Тәжікстан азаматтық соғысы

Тәжікстан

азаматтық соғысы

(тәжікше Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон)

(1992-1997)

Болған уақыты:

Республиканың тәуелсіздік алғаннан кейін кезенінде (1992-1997)

орталық билік пен біріккен тәжік оппозициясы атымен әрекет еткен әртүрлі топтардың арасындағы қарулы, руаралық, ішкі этникалық конфликт.

Себептері мен

алғышарттары:

-Сол уақыттағы қалыптасқан күрделі экономикалық жағдай

-Әр түрлі діни көзқарас

-Жоғары дәрежедегі діни сенім

-Тәжік КСР- қайта құру кезеңінде ислами-демократиялық қозғалыстар пайда болды.

-Ел білігінде жоғарғы рольге ие партиялар мен қозғалыстар арасындағы талас-тартыстар басталды.

-Бұрынғы коммунисттік элита өкілдері мен ұлттық-демократиялық және исламдық күштердің арасындағы қарсыластық саяси сферадан этникалық-рулық деңгейге өтті.

Кеңес дәуірінде саяси сахнада ленинабадтықтар (Ленинабадтық облыс тумалары) жоғары әкімшілік уәкіліттерге ие болған. Ал оларға кулябтықтар жәрдемдескен болатын. Тәуелсіздік алғаннан кейін басқа кландық топтар «бадахшандықтар», «гиссарлықтар» және «гармдықтар» ел басқарудағы билік бөлінісін өзгертуге талпынған.

-Іс-жүзінде соғысқа алғы шарт болған оқыға-1990 жылғы ақпандағы Душанбедегі Тәжік КСР-нің алғашқы президенті болып тағайындалған Кахар Махкамовты орнынан кетіріп, орнына өзі келуді мақсат еткен Набиев. Р бастамасымен өткен жаппай тәртіпсіздіктер

Қозғаушы күштер:

Тәжікстан

Тәжікстан Республикасы үкіметі

ТР Әскери күштері

Тәжікстан ұлттық фронты

Тәжікстан коммунистік партиясы

Тәжікстан социлистік партиясы

Тәжікстан ұлттық партиясы

Ресей Өзбекстан Қырғызстан Қазақстан

Біріккен тәжік оппозициясы

Тәжікстан ислам партиясы

Тәжікстан демократиялық партиясы

Тәжікстан халық бірлігі партиясы

«Растохез» ұлттық қозғалысы

Лали Бадахшан

Республика Бадахшан автономиясы

Ауғанстан

Талибан Аль-Каида

Өзбекстан ислам қозғалысы Пәкістан

Иран

Барысы

-Рахмон Набиев 1992 жылдың басында оппозицияға қысым көрсетпек болды. Дегенмен оппозиция шетелден түскен қаржылай көмектің нәтижесінде қарулы отрядттар құра бастады. 1992 жылы оппозиция президентті биліктен кетіруге арналған исламистік лозунгпен Душанбеде көп күндік митингтер өткізді. Оған памирліктер мен гармцтар қатысты.

-Президент Рахмон Набиев уақытша кулябтармен біріккен контр-митинг жүргізіп қарсы тұра алды. Дегенмен, олар біраз уақыттан кейін қаланы тастап кетті. Күш теңсіздігінің нәтижесінде памирліктер Тәжікстан жоғарғы кеңесінің, ғимаратын қоршауға алып, депутаттары АКБАРШО ИСКАНДАРОВТЫҢ басшылығымен құрылатын үкіметтің құрылуына дауыс беруге мәжбүрледі.

-Душанбе үкіметі әлсіздік танытты. 1992 жылы қыркүйекте Рахмон Набиевті тақтан кетірушге мәжбірлеп, Акбаршо Искандаров өзін президент ал Абдумалик Абдулладжоновты премьер-министр етіп жариялады. Исламистер Ресейден 201ші әскерді елден шығарып, әскери техникаларын памирликтерге беруді талап етті.

-Дегенмен ел арасында исламистік билікке келіспеушіліктер мен қарсыластықтар көрсетіліп отырды. Оңтүстік пен Солтүстік арасында қарсыластықтар болды.

1992 жылы 10 желтоқсанда Тәжікстан ұлттық фронты исламистерді Ауғанстан территориясына ығыстырды. Ауғанстанға босқындар көптеп ағылды. Үкімет өзінің билігін Таулы Бадахшаннан басқа барлық территорияда жүргізді. Ауғаныстанға ығысқан исламистер Тәжікстанға шабуылдар жасап отырды.

Тек қана 1996 жылы ғана соғыс екпіні азая бастады. Тәжік оппозициясы қолдаудан айырылды.

Сонымен қатар-1993жылы 25 мамырда Мәскеуде ресей-тәжік достық, серіктестік, өзара көмек туралы келісімге қол қойылған болатын. Онда Тәжікстан территориясындағы ресейлік армия мен шекаралық қызметкерлердің регламентациясы жасалған болаты. Ресей әскерлері Эмомали Рахмоновқа көмек көрсеткен болатын.

Елде бейбітшілік орнату мақсатында ТМД елдерінің бейбіт күштері жұмыс жасады.

Сонымен қатар БҰҰ мен ЕҚЫҰ-ның сонымен қатар Қызыл Крест миссиясының жұмыстары жүргізілді.

-1997 жылы 27 маусым да Тәжікстан азаматтық соғысы өз қорытындысына жетті.

-Үкімет пен оппозиция қортынды келісімге қол қойды.

-Эмомали Рахмонов президент болып қалды. Ол барлық сайлауларда жеңіске жетіп қазіргі күнге дейін ел билігінде.

-Қақтығыстар аяқталғаннан кейін сыртқа кеткен босқындар қайта орала бастады.

-1998 жылы 27 маусым Ұлттық бірлік күні деп жарияланды.

-Соғыс нітижесінде елдегі экономикалық жағдай құлдырап барлық инфрақұрылымдар істен шықты. ГЭС сақталып қалды . Ол қазіргі кезде Ел бюджетінің 1-3 бөлігін құрайды.

-1997 жылғы жағдайға сәйкес 50 000-нан 100 000-ға адамға дейін соғыс нәтижесінде өлген.

Қорытынды, нәтижелері

Ұқсас жұмыстар

ТӘЖІКСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

ТМД - ның құрамына

Орталық Азиядағы Қауіпсіздік мәселес

Югославия

Егеменді еркін ел. Дүниетану

Игілік ӨК

Орталық Азияда орналасқан мемлекет

Тәжікстанның теміржол саласы

Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес тарихы