XIX ғасырдағы қазақ ағартушыларының саяси көзқарастары: Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин және Абай Құнанбайұлы

XIX ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚ АҒАРТУШЫЛАРЫНЫҢЫҢ САЯСИ КӨЗҚАРАСТАРЫ

Орындаған: ВС-23 тобы студенті Кошетова Ж. А

ШОҚАН ШЫҢҒЫСҰЛЫ УӘЛИХАНОВ (1835-1865) Қазақтың ұлы ғаымы, ағартушы-демократ, саяхатшы, этнограф, Орта Азияның, Қазақстанның, Батыс Қытайдың тарихы мен мәдениетін зерттеуші. Атақты Абылай ханның шөбересі. ЕҢБЕКТЕРІ: <<Тәңірі>>, <<Қазақтардағы шамандықтың қалдығы>>, <<Жоңғария очерктері>>, <<Қырғыздар туралы жазбалар>>, <<Ыстықкөл сапарының күнделігі>>, <<Қытай империясының батыс өлкесі және Құлжа қаласы>>

Шоқан Уәлихановтың билік туралы көзқарастары

● Билікті халықтың еркімен шектеу дұрыс болады.

● Қоғамдық құрылысты жаңарту үшін революциялық емес, реформалық жолды таңдау қажет.

● Қоғамның прогресті түрде алға дамуы материалдық әл-ауқатты жетілдіруге байланысты.

● Халыққа етене жақын, ең маңызды, соның мұқтажыны тікелей қатысты реформа - экономикалық және әлеуметтік реформа.

● Саяси реформалар - экономикалық істерді жүзеге асыратын құрал ретінде көрінеді.

Ыбырай Алтынсарин тұжырымдары

● Халықтың болашағы отырықшылыққа көшу және егін шаруашылығымен айналысу.

● Адамдарды іс-әрекетке ынталандырып, жұмылдыратын негізгі себеп - өмірлік қажеттіктер.

● Тек білім, ағартушылық қана бұқара халықты билеп-төстеушілердің қысым-қыспағынан құтқара алады.

● Халықты дүниеге ‘‘дұрыс көзқараспен’’ қарауға тәрбиелеу.

● Мектептердің мақсаты қазақ жастарын жоғары адамгершілік рухында тәрбиелеу.

Абай Құнанбайұлы (1845-1904) - ақын, жазушы, қоғам қайраткері, қазіргі қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор.