Паралингвистикалық тәсілдер

Презентация қосу

к а (г р . p ara маны
П ара л ин г в и с т и
и к а ) х а б а рл а наты н
және л инг в и с т
д ің в е р б а л д ы (с ө з б е н
о й д ы ң , п ік ір н қ оса сөйле у
т ә с іл д е р ім е
б іл д ір у ) в е р б алды е ме с
н ы л а т ы н
ү с т інд е қ о л д а а л д а р м е н б е р іл у ін
) а м
(т іл д е н т ы с қ а р ы ің с а л а с ы ; с өйле у
іл ім ін
з е р т т е й т ін т іл б ы н в е р б а лды еме с
ы л а т
к е з ін д е қ о л д а н и ы н тығы.
тәс іл д е р д ің ж
Паралингвистикалық тәсілдер

Фонациялық тәсіл Кинетикалық тәсіл Графикалық тәсіл
Фонациялық тәсіл, оған темп, тембр, дыбыс
әуені, оның күші, кідіріс (мысалы э-э, м-м) , дауыс
мәнері жатады.
Кинетикалық тәсіл, оған ым, ишара, бет, қол
қимылы, дене қозғалысы жатады;
Графикалық тәсіл, оған әріптер мен тыныс белгілері
қолтаңбасының түрлері, әріп таңбаларын
айырбастайтың қосымша символдық белгілер
(§, т.б.) жатады
Сөйлеу кезінде паралингвистикалық тәсілдер үш түрлі
қызмет атқаруы мүмкін: қосымша ақпарат береді,
айтылмаған сөз орнына қолданылады, сөзбен бірге,
аралас қолданылады. Паралингвистика кұрамындағы
универсалдық, этнолингвистикалық, идиолектілік
компоненттеріне қарай ажыратылады. Сөйтіп,
паралингвистикалық тәсілдер вербалды хабардың мән-
мағынасын толықтырумен бірге, айтушы я жазушы
адамнын әлеуметтік жайы, жас, мөлшері, мінез-
құлкы, т.б. қасиеттері туралы қосымша мәліметтер
береді. Паралингвистикалық тәсілдер дербес, тұйық
семиотикалық жүйе болып табылмайды. Олардың
сөйлеу кезінде нақты қандай түрде қатысатындығын
Паралингвистиканың зерттелуі
Паралингвистикалық тәсілдердің
кейбір түрлері 20 ғасырлардың 30
жылдарында (Н. В. Юшманов
еңбектерінде) зерттелген.
Паралингвистика ұғымын 40
жылдарында енгізген А. А. Хилл
(AKLL 1), оның жан-жақты
дамуы тіл білімінде тіл жүйесінен
тыс құбылыстарды зерттеуге
байланысты 20 ғасырдың 60
жылдарында іске асты.
Бейвербалды қарым-қатынас
Бейвербалды қарым-қатынас – бұл сөздер мен басқа да тілдік бірліктерге сүйенбейтін ым-ишара тілі.
Адамды оның вербалды емес сигналдар жүйесі: ым-ишара, жесттер, позалар, сөйлеу, жазу
ерекшеліктерін бақылау, талдау және зерттеу. Осы сигналдарды оның мінезімен байланыстыру.
Адамдар арасындағы контакт тіл мен сөйлеу арқылы жүзеге асады. Сөйлеу коммуникациясының негізгі
тәсілі болып табылады. Ол адам санасын белгілік жүйелер арқылы обьективтеу ретінде қарастырылуы
мүмкін. Австралиялық ғалым А.Пиздың пікірінше, адамдар арасындағы қарым-қатынастың 7%
вербалды (сөздер, сөйлемдер); 33% вокалды (интонация, дауыс ырғағы, дауыс немесе дыбыс әуезділігі,
екпіні мен қарқыны, т.б.) және 55% бейвербалды элементтер арқылы жүзеге асатыны көрінеді [4].
Көптеген ұлттар мен халықтардың тіліндегі бейвербалды элементтер жүйелі әрі кешенді түрде
зерттелген. Қазақ тіл білімінде М.Мұқанов, С.Татубаев, А.Сейсенова, Қ.Қажығалиевалар ым және
ишараттарды әр түрлі қырынан фрагментарлы түрде зерттеген.
Бейвербалды амалдардың негізгі типтері: кинесика, просодика, такесика, проксемика. Қазақ халқының
тұрмыс-салтында да осы аталған бейвербалды амалдардың барлық түрі орын алған
Кинесика – адамдардың эмоциялық рефлекстерін бейнелейтін дене мүшелерінің қимыл-әрекеті. Кинесикаға
қимыл, ым-ишара, қозғалыс, кейіп, жүріс-тұрыс жатады.

Просодикаға тембр, дыбыс ырғағы, тон сияқты амалдарды жатқызамыз. Коммуниканттардың дауыс екпінін,
тонын, жиілігін, ырғағын байқау олардың ойы мен сезімдерінен хабардар болу үшін маңызды. Мәселен, 1)
Ішін тарту – мәз-мейрам болып қатты куану немесе таңырқау, таңдану, шошыну; 2) Таңдайын қағы – біреудің
ісін жақтыртпау, кінәлау.

Такесика – коммуниканттардың арасындағы қарым-қатынас кезіндегі дене мүшелерінің түйісуін
қарастырады. Оған қол беріп амандасу, арқа қағу, сүю сияқты амалдар жатады. Мәселен, 1) Құшақтасу –
біреумен кездесуге қатты қуану, сүйіспеншілік белгісі. Салттық ишарат бойынша, жақыны, туысы қайтыс
болған адамды жұбату, көңіл айту мақсатымен жасалады; 2) Арқасынан қағу – мақұлдау, қоштасу немесе
еркелету; 3) Төс қағыстыру – амандасу; 4) Бетінен сүю – еркелету, жақсы көруді білдіру. 5) Бауырына басу
(алу) – амандасудың белгісі немесе жақсы көру, еркелету.

Проксемика – адамдардың коммуникация процесіндегі ара қашықтықты (дистанция) және коммуникацияға
түсушілердің бір-біріне қатысты кеңістіктегі бағдарын (ориентация) қарастырады. Мәселен, 1) Бұрыла қарау –
қасындағы адамның сөзін тыңдауға, әңгімелесуге дайын, пейілді екендігін білдіру; 2) Шалқайып отыру –
бәрінің айтылып болғанын, әңгіменің таусылғанын білдіру.
Кинесика – адамдардың эмоциялық рефлекстерін бейнелейтін дене мүшелерінің қимыл-әрекеті. Кинесикаға қимыл,
ым-ишара, қозғалыс, кейіп, жүріс-тұрыс жатады.
А) Жүріс-тұрыс. Бұл адамның қозғалыс стилі. Жүріс-
тұрысқа қадамның ырғағы, ритмі, қозғалыс Б) Дене қалпы. Адамның денесі 1000 Ғ) Визуалды контакт –
барысындағы дене амплитудасы жатады. Жүріс түрлі қалып-күйде қозғалуы мүмкін. қарым-қатынастың
арқылы адамның көңіл-күйін, мінезін, жас Дене қалпын бейвербалды амалдардың негізгі элементі.
ерекшелігін білуге болады. Мәселен: 1) Оң қолын бір түрі ретінде психолог А.Шефлен Трансмиссорға карап
төсіне (кеудесіне) қою – үлкенді сыйлаудың, көрсеткен болатын. Мәселен 1) Қос тұру тек
құрметтеудің және сәлемдесудің белгісі; 2) Қол жаю қолды кеудеге қою – сәлемдесу; 2) қызығушылыктың
– құран оқып болған кезде жасайтын ишарат немесе Желке қасу – қолдан келер қайрат, белгісі емес, сонымен
керісінше, қолды теріс жаю - қарғыс айту, қазақ амалы жоқ жігерсіздікті, әрекетсіздікті қатар рецепиентке
халқының салт-дәстүрі бойынша теріс бата беру; 3) танытады; 3) Желкеге қолын қою – акпаратқа назар
Екі бүйірін таяну – салт бойынша қазақ әйелдері айыпталу, тұтқын болудың айғағы; 4) аударуға көмектеседі.
баласы (ұлы, қызы) я болмаса ері қайтыс болғанда Басын төмен салу – ұялу, қымсыну, Мәселен, 1) Көзін қадау
осылайша жоқтайды. «Бүйіріңді таянба» деген тиым қысылу.
(оқты көзін қадау)-
қазақ халқында осыдан қалыптасқан; 4) Иілу – сәлем
жиіркенуді, жек көруді
беру.
Г) Мимика. Түрлі сезімдерді білдіретін аңғарту; 2) Көзімен
бет бұлшықеттерінің қозғалысы. Бет- адырая (бажырая)
В) Қимыл-әрекет. Қимыл-әрекет тілі – қарым-
әлпет мимикасы негізгі алты түрлі қарау – шектен шыққан
катынасқа түсудің ең көне түрі. Әр дәуірде әр халык
эмоцияны білдіреді: ашу, қуаныш, ашуды білдіру; 3) Ала
түсінісу үшін белгілі бір арнайы амал-әрекеттер
қайғы, қорқыныш, таң қалу, жиіркену.
жиынтығын қолданған. Қимыл-әрекеттің саны ең көзімен қарау – көңілі
Мәселен, 1) қасын керу – таңданысты
негізгі мәселелердің бірі. Бұл этностық, ұлттық толмау, жек көру; 4)
білдіру; 2) Мұрнын тыржиту – мазақ
болмысқа байланысты болады. Мәселен, 1) жағын Көзін төңкере қарау –
қылу, жаратпау; 3) Қабағын шыту –
таяну – торығу, қамығу, мұңаю белгісі. «Жағыңды сұхбаттасына қылымсу,
біреуге күш көрсету, ренжу, қатты
таянба» деген тиым қазақ халқында осыдан еркелеу; 5) Көзін қысу –
ашулану, көңілі толмау.
қалыптасқан; 2) Басын изеу – келісу, мақұлдау. ниеттестікті білдіру;
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Ақпаратты қабылдаушы Ақпаратты беруші

Вербальды коммуникация

Сөздің психологиялық әсері

Дене қимылдары, дене қалпы

Вербальды емес ара - қатынасу тәсілдері

Вербальды емес коммуникация

Дискурс Ғылыми дискурс

Паравербалды коммуникация

Тиімді қарым - қатынас жасау қағидалары

Когнитивтік лингвистика ғылымының лингвистика ғылымының басқа салаларымен байланысы

Пәндер