Ерік туралы жалпы ұғым

“Ерік”-орыс тіліндегі «воля» сөзінің дәл аудармасы. Төл тілімізде «ерік-жігер», «қажыр-қайрат» ұғымдарымен астарлас сөз. «Қайрат» сөзін Абай атамыз жиі қолданған. Ж. Аймауытов еңбектерінде «ерікті» «қайрат»-деп алған.

Ойланып істелетін, алға мақсат қоюды қажет ететін, түрлі кедергілерді жеңе білуден көрінетін қимыл-қозғалыстарды психологияда ерік амалдары немес ерік деп атайды. Сонымен ерік дегеніміз адамның өз мінез-құлқын меңгере алу қабілеті.

Ерік туралы жалпы ұым

“Адамның кез келген қимылдарының алғашқы себебі одан тыс болады” деп еріктің сыртқы ортадан тәуелділігін және ми қызметінің нәтижесі екендігін көрсеткен болатын. И. М. Сеченов

Адам не істеймін деседе ерікті, өз қылығына өзі қожа.

Тек еңбек ету арқылы ғана адам өзінің әр түрлі амалдарын, қимылдарын көрсетіп, түрлі қажеттерін өтей алады.

Қозғалыс анализаторларын құрайтын нерв талшықтарын пирамидалық жол деп атайды

И. П. Павлов “. . . . еріктік қозғалыстың механизмі жоғары нерв қызметінің барлық заңына бағынатын шартты ассоциациятивтік процесс” деп ерікті мидың уақытша байланыстар принципінің заңына орайлас деп түсіндірді.

Еріктік амалды талдау.

Адамның еркі алдына мақсат қоюдан басталады.

Тілек-келешекте істейтін ісіміздің ойға бекуі.

Сен не үшін оқисың?

Газетке мақала жазсам

Домбыра тартып үйренсем

Өзенге барып шомылсам

Адамның алдындағы мақсаты осылайша айқындалғаннан кейін, әрекеттің орындалу жолын қарастырады, оны жоспарлайды.

Не істеу керек?

Қалай істеу керек?

Қандай жолмен жетуге болады?

Мақсатқа жетудің жолдары белгіленіп, жоспар жасалғаннан кейін адамның тілегі оның нақтылы қалауына көшеді.

Қалау -мақсаттың айқындығы, оған жеткізетін тиісті жоспардың жасалуы, ойдың бекемдігі.

Мақсат қою, тілек, қалау, мотивтер күресі, тоқтамға келу-бәрі жиналып еріктік қимылдың “даярлық кезеңі” деп аталады.

Өзінің қандай болмасын тоқтамын іске асыратын, оны орындайтын кісіні ғана еркі нағыз жетілген адам деп айтуға болады.

Ерік сапалары

1. Тоқтамға келгіштік - адамның небір қиын-қыстау кезеңдерде қажетті шешімдерге келіп, оны жүзеге асыруға қабілеттің болуы. Тез тоқтамға келу үшін адам асығып-аптықпайды.

2. Табандылық, Табаныды адам алған бетінен қайтпай, көздеген мақсатына қайткен күнде де жетуді көздейді.

Мысалы

Алматы об. Шелек ауданының тұрғыны Тұрсын Мыңбаев Ұлы Отан соғысында екі қолынан бірдей айырылды да, жарымжан болып қалды

Адамның оқыс қимыл-қозғалыстан, орынсыз сөйлеуден, басқа күйіп-пісуден бойын тежей алу қабілеті. Ұстанымды адам әр кез терең ойланып, істің тетігін аңғара отыра әрекет етеді. “. . . нағыз зор ерік дегеніміз бірдемеге тек тілек етіп, соған қол жеткізу” дейді А. С. Макаренко

3. Ұстамдылық

4. Тәртіптілік пен жинақылық

Адамның өз қимыл-қозғалысын, ойы мен тілегін әр уақытта коллективтің ырқына бағындыра алу қабілеті.

Оқушыларды тәрбиелеу олардың оқу әрекетін дұрыс ұйымдастыру, әрбір кішкентай істің өзіне мән беріп, ұқыптылққа үйрету.

А. Баланы жас кезінен қолына алған ісін ылғи да аяқтатып, оның қолынан іс келетіндігіне сенімін арттырып отыру қажет;

Ә. Оқушы дербес әрекет жасауға, өз бетімен қиыншылықтармен күресе білуге үйретілсін. Қажетті жерінде тәрбиешінің өзі өнеге көрсетіп отырса тіптен жақсы.

Б. Баланы коллективті ортақ мүдде үшін күресе білуге баулу, көпшілік алдындағы борышын, жауапкершілігін өтеуге жұмылдыру, оған берілген тапсырмалардың орындалу сапасын қадағалау-табандылыққа тәрбиелеудің басты жолдары.

Мектеп оқушыларын табандылыққа тәрбиелеуде мұғалім мына шараларды жүзеге асырып отырады.