Қазақ тілінің синтаксисін қатысымдық-танымдық тұрғыдан оқыту: теориялық және әдістемелік негіздер

Скачать

Қазақ тілінің синтаксистік жүйесін оқыту

А. Байтұрсыновтың қазақ тілі синтаксисі туралы тұжырымдары оны оқыту жөніндегі соны пікірлер болып табылады. Тілші синтаксистің теориясын бір жүйеге түсірумен қатар, оны меңгертудің жолдарын ұсынды. «Ауыздан шыққан сөздің бәрі сөйлем бола бермейді, айтушының ойын тыңдаушы ұғарлық даражада түсінікті болып айтылған сөздер ғана сөйлем болады» деп, сөйлемнің қатысымдық қызметін айқындады

Синтаксисті қатысымдық-танымдық тұрғыдан оқыту мәселесі

Қ/с

Синтаксистің бөлімдері

Синтаксистің тұлғалары

Синтаксис тұлғалары-

ның өзара байланысы

1

Сөз бен оның формасының синтаксисі

Сөз бен оның формасы

Барлық синтаксистік тұлғаларды жасауға қатысады.

2

Сөз тіркесі синтаксисі

Сөз тіркесі

Жай сөйлемді құрауға қатысады. жеке сөзден және оның формасынан тұрады.

3

Жай сөйлем синтаксисі

Жай сөйлем

Құрмалас сөйлем мен күрделі синтаксистік тұтастық құруға қатысады.

4

Құрмалас сөйлем синтаксисі

Құрмалас сөйлем

Күрделі синтаксистік тұтастық құруға қатысады.

Жай сөйлемдерден тұрады.

5

Мәтін синтаксисі

Күрделі синтаксистік тұтастық

Жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнен тұрады.

Синтаксис

Сөйлемнің

синтаксисі

Сөз тіркесінің

синтаксисі

Сөздердің өзара тіркесу

қабілеттілігі, тіркесу

тәсілдері мен формалары,

сөз тіркестерінің құрамы,

олардың түр-түрі

қарастырылады.

Сөйлемнің құрылу

принциптері, сөйлемнің

құрамы, олардың түр-

түрі қарастырылады.

Сөйлем синтаксисі типтері

Жай сөйлем синтаксисі

Құрмалас сөйлем синтаксисі

Жақты

Жақсыз

Толымды

Толымсыз

Атаулы

Сабақтас

құрмалас

Салалас

құрмалас

Қазақ тілі синтаксисін тіл білімінің жеке саласы ретінде дәстүрлі оқыту. Синтаксисті оқыту мәселелері Ә. Хасенов, А. Әбілқаев, Ш. Әуелбаев және т. б. ғалымдардың еңбектерінен бастау алады.

И. Ұйықбаев «грамматикалық ережелерді білмеу, сөйлемдегі мағыналық қарым-қатынастарды түсінбеу орфографиялық қателерге» соқтыратынын дәлелдеп, диктанттың түрлеріне, олардың атқаратын рөліне тоқталып, сызбалар мен үлестірме қағаздарды ұтымды қолданудың жолдарын ұсынады

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс