Ілияс Жансүгіров лирикасының көркемдігі, сөз жасамы

Өмірбаяны

5 мамыр 1894 жыл, Алматы облысы Ақсу ауданы - 1938 жыл

Ақын

Қоғам қайраткері

Алғашында өз әкесінен, ауыл молдаларынан сауат ашқан.

Қарағаш ауылында жәдитше бастауыш мектепті бітіреді.

1919 жылы. Ташкенттегі екі жылдық мұғалімдік курсқа түседі.

Болашақ ақынның бұдан соңғы біраз уақыты ауылда өтеді.

Совет үкіметінің алғашқы жырларында-ақ әдебиет табалдырығын аттаған жас ақын

Жазушы Сәкен Сейфуллин бастаған жаңа әдебиет тының астында

Мен бірге сол әдебиеттің іргесін көтеріп, қабырғасын қаласты.

Бейімбет Майлин

Мұхтар Әуезов

Сәбит Мұқанов

Еңбектері

Ілияс Жансүгіров өлең жазуды 1912 жылы бастаған. Оның «Балдырған», «Қызыл жалау» атты өлең дәптерлері кейін, 1957 жылы Ұлттық кітапханадан табылды. Бұлар 1917 жылы Семейде шығып тұрған «Сарыарқа» газетінде жарияланған.

«Сарыарқаға»

«Тілек»

1923 жылы «Сана» журналында «Мерген Бөкен» әңгімесі басылып шықты. Осыдан соң Жансүгіров өлеңдері «Тілші», «Ақжол», «Кедей еркі» газеттерінде жиі жарияланып жүрді. Осыдан былай қарай Жансүгіров халқына қаламы ұшталған, терең ойлы, талантты ақын ретінде мәшhүр болды.

Жансүгіров шығармаларының бастау алар арнасы - қазақ халқының бай ауыз әдебиеті, Абай поэзиясы, орыс және дүние жүзі әдебиетінің озық үлгілері. Оның шығармалары сан салалы, көп қырлы.

Жансүгіров халықтың бай фольклорын жинасуға, оның озық үлгілерін халық игілігіне айналдыруға, басылып кітап болып шығуына үлкен үлес қосқан.

Олардың озық үлгілерін өзі жазған мектеп оқулықтары мен хрестоматияларына енгізіп, мектеп оқушыларының халықтық тарихынан, өткен өмірінен хабардар болуына зер салған. Жансүгіров әдебиет сынына да араласып, әдеби көркем сын жанрының дамуына ат салысты.

Ол А. С. Пушкиннің, М. Ю. Лермонтовтың, Н. А Некрасовтың, Максим Горькийдің, Генрих Гейне мен Виктор Гюгоның, Ғ. Тоқайдың, К. Лахутидің

1936 жылы А. С. Пушкиннің 100-жылдығына Ілияс Жансүгіров «Евгений Онегин» романын аударып өзінің кітабына еңгізген.

Бірақ соғыс жылдары ол роман басқа кісінің атымен шығыпты. Ілияс Жансүгіров ақталғаннан кейін оның туыстары соттасып сол романды Ілияс Жансүгіров аударғанын дәлелдеді.

Күй туралы тақырыпта

1935 жылы қайта оралып,

“Күйші” поэмасын жазады.

Матайдан шыққан қобызшы шал емес,

Үйсіннен шыққан домбырашы жігіт, ол-

Арқадан келген хан Кененің алдында күй ағызады.

Шығармаларының ішіндегі айрықша әдемі, мазмұны мен түрі қиысқан, кесек шыққан шығармаларының бірі- “Гималай” атты өлеңі

Гималай - көктің кіндігі. Гималай- жердің түндігі, Мұз- туырлық, қар- үзік Түрілмеген бір күні, -деп, жырлайды.

Шумағындағы кіндік, түндік, туырлық, үзік секілді қазақтың ұғымындағы сөздерді метафора ретінде шебер пайдаланған ақын өзінің табиғи сезімінен туған, нағыз толқыған жанның жүрек түпкірінен шыққан шынайы сөзін берген.

«Дала» поэмасы - Ілияс Жансүгіровтің тақырыбы маңызды, идеясы айқын, ал көркемдігі алуан үлгіде көрінетін тағылымды туындылардың бірі.

Ақынның өнер тақырыбына жазылған тағы бір туындысы - атақты «Құлагер» поэмасы.

Бұл поэманы ақын қазақ халқының ардагер ұлы Ақан серіге арнаған. Ақан сері - ХІХ ғасырдағы қазақ елінің рухани мәдениетінің тарихынан елеулі орын алатын белгілі өнер қайраткері.

Ол - дарынды композитор, ақын әнші. Өзі өмір сүрген заманының әр қилы мәселелерін айқын өнер тілімен көрсете білген, оның әдеби, музыкалық мұрасы мол

Есте қалдыру

Республикада бірнеше мектеп, көше, аудан, шаруашылыққа, Талдықорған қаласындағы Жетісу Мемлекеттік университетіне оның есімі берілген.

Сол қалада ақынның өмірі мен шығармашылығына арналған әдеби-мемориалдық мұражай жұмыс істейді.

Қазақ әдебиетіндегі орны

Ілияс Жансүгіров қазақ әдебиетінің барлық жанрларында қалам тартып, елеулі туындылар берген әмбебап дарын. Әсіресе ол өзінің аса қуатты суреткерлік талантын поэзия жанрында көрсетіп, күллі қазақ әдебиетінің мақтанышына айналған туындылар берді.

Жаңа заманада бақытты халқымен жиырма жылдай бірге жасасып және жақсы білген өмрін айқын поэзияның кең арналы эпикалық, терең сырлары

лирикалық салаларында жарқырап көзге түсті де, шын халықтық, нағыз ұлттық поэзияның өрнекті үлгілерін салды.

Ілияс Жансүгіров шығармаларының көтерген мәселелері

“Жаңа тұрмыс”

“Мақта колхозы”

“Тракторшыға”

“Таныңдар”

“Алтын қазан”

Ілиястың әдемі әсем шыққан өлеңінің бірі.

Мұнда Риддерді қоршаған табиғаттың көркі, Алтай тауының суреті, бойындағы бар асылын иесіне-халыққа иіп тұрған Риддерді ішкі-тысқы сипаты ғана ауылдан келіп, бүгін социалистік өндірісті игеріп жатқан қазақ жұмысшыларының пішіндері көркем жасалған.

Қазақтың 11 буынды қара өлең т. рін кемеліне жеткізгекн жатық, жұмыр, әуезді әрі әшекейлі өлең