Әлеуметтік-экономикалық жүйелердегі басқару теориясы мен әдістемесі

Басқару теориясы

Максадбек Абдужаббаров

Мк-31

. Әлеуметтік-экономикалық жүйелердегі басқару теориясы әртүрлі адамдар қоғамдастығының (әлемдік қауымдастық, аймақтық бірлестіктер, ұлттар, қоғамдық-шаруашылық топтар) басқару қызметтерін реттеу мен болжау мүмкіндіктерін, тәсілдері мен талдау әдістеріне арналған. Басқару теориясы кез-келген ғылым секілді, өзінің әдістемесі мен әдістемелік қамтамасыздығына ие.

Алайда жаратылыстану және техника саласындағы басқару теориясы, "жүйе өзін-өзі анықтай алмайды"- деген принциппен тұйықталып, шектелетін әлеуметтік-экономикадық салаға қарағанда, әлдеқайда жоғары жетістіктерге ие.

Александриядағы Ктезибий

Алғашқы өзін-өзі басқару құрылғысы Александриядағы Ктезибиймен құрылған (шамамен б. з. д. 250 жыл) . Оның су сағаттарын су ағындарын реттеу үшін сифон түрінде қолданған. Оған дейін бұл құрылғы, қоршаған ортадағы өзгерістерге жауап ретіндегі өзінің тәртібін модификациялауға қабілетті тек тірі организмдер болып есептелді.

Өзін-өзі реттеудегі кері байланысы бар басқару жүйесін дамытудың келесі қадамы Корнелиус Дреббельдің (1572-1633) термостаты мен Джеймс Уаттың (1736-1819) бу машинасының орталық реттегіші болды.

Бу машиналарының дамуына байланысты олардың жұмыстарының бекітілген режимін автоматты түрде қолдай алатын реттегіштер қажет болды. Аталмыш теориядан алынған математикалық тәсілдердің әмбебаптығы, оны нақты техникалық істер емес, абстрактілі математикалық нысандарды зерттеумен айналысатын ғылым саласына алып келді .

Әлбетте "матиматикалық басқару теориясының" бастаушысы ретінде қозғалыс тұрақтылығының классикалық теориясының авторы ретінде - Ляпунов Александор Михайловичті атауға болады (1892)

Ляпунов Александор Михайлович

Басқару процессін бірнеше сатыға бөлуге болады:

Ағымдағы жай - күй векторы қоршаған орта туралы ақпараттың алынуы мен жиналуы бар алғашқы сатыға сәйкес келеді, оның негізінде ортаның моделі құрылады. Мақсат векторы берілген бағыттағы басқару жүйесіне белгі береді. Қателік векторы мақсат векторы мен ағымдағы күй векторының айырмашылығы секілді, басқару сапасын бағалау мен басқаруды процесс немесе жүйемен түзетуге мүмкіндік береді. Басқару теориясының соңғы мақсаты, әмбебаптану болып табылатын ол - жүйені қалыптастырудың жоғары тиімділігі мен оңтайлануы келісімділігі дегенді білдіреді.

Техникалыық жүйелер мен өзге сандардың басқару теориясымен қарастырылатын басқару тәсілдері, кері байланыс сипаты бойынша 3 фундаментальдық принциптермен базаланады.

Ішкі және сыртқы орта процесстерінің озық моделдеулері ("предиктор корректор" сұлбасы бойынша басқару) . Мұндай жүйеде кері байланыстардың бір бөлігі болжанатын болашақ арқылы тұйықталады.

Басқаруды екі түрге бөлуге болады:

Иерархиялық ұйымдастыру принципі басымдылыққа ие болған құрылымдық басқарулар болады және ақпаратты директтік - мекен-жайлық жолмен беріледі, және жүйе элементтері арасындағы ақпараттарды статистикалық тарату мен ұйымдастырудың желілік принципінде базаланатын құрылымсыз басқару.

Заманауи басқару тәсілдерінің мысалдары:

Процесстік амал кейбір әмбебап басқару функияларының өмір сүру идеясымен құрылады.

Жүйелік амал жалпы жүйелер теориясы кешенінде құрылады: жүйе - бұл әрбірі тұтас бір жүйені қалыптастыратын, өзара байланысқан жүйелерден тұратын тұтастық.

Ахуалдық амал сыртқы ортамен үнемі қарым-қатынаста болатын ашық бір жүйе ретіндегі кез-келген ұйымды қарастырды, ізінше, ұйым үшінде орын алатын себептерді тыстан іздеген жөн, яғни ол өзі қалыптасатын ахуалдан іздеу керек.

Ұқсас жұмыстар

Әлеуметтік-психологиялық тренингтің теориясы мен әдістемесі

Жаһандану: теориясы, құрамдастары, әлеуметтік-экономикалық салдары мен баламалары

Әлеуметтік-экономикалық дағдарыс: түсінігі, себептері, түрлері және басқару

Статистикалық анықталмаған жүйелердегі эпюралық талдау: күштер әдісінің теориясы мен қолданылуы

Операциялық жүйелердегі жадыны басқару және үлестіру алгоритмдері

Шаруашылық қызметті экономикалық талдаудың әдістері мен әдістемесі

Әлеуметтік философия: пәні, негізгі категориялары және қоғамдық-экономикалық формациялардың теориясы

Ұйымдастырушылық-әкімшілік басқару әдістері мен басқару функциялары: теориясы мен тәжірибесі

Әлеуметтік зерттеудің әдістемесі мен ұйымдастырылуы

Ұлттық құндылықтар негізіндегі тәрбие: теориясы мен әдістемесі

Пәндер