АС ҚОРЫТУ ФИЗИОЛОГИЯСЫ

Презентация қосу

С.Сейфуллин атындағы
Қазақ агротехникалық университеті
Морфология және физиология кафедрасы

АС ҚОРЫТУ
ФИЗИОЛОГИЯСЫ

Орындаған: 203 топ студенттері

Тексерген: Оразбеков С. А.

Астана-2017 ж.
Жоспары:
Кіріспе:
I.Ас қорыту

Негізгі бөлім:
І.Астың асқазанда қорытылуы
ІІ.Астың сіңірілуі
Кіріспе
Азық қорыту дегеніміз – күрделі қоректік заттардың
қарапайым түрге айналуы және оларды ағзаның
сорып, өзіне сіңіруі. Азық қорыту жүйелерінің
атқаратын негізгі қызметтері: сөл бөлу, ұсақтау,
араластыру, жылжыту, керексіз заттарды сыртқа
шығару және сору. Қабылданған азық ағзада
физикалық, химиялық және биологиялық түрде
өнделеді.
Сілекей, оның құрамы және
маңызы
Ауыз қуысында үш пар сілекей бездері сілекей сөлін бөледі. Сілекейдің
бөліну мөлшері және оның химиялық құрамы астың құрамына
байланысты. Егер ас құрғақ болса, сөл аз бөлінеді. Сілекей асты
дымқылдап, оны ыдыратуға қатысады және астың жұтылуын
жеңілдетеді.

Сілекейдін, кұрамына бейорганикалық заттар: су және минералды
тұздар (натрий, калий, хлор иондары және т.с.с.), органикалық заттар,
ең бастысы, сілекейдің белогы: лизоцим (сілекей затын
залалсыздандырады), муцин (табиғи белокты зат) птиалин мен
мальтаза (солодтық крахмалды қантқа, одан әрі глюкозаға ыдыратуы)
енеді.
Сілекейдің бөліну механизмі - рефлекстік
Сілекейдің бөлінуі 2 кезеңнен тұрады
1. Шартты рефлекстік кезең. Сілекей ас ауызға түспей тұрып, тағамның
иісіне, түріне, дәмді тағам еске түскенде бөлінеді. Бұлы қыртыс пен сілекей
бөлу орталығының қатысымен жүзеге асады.
2. Шартсыз рефлекстік кезең. Сілекей ас ауызға түсіп, ондағы рецепторларды
тітіркендіргенде бөлінеді. Афференттік жүйкелер бойымен импульстер
сілекей бөлу орталығына жетіп, одан секреторлық жүйкелермен сілекей
бездеріне барады.
Сілекейдің құрамы
Сілекей – қоймалжың, түссіз, сұйық зат. Меншікті салмағы – 1,001-1,002.
рН = 5,8-7,4.
Су – 99,4-99,5%.
Құрғақ зат – 0,5-0,6%
Органикалық заттар Бейорганикалық заттар

1. Ферменттер: 1. Калий, натрий, кальций,
• -амилаза – полисахаридтерді – декстран – магний иондары.
дисахахридтерге дейін ыдыратады. 2. Фосфаттар, хлоридтер,
• Мальтаза – ұзақ шайнағанда активтеліп, сульфаттар,
бикарбонаттар.
дисахаридтарді – моносахаридтерге дейін
ыдыратады. 3. Родондық қосылыстар.
2. Муцин
4. Йодид, бромид, фторид,
3. Лизоцим
Аз мөлшерде: микроэлементтер: темір,
• Белоктар глобулиндер, амин қышқылдары. никель, литий
• Несеп қышқылы, мочевина, креатинин
• Ферменттер – протеазалар, пептидер,
липаза,нуклеаза, сілтілік және қышқылдық
фосфотазалар және т.б.
Физикалық өнделуі дегеніміз – азықтың
ылғалдануы, ұсақталуы, жұтылуы және
асқазан арқылы жылжуы. Биологиялық
өндеу микроағзалардың қатысуымен өтеді.
Өңдеудің осы әсіресе, ауыл шаруашылығы
малында кең орын алған. Химиялық өндеу
ферменттердің қатысуымен жүреді. Фермент
дегеніміз ағзадағы химиялық реакцияларды
жылдамдататын биологиялық
катализаторлар.
Азықта қорытатын ферменттер үш топқа
бөлінеді:

1- протеазалар – белоктарды
ыдыратушылар;

2- карбогидралазалар – қанттарды
ыдыратушылар;

3- эстеразалар мен липоидтарды
ыдыратады
Қарында үш түрлі клеткалар орналасқан. Олар бас, қосымша
және айнала қоршалған клеткалар. Бас клеткалар ферменттер
бөледі, қосымша клеткалар сөл және айнала қоршалған
клеткалар тұз қышқылын бөледі. Осы көрсетілген үш түрлі
клеткалардан бөлінген заттарды қарын сөлі дейді. Қарын
сөлі түссіз, қышқыл реакциялы (рН 0,8-1,0) сұйық зат.
Сөлдін құрамында су 99,2-99,6%, 0,4-0,8% құрғақ зат бар.
Құрғақ заттар органикалық емес және органикалық
қосылыстардан құралған.
Қарын сөлінің құрамында төрт фермент бар:
1- пепсиноген тұз қышқылының әсерінен
пепсинге айналады. Пепсин белоктарды
альбумоз бен пептондарға дейін ыдыратады;

2 - реннин - сүттің казеиноген белогін
казеинге ауыстырады, немесе сүтті ірімшікке
айналдырады;

3 - қарындық липаза –эмульсияланған майды
глицерин мен май қышқылдарына дейін
ыдыратады;

4- желатиназа - желатинді сұйықтандырады.
Қарын сөлі бөлінуінің реттелуі

Қарын сөлі
бөлінуінің
реттелуі жүйкелік
және гуморалдық
механизмдермен
жүзеге асады.
Кезбе жүйке
қарын қызметін
ынталандырады.
Симпатикалық
жүйкелер
тежеуші әсер
көрсетеді.
Үйқы безінің сөлі

Үйкы безі 2 түрлі тканьнен: а) ас қорыту сөлін бөлетін аци-нус; б) қанға гармондар
бөліп шығаратын а және |3 клеткалары-нан қүрылған шашыранды Лангерганс
аралшықтарынан түрады. Ацинус тканінің сөлі түтікше (өзек) арқылы 12 елі ішекке
кұй-ылады. Бүл үйкы безінің сыртқы секрециялы кызметі. Лангер-ганс
аралшықтарында түтік болмайды, ол сөлін қанға құяды. Демек үйқы безі ішкі
секрециялы без.
Үйқы безі латынша панкреас деп, осыған орай оның ас қоры-ту сөлі панкреас сөл

(секреті) деп аталады. Бұл аса күрделі сөл-діц ас корытуда үлкеи маңызы зор.
Үйкы безікен (панкреастан) сөл алу. Үйкы безінің сөл шығару қызмгтін, оныц

құрамын білу үшін иттің панкреас түтігіне фистула қойылады. Он екі елі ішек
қабырғасын үйкы безінің түтігі ашылған жерінен ромба тәрізді етіп айналдыра тіліп,
түтіктің аузы 12 елі ішек бөлігімен бірге сыртқа шығарылады (И. П. Павлов, 1879).
Ұйқы безі қос түтікті. Осы екі түтіктің біреуі сыртқа шығарылса, онда 12 елі ішекте
ас қорыту процесі бұзыл-майды. Сыртқа шығарылған түтіктің аузына зонд кіргізіп,
ас қорыту кезінде ұйқы безі сөлін жинауға ішкен астың без сөлінің қүрамына, сөл
шығару тәртібіне тигізетін әсерін зерттеуге бола-ды. Адамның ұйқы безінен таза
сөл алу өте қиын. Сондықтан адамға жіңішке зонд (резеңке түтік) жұтқызып, оны
карыннан он екі елі ішекке өткізіп одан сөл (таза болмаса да) жинауға болады.
Әлбетте сөлдің құрамында ас қалдығы, өт болады. Сөл шыраруын күшейту үшін
түрлі интестинальдық гормоидар қол-данылады.
Ұйқы безі сөлінің құрамы мен қызметі

Ұйқы безінің сөлі түссіз, сілтілі (рН 7,8—8,4). Оның қүра-
мында 1%-тей құрғақ зат болады. Ол негізінен белоктан
тұрады (0,5—1,0%). Реакциясы құрамындағы натрий
бикарбонатының мөлшеріне байланысты. Етті тағаммен
қоректенген адамда сөл бикарбонаты 0,74%-ке жетуі мүмкін.
Тәулігіне үйқы безінен 1,5—2 литрдей сөл бөлініп шығады,
ондай сөлдсн 10 грамдай бе-лок жинап алуға болады. Ол
негізінен түрлі фсрменттерден тұра-ды. іЧұнда
ферменттердің шамамен 72%-і белокты ыдырататын
Протеазалар: трипсин, химотрипсин, карбоксипептидазалар,
элас-таза (панкреата пептидаза), рибонуклеаза.
Бауыр - денедегі ең ірі без (салмағы 1,5 кг). Ол оң
жақ қабырға астында орналасқан. Бауырда өт пайда
болады. Адамның бауыры бірнеше бөліктерден (500
мыңға жуық) тұрады. Әрбір осындай бөлік өт
түзетін бауыр клеткасының гепатоцитінен пайда
болған.
Бауырдың қызметі:

- улы заттарды залалсыздандырады (кедергі
қызметі);
- көмірсу, май және белок зат алмасуына қатысады;
- өтті өндіреді (күніне 1,5 л).
Тұз қышқылының қарындағы ролі:

1- қарында қышқыл орталық
жасайды;

2 - пепсиногенді пепсинге
айналдырады;

3- белоктарды ісіндіріп, олардың
көлемін ұлғайтады;

4 - бактерицидтік қасиет береді;

5- азықтардың ішекке ауысуына
қатысады;
6- аш ішектегі бөлінетін
просекретинді гастринге
ауыстырады.
Қарын сөлінің бөліну кезеңдері.
Қарын сөлі бөлінуінің екі кезеңі бар:

2- нейро-химиялық кезең - итте тамақ
қабылданғаннан соң 30-40 минуттан кейін
1- рефлекторлық кезең – тамақ жегеннен соң басталып, секреция 5-8 сағатқа дейін
итте 5 минуттан кейін басталып, 1-2 сағатқа созылады Бұл кезеңде көкөністер мен ет
созылады. Тамақты қабылдаған кезде сорпасында болатын гистамин, қарында
ауыздағы және қарындағы рецепторлар бөлінетін прогастрин тұз қышқылының
тітіркеніп, тітіркену сопақша мидағы сөл арқасында гастринге ауысып, қанға
бөлу орталығына барады. Ол орталықтан сорылып, сопақша миға барып бөлінуді
қарынға кезеген жүйке арқылы беріледі де реттейтін орталықты қоздырады. Осы
итте сөл бөлу басталады. орталықтан қозу қарынға тағы да кезеген
жүйке арқылы беріледі де сөл бөліне
бастайды.
Күйіс қайыратын малдың –мүйізді ірі қара,
түйе, қой-ешкі қарны төрт бөлімнен
құралған: таз қарын, жұмыршақ, қатпаршақ
пен ұлтабар. Түйеде қатпаршақ жоқ,
сондықтан оның қарны үш бөлімнен
құралған. Осы көрсетілген бөлімдерден тек
ұлтабар нағыз қарын болып саналады.
Себебі, ұлтабарда қарын сөлі бөлінеді. Ал,
қарынның басқа бөлімдерінде азық қорыту
микроағзадардің қатысуымен өтеді. Төрт
бөлім қарынның ең үлкені таз (мес) қарын.
Мүйізді ірі қара малда оның көлемі 100-300
л, ал қой мен ешкіде 12-20 л. Күрделі қарын
бөлімдеріне микроағзалар ірі азықтар мен
сүт арқылы, сиырдың бұзауды жалауынан
кіреді. Күрделі қарын бөлімдерінде үш типті
микроағзалар өсіп дамиды.
Олар - инфузориялар – қарапайымдар,
бактериялар мен саңырауқұлақтар.
Көрсетілген үш типті микроағзалардың
қатысуымен белоктар, қанттар мен майлар
ыдырап, әр түрлі заттар пайда болады.
Микроағзалар қоректік заттарды ыдырататын
арнайы ферменттер бөледі. Инфузориялар
көбінесе азықты араластырады және
клетчатканы ыдыратады.
Саңырауқұлақтардың қызметіне келсек, олар
қанттарды ашытып К және В тобындағы
витаминдерді түзеді
Ащы ішек ас қорыту жолының ең ұзын бөлігі.
Ол 12-елі ішек, аш ішек және мықын ішек
болып бөлінеді. Ащы ішек қуысына бауырда
түзілетін өт және ұйқы безінің сөлі құйылады.
Ащы ішекке өткен жын ішек сөлімен, өтпен
және ұйқы безінің сөлімен жақсы араласып,
біркелкі қоймалжың затқа – химусқа
айналады. Ішекке бөлінген сөлдердің
құрамындағы ферменттердің әсерімен ащы
ішекте қоректік заттар пәрменді қорытылады
да, пайда болған ыдырау өнімдері ішектің
қабырғасы арқылы сорылып, қан мен лимфа
арқылы денеге сіңеді.
Тоқ ішек бүйеннен, жиек ішектен (күйіс малында –
қимадан, жылқыда – қартадан), тік ішектен тұрады.
Мұнда ащы ішектен келіп түскен ферменттер мен
мұндағы алуан түрлі микроағзалардың әсерімен
қорытылып үлгерілмеген қөректік заттар
ыдырайды.
Асқорыту жолында қорытылмаған азық қалдығы
тоқ ішек бойымен жылжи отырып, қоюланып,
тығыздалып, нәжіске айналады да, тік ішекке өтеді.
Осы нәжіс массасын сыртқа шығаруды қамтамасыз
ететін күрделі рефлекстік нәжіс бөлу – дефекация
(латын тілінде faecis – тұнба, қою қалдық деген
мағына береді) деп атайды. Бұл құбылыста екі кезең
байқалады. Афференттік – дефекацияға мұқтаждық
тудыру және эфференттік – нәжіс шығару.

Тәуліктік бөлінетін
Асқорыту сөлдері рН Құрамы
мәлшері

Сілекей 50-2 000 мл 5,6-7,6 Су және амилаза
Тұз қышқылы, су,
Қарын сөлі 2,0-3,0 л 1,49-1,8 липаза, лизоцим,
пепсин

Су, амилаза, липаза,
фосфотаза, трипсин,
Панкреатин сөлі 600-700 мл 8,6-9,0
химотрипсин және т.
б. ферменттер

Су, билирубин,
холестерин, май, май
Өт 500-1200 мл 5,6-8,5
кышкылы, лецитин,
холин және т. б.

Су, сахараза, лактаза,
жуық энтерокиназа,
Аш ішек сөлі 1 000 мл 5,05-7,07
липаза, рибонуклеаза
және т.б.

Тоқ ішек сөлі 270-1 550 мл 6,1-7,31 Су
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығының 1904 жылғы лауреаты

Иттердің анатомиясы мен физиологиясы

Ас қорыту жүйесі мен зәр шығару жүйесінің патологиясы

Қарын - іші қуыс қалың бұлшықетті мүше

Зат пен энергия алмасуының физиологиясы

Зат алмасу процесінің соңғы, үшінші

Таспа құрттар

ГОРМОНДАРЫ КІРІСПЕ

Ашығу мен тойыну орталықтары

Өт

Пәндер