Түзуші экологиялық факторлар және олардың зоналыққа әсері

Презентация қосу

Тақырып 11
Түзуші экологиялық факторлар
және олардың зоналыққа әсері
Дәріс жоспары
1. Топырақтың табиғи зоналығы
2. Топырақтардың жер бетінде таралу
заңдылықтары және оның қоршаған
ортаның экологиялық факторлармен
байланысы
3. Топырақтың тік белдеулік зоналығы.
Топырақтың классификациясы.
1. Топырақтың табиғи зоналығы
Топырақ зоналары – топырақ
түрлерінің түзілуі мен
генетикалық қасиеттері өзіндік
биоклиматтық жағдайына сай
қалыптасқан табиғи аймақтар.

Топырақ зоналары —
экватордан полюстерге қарай
климаттың өзгеру әсерінен жер
бетінде пайда болған ендік
бағытта кезектесіп орналасқан
топырақ түрлері.
Әрбір топырақ зоналары топырақ жамылғысының құрамына,
экологиялық жағдайлар кешеніне, сол зоналарда өсірілетін ауыл
шаруашылығы дақылдарының түрлеріне, қолданылатын
агрономиялық және мелиорациялық шаралардың өзгешелігіне қарай
бөлінеді.
Латеритті топырақ зонасы немесе тропик пен субтропик
облыстарындағы топырақ. Мұнда ылғалдылық пен жауын-шашын өте
мол және температура жоғары болып келеді.

Солтүстік Африкада, Аравияда, Оңтүстік Америка мөн Оңтүстік
Африканың батыс жағаларында, Австралияның батыс бөлігінде
таралған шөлдік тропиктік топырақтар зонасы.

Субтропиктік топырақ зонасы. Оның топырағы жерорта теңіздік
құрғақ және қуаң климатты субтропиктерде қоңыр түсті

Қоңыржай шөлдер мен субтропиктік шөлдердің боз
топырақ зонасы.

Бөлшектенген қара топырақ пен ормандық сұр топырақ зонасы. Ол
жіңішке өңір арқылы қара топырақ пен күлгін топырақ
зоналарының арасында орналасады.
Топырақ түзуші факторлар зоналылық тәртіпке бағынып
ретімен тарағандықтан, осы факторлардың әсерінен топырақ
та осы тәртіпке бағынады. Олар көлденең және тік белдеулік
топырақ зоналарға бөлінеді.

Ерекше көңіл аударатын құбылыс көлденең топырақ зоналарының
жазық территорияларда терістіктен оңтүстікке қарай жылжуынан
топырақ түрлерінің өзгеруі, биік аймақтарда жоғары қарай өрлеген
сайын, оның табиғаты мен климатының топырақ жамылғысынада
үлкен өзгеріс әкелуі.
Таулы өңірлердің топырақ зоналары – тау
беткейлерінде биіктік бағытта құралған бес
таулық облыстан тұрады.

Карпат-Кавказдық (жылы, ылғалды)

Орта Азиялық (құрғақ, жылы)

Оңтүстік Сібірлік (суық, ылғалды)

Камчаткалық Курильдік (өте ылғалды, суық )

Солтүстік Сібірлік (өте суық, орташа
ылғалды)
ҚАРА ТОПЫРАҚТЫ ЗОНА
ҚАРА ТОПЫРАҚ
2. Топырақтардың жер бетінде таралу
заңдылықтары және оның қоршаған ортаның
экологиялық факторлармен байланысы

Топырақтану ғылымының басты салаларының
бірі – топырақ географиясы.

Бұл сала жер бетінде топырақтардың таралу
заңдылықтары мен топырақ түзуші факторлардың
байланысын, топырақтардың кеңістікте ауысуын,
олардың Жер шарында немесе белгілі бір аймақта,
кезектесіп орналасуын зерттейді.
Топырақтану ғылымының
негізін қалаушы
В.В.Докучаев топырақ
географиясын, яғни
топырақтардың Жер
бетіндегі таралу
заңдылықтарын ашып,
топырақтарды алғаш
ғылыми негізде картаға
түсірген.

В.В.Докучаевтың айтуынша топырақ өзін түзуші
факторлар: климат, өсімдіктер т.б. сияқты табиғатта белгілі
бір тәртіппен, табиғаттың зоналық заңына бағынады. Олай
болса, топырақ табиғаттың сол зоналық заңына сәйкес
кездеседі.
Кейінгі жылдары дайындалған әлемнің топырақ
карталарында топырақтардың көлденең ендік
немесе көлденең меридиан бағытына сәйкес
орналасуы және басқа да топырақ таралу
құбылыстары көрсетіледі.
В.В.Докучаев 1899 жылы бүкіл терістік жарты
шар топырақтарының зоналық сызба-
нұсқалық картасын жасап, оны 1900 жылы
Парижде өткен әлемдік көрмеде көрсетті.

В.В.Докучаев әлемдік топырақ зоналарын
беске бөлген:
бореальды (арктикалық)
орманды
далалық қаратопырақты
аэреалды (олар: тасты, құмды, cорланған және
лессті шөлдерге бөлінді);
латеритті топырақ зонасы.
3. Топырақтың тік белдеулік зоналығы.
Топырақтың классификациясы.

Таулы аймақтардың ауа райы да, өсетін ағаш, өсімдіктері мен жан-жануарлар
дүниесі де басқаша. Бұл өзгерістер тау етегінен жоғары көтерілген сайын анық
білінеді.Осындай өзгерістерді топырақтан да көруге болады. Топырақтың бұлай
өзгеріп, әр түрлі зоналарға бөлінуін топырақтың тік (белдеулік) зоналылығы
деп атайды.

Терістіктен оңтүстікке қарай топырақтың өзгеріп, әртүрлі зоналарға
бөлінуін топырақтың көлденең (ендік) зоналығы дейді. Ал биік таулы
аймақтарда табиғат жағдайы жазық алқаптарға қарағанда өзгеше.
Топырақты классификациялауда оның барлық
қасиеттерін қамту қиын, сондықтан кейбір
ғалымдар, мәселен К.Д.Глинка оның негізіне
топырақтардың ылғалдану құбылысын ұсынды.
П.С.Коссович пен К.К.Гедройц топырақтардың
химиялық құрамын негізге алған классифи-
кацияларды ұсынды.
В.В.Докучаевтан соң топырақ классификациясы мәселелерімен
көптеген оның шәкірттері: Н.М.Сибирцев, П.С.Коссович,
К.Д.Глинка, К.К.Гедройц, С.А.Захаров, А.Н.Сабанин, С.С.Неуструев,
Б.Б.Полынов т.б. шұғылданды.

Топырақтарды практикада қолдану
бағытына қарай, мәселен: суару, құрғату,
тыңайтқыштар енгізу, эрозия және
ластанудан қорғау жағдайларына
байланысты топырақты
классификаииялаудың қолданбалы жүйесі
пайдаланылады.

ф и ка ц иясы
кл а с с и ір г енде,
қ тү с
Топыра р д ы к а р таға
оп т а ғ а нд а
қ т а т
топыра г р о ө нд і р і с тік қарай
а ғын а
оларды р лы л ы
е құ на ы лады.
жә н л д а н
а н ғ а н д а қо
ба ғ а л
Топырақты классификациялау жұмыстарының күрделілігі – ол
жүйеленуге тиісті топырақтардың барлық қасиеттерін, олардың
пайда болып, түзілу құбылыстарын, топырақ түзуші
факторлардың тигізетін әсерлерін, адам қоғамының әсерін, яғни
табиғи-тарихи әдістерді қолдану қажет.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Биотикалық факторлар

Топырақтардың жер бетінде таралу заңдылықтары жəне оның қоршаған ортаның экологиялық факторлармен əсері

Топырақтың түзілуіне аймақтың геологиялық жасының әсері

Саңырауқұлақтардың биогеоценоздағы маңызы

Микроорганизмдерге физикалық факторлардың әсері

Металдар биотехнологиясы

Континентальды ауа райы

Топырақ және агротопырақтану ілімінің даму тарихы. Топырақ түзілу үрдісінің мәні. Топырақтанудың негізгі салалары. Либих,Докучаев,Костычев,Вильямс

БИОТИКАЛЫҚ ФАКТОР

ӨСІМДІКТЕРГЕ ЖӘНЕ ФИТОЦЕНОЗДАРҒА ӘСЕРІ

Пәндер