яғни, зеректігінің құдіреттілігіне тоқталсақ[5] .

Мектеп жасына дейінгі баланың есте сақтау қабілеті үдерісінің ерекшелігі

Ол - күрделі психикалық әрекет. Ес айналамыздағы бізге әсер ететін дүниені, ондағы заттар мен құбылыстарды жүйкемізде сәулелендірудің бір түрі.

Қоршаған ортаның әсерімен мида пайда болған бейнелер із-түссіз жоғалып кетпейді, көпке дейін сақталып тұрады. Негізінен, талантты адамдардың бейнелі есі мен эмоциялық есі күшті дамыған болып келеді.

Есте сақтауды үйретудің ең қарапайым тәсілі қайталату және баланың ерікті есте сақтауын дамыту үшін көргенін естігенін өз сөзімен әңгімеліп айтып берудің өзі материалдың баланың есінде берік сақталуы үшін маңызы зор.

Зинаида Михаиловна Истомина 3 тен 7 жасқа дейінгілердің есінің дамуының үш дәрежесін анықтаған.

Зейін және есте сақтау қабілетінің мәселелері бойынша шетел және отандық зерттеуші ғылыми еңбектеріндегі тұжырымдар

Мектепке дейінгі шақта бала сурет салғанда, ертегілер мен тақпақтарды ойлап шығарғанда зейіннің, естің, қиялдың неғұрлым айқын байқалады. Егер сәбилік шақта өзінде қабылдау мен ойлау іс-әрекеттері ретінде анықтауға болатын бағдарлау іс-әрекеттерінің ерекше формалары ретінде бөлінсе, мектепке дейінгі кезеңде мұндай іс-әрекеттер үздіксіз күрделілене және жетіле түседі, ал зейін, ес ұзақ уақыт жеке сипат ала алмайды.

К. Д. Ушинский «Балаға оқуды қызықты ете білу керек және сонымен қатар, оларды қызықтыра қоймайтын тапсырмаларды да бұлжытпай орындауды талап ету керек, бұл жұмысты орындағанда бір жағын басым етіп жібермей, екі жағын теңестіру арқылы еріксіз зейінді тудырып отырумен қатар, балада белсенді зейін шамалы болғанына қарамастан оны жаттықтырып отыру керек», - деп көрсетеді[21]

В. С. Мухина бойынша мектепке дейінгі шақ есте сақтау мен еске түсіру қабілеттілігінің пәрменді дамуымен сипатталады. Адамдар, оқиғалар есте сақталатын кезең мектепке дейінгі шақта анықталмаған мерзімге ығысады.

Зейін зерттеу әдістері

Зейінділік баланың басқа да жекелік жақтарымен біріге қалыптасады: темпераменті, қызығушылығы, мінезінің еріктік жағы т. б. В. Вундттың (1875) айтуынша, бұл әсерлер сананың анық нүктесінде болады (Blickpunkt des Bewusstseins), қалғандары, сана деңгейінде болғанымен анық меңгерілмейді. Олар сананың шекарасында болады.