Қызанақ

Презентация қосу

Қызанақ
Тақырыбы:

Қызанақ
Қызанақ – жемісі жеуге жарамды, біржылдық немесе екіжылдық шөптесін
өсімдік. Орыс тілінде «помидор» атауы итальян тіліндегі «pomodoro–алтын алма»
дегеннен шыққан. Ал «томат» атауы француздардан «tomate» деген сөзінен аударылған.
Отаны Оңтүстік Америка, бұл жерде қызанақтың жабайы және жартылай мәдени түрін
кездестіруге болады. Ең алғаш Еуропаға XVI ғасырдың
ортасында Испания, Португалия, кейін Италия мен Францияға да жеткен. Басында
барлығы қызанақты жеуге жарамсыз және улы деп есептеп, жемісінің әдемілігі үшін
бақша өсімдігі ретінде ғана өсірген. Қазіргі уақытта қызанақ ең кең таралған және
өсіретін көкөністердің бірі болып саналады. Түрінің көптігімен, дәмімен және диеталық
қасиеттерімен танымал. Қызанақтың тамыр жүйесі қатты және жақсы дамыған болып
келеді. Кейбір түрлерінің тамыры 1 метр тереңдікке дейін барады. Өсімдікке дұрыс
күтім жасалса, тамыр сабағының бойына да өсіп шығады. Осыдан қызанақты тек
тұқымы арқылы емес, тамыр сабақтары арқылы да көбейтуге болатынын көреміз.
Сабағының биіктігі түріне қарай 30 см-ден 2 метрге дейін барады. Ұсақ, сарғыш түсті
болып келетін гүлдері бір түпке жиналып өседі. Бір сабағында аталықтары да,
аналықтары да кездеседі. Жемісі өте шырынды, түріне қарай домалақ, сопақ, майда, ірі
болады. Түсі ашық күлгіннен, қою қызылға дейін болып келеді және сары түстілері де
кездеседі. Қызанақты жеміске де, көкөніске де жатқыза береді. Өйткені, 1893 жылы
АҚШ Жоғарғы Соты қызанақты көкөніс деп қабылдаса, 2001 жылы еуропалықтар оны
жеміс деп шешті. Біздің елде қызанақ көкөніс деп саналады.
Ғылыми топтастыруы

Дүниесі: Өсімдіктер
Кіші дүниесі: Tracheobionta
Бөлімі: Magnoliophyta
Табы: Magnoliopsida
Кіші табы: Asteridae
Сабы: Solanales
Тұқымдасы: Solanaceae
Тегі: Solanum
Түрі: S. lycopersicum
Екі-есімді атауы Solanum lycopersicum L.
Синонимдері Lycopersicon lycopersicum
Lycopersicon esculentum
               Қызанақ-жылу сүйгіш өсімдік.
      Оның өсуі үшін оңтайлы температура:
     күндіз-20-250С, түнде-12-150С. Температура 150С төмендесе, қызанақ
гүлдемейді. 100С өсуін тоқтатады, ал-1,50С опат болады. Сонымен
бірге ол үшін өте жоғары температура да зиянды. Температура  330С –
қа жеткенде, өсімдік өсуін баяулатады, ал 350С болғанда болғанда
фотосинтез тоқататылады; егер осы кезде ауаның салыстырмалы
ылғалдылығы төмендесе, онда түйіні түсе бастайды. 25-30 0С және
топырақтың орташа ылғалдылығы өскін 5-6 тәулікте пайда болады.
Егер топырақтың температурасы 110С-тан аспаса, онда тұқымдары
дерлік өнбейді. Бірақ термиялық өңдеуден өткен тұқымдар 80С, тіпті
одан да төмен жылылықта біргелкі өскін бере алады.
1811 жылы ботаникалық сөздікте 'томат - улы өсімдік болып есептелсе
де, оны Италияда бұрышпен, сарымсақ және маймен қосып жейді,
ал Португалия мен Богемияда одан ерекше қышқыл дәмі
бар соус дайындалады' деген хабар пайда болады.
1. Қызанақ асқазан мен ішектің сөл бөлу қызметі нашарлаған асқазан
ішек жолдары сырқаттары кезінде аса пайдалы. Ас қорытуды жақсартады.
Іштің қатуы мен қатар жүретін ішек қызметінің бұзылуы кезінде жеген дұрыс.
2. Қантты диабетке және семіздікке шалдыққан науқастар үшін томат
құнды тағам. Сапасы жақсы, тұзы аз немесе мүлде жоқ томат шырынының
құрамында ликопин бар. Ол организмді зиянды ісік ауруларының
талшықтарынан қорғайды. Қызанақ шырыны семіздікке жол бермейді.
3. Қызанақ 'иммунитетті’ де көтереді. Қызанақ пен бал қоспасының
денсаулыққы пайдасы мол. Ара шаққанда, дене күйіп қалған кезде де сол
жерге қызанақты екіге бөліп басудың пайдасы зор. Себебі қызанақ ара уын
денеге жаймайды және күйіктің ыстығын алады. Оған қоса ол теріні күн
сәулелерінің зиянынан қорғайды.
4. Үш айдан асқан қызанақ шырынын пайдаланбаған жөн,бұл
организмге зиян. Алайда бұл зиян бірден байқалмайды. Мұның
зардабы бүйрекке, қуыққа тас байлануға әкеп соқтырады.
5. Қызанақ адам организміне пайдалы витаминдерге бай,
құрамында қышқыл, каротин бар. Ересек адамдарда жиі кездестін
көк тамыр қуысының тығындалып қабынуы (тромбофлебит) мен көк
тамырдың кеңеюін (варикоз) емдеуде әсері зор. Сонымен қатар,
қызанақ пен оның шырынын төменгі қышқылдықты, гастритті
емдеуге пайдаланады.
6. Қызынақты жүрек-қан тамыр аурлары кезінде жеген
пайдалы. Өйткені, қызанақтың сұрыптарынан ғалымдар 24
пайдалы химиялық элемент тапқан. Онда темір, мыс, калий тұздары
көп. Бұлар жүректің жақсы жұмыс істеуіне көмектеседі, организмдегі
артық сұйықтықтарды, зиянды қалдықарды сыртқа шығарады. Ал
шырыны жүрек тамырлары мен қанайналым жұмысын жақсартады.
7. Томаттың балдырында өт айдағыш, несеп айдағыш,
микробтарға, қабынуға қарсы әсер ете алады. Және зәрдің шығуын
тездетеді, бұзылған зат алмасу процесін қалыпқа келтіреді.
Қызанақ сұрыптары өсу даму кезеңдерінің ұзақтығы бойынша
тез пісетіндер (өскін пайда болғаннан жемісін бірінші рет
жинағанша 110-115 тәулік), орташа мерзімде пісетіндер (115-120
тәулік) және кеш пісетіндер (125-130 тәулік) болып бөлінеді.
Қазақстанның Солтүстігінде аязсыз кезеңнің қысқалығына
байланысты тек тез пісетін және жекелеген жағдайларда орташа
мерзімде пісетін сұрыптар өсіріледі.
Ашық жерге арналған сұрыптар.
Агата. БОӨШҒЗИ-Н қырым селенкция стансасында
шығарылған. Ерте пісетін, салаттық сұрып. Өсінді кезеңі- 110
күндей. Детерминантты, биіктігі 45 см, байлауды және өгей
бұтақсыздандыруды тілемейді. Жемістері жайпақ- домалақша тегіс.
Тасымалдылығы өте жоғары. Жемісінің салмағы 80-110 г. Жемісін
бір мезгілде байлайтындығымен ерекшеленеді.
Гигант F1

Санька Max
Құрамындағы ликопиндердің көп болуына байланысты пайдалы
көкөністер арасындағы рейтингтің алдыңғы орнын қызанақтар алады.
Ликопин ол табиғи күшті антиоксидант. ДНК мутациясы қаупін
төмендете отырып, ол қатерлi iсiк торшаларының бөлінуі мен көп
онкологиялық ауруларға төтеп береді. Адам ағзасы ликопинді майдың
көмегімен жақсы қабылдайды, сондықтан қызанақ салатына мiндеттi
түрде жақсы зәйтүн майының бірнеше қасығын қосыңыз.
Қызанақтарда көп мөлшерде адамға қажетті дәрумендер мен
микроэлементтер бар. Құрамындағы жоғарғы мөлшердегі серотонинге
байланысты көңiл-күй жақсарады, фитонцидтерге байланысты
қабынуға қарсы және бактерияларға қарсы әсерлерге ие, хром тәбетті
тежеп, тез асқа қанағаттану сезімін туғызады. Сонымен қатар,
қызанақтар ас қорытуды жақсартып, жүрек –қан тамырлар
ауруларының алдын-алады. Олар астенияда, атеросклерозға,
азотемияға өте пайдалы. Қызанақтардың құнарлығының төмендігін
ескеріп, артық салмақпен күресетін диетологтар оны сүйікті көкөніске
жатқызады.

Ұқсас жұмыстар

Қызанақ өсіру технологиясы. Қызанақ өсіру

Жылыжайда қияр, қызанақ өсірудің технологиялары

Бизнес жоспар Қызанақ және қияр өсіру шаруашылығы

Қызанақ және қияр өсіру шаруашылығы

Шие - вишня

Картоп, көкөніс, жемістерд өңдеу және сақтау

Қызанақ дақылы

Көкөніс дақылдары

Бұқтырылған жылқы еті

ОҚО томаттың селекциялық зерттеуі

Пәндер