БАЛАНЫҢ МІНЕЗІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖОЛДАРЫ

Баланың мінезін қалыптастыру және тәрбиелеу жолдары

Мінез-адамдардың тіршілік жағдайындағы қылығын бейнелейтін тұрақты және мәнді психикалық ерекшеліктерінің үйлесімі.

“Мінез” ұғымын алғаш грек философы және ғалымы Аристотельдің досы Теофраст енгізген болатын. “белгі”, “ерекшелік” деген мағынада қолданылады.

(б. з. б. IV-III ғ)

“Мінездеме” тек адамның адамгершілік бейнесін суреттеуден тұрады. Осындай мағынада “мінез” терминін ХVII ғасырда Лабрюйер қолданды.

Ұлы гуманист-ақын Абай өз кезіндегі жастардың жағымсыз мінездерін қатаң сынға алды.

Ынсап, ұят, ар, намыс, сабыр, талап,

Бұларды керек қылмас ешкім қалап,

Терең ой, терең ғылым іздемейді,

Өтірік пен өсекті жүндей сабап, -дейді Абай.

Осындай жексұрындардың мінездері мен әрекеттерін әшкерелей отырып, Абай жастарға:

Пайда ойлама, ар ойла,

Талап қыл артық білуге, -дейді.

Мінез туыстан пайда болмасада, нерв жүйесінің, адамның табиғи жағының ерекшелігі мінез көріністерінде, оның жекелеген бітімінің қалыптасуында байқалып отырады.

Мінездің табиғи және әлеуметтік жағы:

Мінездің маңызы

Мінез адам өмірін сәулелендіре отырып, сонымен бірге өмір салтына ықпал жасайды. Мінезді адам қоғамға аса пайдалы болады, өйткені ол алда тұрған қоғамдық міндеттерді шешуде белсенділік қабілет көрсетті.

Мiнез жөнiндегi бiлiмдер

Мiнез құбылысын зерттейтiн ғылым характерология ұзақ даму тарихына ие. Ғасырлар бойы бұл психология саласы мiнездер типiн саралап, адамның əртүрлi өмiр жағдайларындағы əрекет қылығын болжастыру мақсатында əрқандай мiнез сипатын нақтылаумен шұғылданып келдi.

Адамның тума емес, өмiр барысында қалыптасатын белгiсi болғандықтан, мiнез типтерiн жiктеу көбiне тұлға дамуындағы сыртқы, жанама факторларға негiзделедi.

Мiнез жөнiндегi бiлiмдер

Характереология

Жұлдызнама

Хиромантия

Графология

Адамның басқа да келбет көрiнiстерi (көз, ауыз, отырыстұрыс т. б. ) негiзiнде мiнездi байқастыру осы физиогномика аймағында жоғары дамыған. Хиромантия (сһеіг қол, тапііа бал ашу) адам мінезін алақанның тері бедерлері, түсі арқылы болжастыру жүйесі. Дерматоглифика бармақ, алақан терісіне тумадан түсетін өрнектер арқылы адам мінезін тексерсе

Жұлдызнама(гороскоп) адам мiнезiн туған күнiмен байланыстырып түсiндiредi. Жалпы қабылданған уақыт өлшемдерi белгiлi кезең.

Адам мінезі сан алуан. Бұл ісəрекетте айқын көрінеді: біреудің барша қимылы шапшаң, екінші асықпайды, бірақ ісі тыңғылықты; үшінші іске ойланбастан асыла салады, кейін барып ойланады, жағдайға қарай ісін ретіне келтіреді. Адам мінезінде көрінетін мұндай ерекшеліктер мiнез бiтiстерi деп аталады

Адамның мiнез бiтiстерiнде ақыл- ой (интеллект) үлкен маңызға ие

Мiнез бiтiстерi

Мiнез түрлерi мен типтерi

Мiнез түрi өзiнiң құрамындағы бiтiстердiң жалпы сипатына тəуелдi келедi, ал бiтiстер негiзгi немесе жетекшi жəне қосалқы болып бөлiнедi. Негiзгiлерi адамның бағыт бағдарын айқындауға ықпалын тигiзiп, яғни адамның тұрақты мiнезiнiң сипатын бередi де, қосалқылары мiнез қырларын толықтыра түседi. Мысалы, батылсыздық, қорқақтық жəне альтруистiк бiтiстердiң алғашқы екеуi жетекшi мəнге ие

Мінездің физиологиялық негізі.

И. П. Павлов

ережесі

бойынша

мінездің

3 түрі:

Көркем тип

Ойшыл тип

Орташа тип

Мінездің физиологиялық негізі.

Адам мінезінің физиологиялық негізін ашып көрсетуде ерекше орын алатын жайт - жоғары жүйке қызметінің типтеріндегі ауыспалы құбылыс. Осы орайда, И. П. Павлов қандай сигнал жүйесінің басым екендігіне қарай адам мінезінің типтерін мынадай үш түрге бөлінеді.

Ойшыл тип - бұл негізінен, сөзбен байланысты екінші сигнал жүйесі рефлекторлық қызметінің басымдылығы.

Көркем тип - бірінші сигналдық шартты рефлекстің басымдылығы.

Орташа тип - мұнда екі сигнал жүйесінің бір де бірі басымдық көрсете алмайды.

Мінез мәні

Мінез

Өзіндік қатнасына орай:

-қамқоршы (альтурист)

-өзімшіл

(эгоист)

Сана - сезімге орай:

-терең ойлылық

-тапқырлық

-зеректік

-әуестік

-және т. б.

Адамдармен қатынасына орай:

-үйірмен

-тұйық

Мінезді тәрбиелеу жолдары

Халқымыздың

әр заманда

ғұмыр кешкен

Перзенттерінің

үлгі - өнегелеріне

тәрбиелеу.

Балалар ұжымы

оқушы мінез

бітістерін дамытатын

және оны тереңдететін

шешуші фактор.

Оқушылардың мінез

бітістерін тәрбиелеуде

еңбектің алатын

орны ерекше.

Оқушыларға талап

қоя білу, нәтижесін

қадағалау.

Оқушылардың мінез бітістерінің қалыптасуында дене шынықтыру жаттығулары мен тұрақты күндік режимнің де тигізетін пайдасы мол. Дене шынықтыру сабақтарындағы жаттығулар адамдарды ерлік пен батылдыққа, табандылық пен өз күштеріне сене білуіне тәрбиелейді.

Дене шынықтыру мен спорт жаттығулары біздің күнделікті әдетімізге сіңсе ғана адамға қажетті жақсы мінез бітістерінің қалыптасуына жәрдемін тигізеді. Ал онымен оқта - текте айналысу, ерік - жігеріңді жасытып, мұқалтып жіберуге себепші болады.