Нуклеин қышқылдары

Нуклеин

қышқылдары

1. Нуклеин қышқылдары туралы жалпы түсінік

2. Нуклеин қышқылдарының қызметі

3. Нуклеин қышқылдарының жіктелуі

4. Нуклеин қышқылдарының құрылымы

Нуклеин қышқылдары - тірі организмдегі тұқым қуалайтын ақпараттарды сақтай отырып, оны келесі ұрпақтарға жеткізетін күрделі құрылысты молекула.

1868 жылы швед биохимигі Ф. Мишер клетка ядросының құрамынан қышқылдық қасиеті бар затты бөліп алған. Оны алғаш рет ядродан тапқандықтан (латынша “нуклеус” - ядро) нуклеин қышқылы деп атады.

Нуклеотид

Нуклеин қышқылдарының құрылымы

Азотты негіз

(А, Г, Ц, Т)

Көміртегі-

дезоксирибоза

Фосфор қышқыл

қалдығы

Фосфор қышқыл

қалдығы

Азотты негіз

(А, Г, Ц, У)

Көміртегі-

рибоза

1853 жылы - ДНК моделі ұсынылды.

Комплементарлық немесе сәйкестік - үйлесімдік -

Кеңістікте молекулалардың немесе бөлшектердің өзара сутектік байланыс түзу арқылы бір - бірімен байланысуы. Қос қабатты спиральдағы азотты негіздердің қабысуы: бір тізбектегі аденинге екінші тізбектегі тимин, ал гуанинге цитозиннің қарсы тұруы.

(А+Т) +(Г+Ц) =100%

аРНК (мРНК)

тРНК

рРНК

Бірінші реттік құрылым

Бір нуклеотидтің дезоксирибозасы және екінші нуклеотидтің фосфаты көмегімен нуклеотидтер өзара байланысып жалғасады да, ұзын полинуклеотидтік тізбек құрайды.

ДНҚ молекуласы екі жіпшеден тұратындықтан молекулалық массасы нәруыздан жоғары болады.

Нуклеотид тізбектері азоттық негіздері арқылы сутектік байланыспен өзара байланысып, қос сақиналы ДНҚ айналмасын түзеді.

Екі нуклеотид аденин мен гуанин (екі сақиналы) пуриндік негізге, тимин мне цитозин (бір сақиналы) пиримидиндік негізге жатады.

Қос оралмалы ДНҚ сақинасы

ДНҚ ҚҰРЫЛЫМЫН АШУҒА ЕҢБЕК СІҢІРГЕН ҒАЛЫМДАР

1951 жылы американдық биохимик Э. Чаргафф ДНҚ молекуласының құрамына төрт нулеотид кіретіндігін тапты.

Р. Франклин ДНҚ молекуласының рентгенграммалық суретін бірінші түсірген ғалым.

ДНҚ молекуласының екі жіпшеден тұратынын және олардың азотты негіздері оралымның ішінде қалып, өзара сутектік байланыс түзетінін 1953 жылы американдық биохимик Дж. Уотсон мен ағылшын биофизигі әрі генетигі Ф. Крик ренгенқұрылымдық әдіспен дәлелдеді.

ДНҚ МОЛЕКУЛАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ МОДЕЛІН АШҚАН ҒАЛЫМДАР

Ағылшын биофизигі әрі генетигі. Молекулалық биология саласында зерттеу жұмыстарын жүргізді. Дж. Уатсонмен бірге ДНҚ құрылымының моделін жасады.

ДНҚ молекуласының құрылымдық моделін жасағаны үшін 1962 жылы халықаралық Нобель сыйлығына ие болды.

Френсис Крик

ДНҚ МОЛЕКУЛАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ МОДЕЛІН АШҚАН ҒАЛЫМДАР

Джеймс Уотсон

Америкалық биохимик.

Молекулалық биология саласында зерттеу жұмыстарын жүргізген. Нәруыз биосинтезі кезіндегі РНҚ рөлін зерттеді.

ДНҚ молекуласының құрылымдық моделін жасағаны үшін 1962 жылы халықаралық Нобель сыйлығына ие болды.

Құрамында азотты негіз, рибоза немесе

дезокисрибоза және фосфор

қышқылының қалдығы кіретін қосылыс

НУКЛЕОТИД деп аталады.

ДНҚ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Аденин қос сақиналы Гуанин

ДНҚ ХИМИЯЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Тимин

Цитозин

бір сақиналы

ҒЫЛЫМИ ТАҢБАЛАНУЫ

Аденин - А

Тимин - Т

Цитозин - Ц

Гуанин - Г

ДНҚ ҚҰРАЙТЫН ТӨРТ НУКЛЕОТИД

ДНҚ ҚОСАРЛАНҒАН ОРАЛМАСЫНЫҢ БӨЛІГІ

ДНҚ ЕКІ ЕСЕЛЕНУІ

Жасуша бөліне алдында ДНҚ екі еселенеді.

А Т А Г Ц А болса

Т А Т Ц Г Т болады

ДНҚ екі еселенуін 1958 жылы М. Н. Мейсельсон мен Ф. Сталь дәлелдеді.

ДНҚ ПІШІНДЕРІ

Молекуладағы нуклеотидті құрамына және иондардың

концентрациясына байланысты ДНҚ қос оралмасы

тірі организмдерде әр түрлі пішінде болады.

(солдан оңға қарай: A, B және Z формалары

ДНҚ БҰЗЫЛУЫ

ДНҚ әр түрлі мутагендердің әсерінен бұзылуы мүмкін. Ондай мутагендерге тотықтырушы және алкилдеуші заттар, жоғары электр қуатты электрмагнитті радиация ультракүлгін және рентген сәулелері.

Көптеген мутагендер екі көрші жұптың арасына тұрып қалады . Олар ары қарай ену үшін ДНҚ екі жіпшесін тарқатуға тырысады. Мұндай жағдайдың алдын алуда химиотерапия жүргізіледі.

ДНҚ жіпшелерінің ортасына тұрып қалған

мутаген темекі түтінінің негізі бензопирен,

ТЕЛОМЕР ҚҰРЫЛЫМЫ

Сызықты хромосомалардың соңында теломерлер деп аталатын ДНҚ арнайы құрылымы болады. Бұл бөліктердің негізгі қызметі хромосомалар соңының тұтастығын сақтау. Сондай ақ теломерлер ДНҚ соңын да деградациядан сақтайды.

Жасыл түспен құрылымның ортасына хелатирленген металл ионы көрсетілген.