Фонетико – фонематикалық жетіспеушілік

Фонетико - фонематикалық жетіспеушілік

Фонетико - фонематикалық дамымауы-бұл сөйлеу жүйесіндегі дыбыс айту үрдістерінің қалыптасуындағы бұзылыс, ол әртүрлі сөйлеу бұзылыстары бар балаларда дыбыс айту мен қабылдаудың бұзылу салдарынан болады. Мұндай категорияға қалыпты есту қаблеті мен интеллекті бар балалар жатады.

Фонетико - фонематикалық дамымаушылығының түсінігі

Левина Р. Е. балалардың тілін психологиялық тұрғыда зерттегенде мынадай қорытындыға келеді: тілдің, дыбыстың жағып толық меңгеруде басты мәселе фонематикалық қабылдау.

Баланың сөйлеу тіліндегі дамымаушылықтың қатарына дыбыстарды дұрыс айтпау, сөздік қорының жетіспеуі, мәнерлеп айту тәсілдерін дұрыс қолданбау, сондай-ақ «шамадан тыс бос

сөйлеу» жатады, Осыған байланысты сөйлеу тілінің құрлымы мен оларды балалардың ақылмен қолдануына аса назар аудару керек

Фонетикалық-фонематикалық сөйлеу бұзылысы - сөйлеудің дыбыстық жағының қалыптаспауының нәтижесі лексикалық грамматикалық қатардың дамуының дамымаушылығынің салдарын күшейтетін жүйелі бұзылыс. Яғни, мұндай балалар тек сауат ашу, жазу мен оқу процесінде ғана емес, сондай-ақ толығымен бастауыш оқыту бағдарламасын меңгеру қиынға соғады.

Мектепке дейінгі жастағы балалардың сөйлеу тіліндегі ақаулықтарды Р. Е. Левина, Р. М. Боскис, Н. Х. Швачкн, Л. Ф. Чистович, А. Р. Лурия сияқты психологтар, дефектологтар және педагогтар зерттеулер жүргізді. Г. А. Каше, Т. Б. Филичева, Г. В. Чиркина сияқты педагогтар фонетикалық- фонематикалық тілдік дамымаушылығы бар баланы тәрбиелеу мен оқыту жүйесін жасауға көп көңіл бөлді.

Сөйлеу тілінің дыбыстық қатарының қалыптасуындағы ауытқушылықтардың барлық түрі екі категорияда біріктіріледі

Сөйлеу тілінің дыбыстық қатарының қалыптасуындағы бұзылыстарға себепші

механизмдердің 7 түрін қарастыру қабылданған:

1. артикуляциялық мүшелердің бұзылысы (неврологиялық механизм) ;

2. артикуляциялық праксистің қалыптаспағандығы;

3. сенсорлы (перцептивті) бұзылыстар (көбіне есту) ;

4. аралас сенсомоторлы механизмдер;

5. артикуляциялық мүшелер мен тісжақ аппаратының анатомиялық аномалиясы;

6. функциональды бұзылыстар;

7. ақыл-ой дамымаушылығы;

Фонетико - фонематикалық дамымай қалушылықта балалардың бірнеше күйі болады:

Дыбыс айтылуы бұзылған кезде жеткіліксіз қиналу мен айыру анализі. Қалған дыбыс құрамы мен буындық құрылымы дұрыс анализ жасалады. Бұл фонетико - фонематикалық дамымаушылықтың жеңіл деңгейі .

Ауызша тілде жеткілікті қалыптасқан артикуляциясы бар бірнеше фонетикалық топтардан тұратын көп дыбыстарды айырудың жеткіліксіздігі. Бұл кезде дыбыстың талдау қатты бұзылады.

Терең фонематикалық дамымай қалушылықта бала сөздегі дыбысты «естімейді», оны сөз құрамынан бөліп және тізбегін анықтай алмайды.

Фонематикалық қабылдаудың төмен деңгейі:

Айтылған фонемді өз және бөтеннің тілінде айыра алмау.

Дыбыстың талдау мен жинақтаудың қарапайым формаларына дайын болмауы.

Тілдің дыбыстың құрамын талдауда қиналуы.

Мектеп жасына дейінгі балалардың фонетика - фонематикалық дамымаушылығын түзету

Бұл әрекет тілдің дыбыстық жағын түзетумен фонематикалық дамымаушылығына мақсатты бағытталған логопедиялық жұмыстар арқылы орындалады.

сөздің морфологиялық құрамын дамытуға көңіл бөлу, сөзді өзгерту және олардың сөйлеммен сәйкестігін.

Балалардың жәй құрмалас және күрделі сөйлемдерді құру дағдысына тәрбиелеу.

Байланысқан тілді дамыту, әңгімемен жұмыс; түзету міндеті қойылғанды қайта әңгімелеу.

Жүре пайда болатын зейін мен есті дамыту.

Мектеп жасына дейінгі балалардың фонетика - фонематикалық дамымаушылығын түзету

сөздің морфологиялық құрамын дамытуға көңіл бөлу, сөзді өзгерту және олардың сөйлеммен сәйкестігін.

Балалардың жәй құрмалас және күрделі сөйлемдерді құру дағдысына тәрбиелеу.

Байланысқан тілді дамыту, әңгімемен жұмыс; түзету міндеті қойылғанды қайта әңгімелеу.

Жүре пайда болатын зейін мен есті дамыту.

Аралас дыбыстармен жұмыс талабы:

Алғашқы қойылымға түрлі фонетикалық топтарға жататын дыбыстар алынады;

Балалардың тілінде араласып кететін дыбыстар, кезеңдермен уақыт бойынша артқа қалдырылып жүргізіледі;

Оқылған дыбыстарды бекіту барлық жақын дыбыстарды топтастырғанда жүргізіледі.

Әрі қарай кері буындардың талдауы мен жинақталуы жүргізіледі.

Әрі қарай тұтас сөзді оқу жүргізіледі (дыбыс емес) . Сосын балалар бір, екі, үш буынды сөздің толық сөздік-дыбыстық анализін меңгереді. Оқуға үйрену, жазуға үйрену мен тығыз байланысты. Балалар ауызша талдағаннан кейін сөздерді жазады сосын өз бетімен оқиды.