ҚАЗАҚСТАН САЯСИ ОЙЛАРДЫҢ ТАРИХЫ

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН САЯСИ ОЙЛАРДЫҢ
ТАРИХЫ
ҚҰЛДЫҚ ДӘУРІНІҢ САЯСИ ОЙ-ПІКІРЛЕРІ
Б.э. дейінгі (І-ІІ мың жылдықты) ежелгі Египеттіктердің қытайлықтардың,
үнділердің, гректердің, римдіктердің әлеуметтік саяси түсініктері діни-аңызға
негізделген сипатта болды. Олардағы өкімет билігі, басқару тәртіптері көбінесе
құдаймен байланыстырылды.
Б.э.д. VIII -VI ғасырларда сол кездегі өмірде, тіршілікте адамдар арасындағы
қатынастарда оның ішінде мемлекет, билік, құқық, ұғымдары, бұрын беймәлім болып
келген өзге де жаңа пікірлер айтыла бастады. Соңдай-ақ, діни-аңызға негізделген
көзқарастардан біртіндеп арылу тенденциясы да байқалды. Ендігі жерде өмірге
көзқарас көбінесе ғылыми негізге сүйене бастады. Көзқарастардың бұлай өзгеруіне
Заратуштраның (Перссия), Конфуцийдің, Мо-цзының (Қытай), Будданың (Индия)
ілімдері басты рөл атқарды.
ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫС ЖӘНЕ ГРЕК ОЙШЫЛДАРЫНЫҢ
САЯСИ ИДЕЯЛАРЫ
Конфуций Гераклит
Ежелгі Қытай ойшылы Конфуций (б.з.д. 551-479 ж.ж.) Гректің ойшылы Гераклит б.э. дейінгі шамамен 520-460
өзінің саяси доктринасын моралды максималарға жылдарда өмір сүрген. Ол: "Әлемде бәрі қозғалысқа түсіп,
негіздендірді, үлгілі адам концепциясын жасады. Конфуций бәрі біртіндеп өзгеріске ұшырайды" - деп әлеуметтік
бойынша, ондай адам адмгершілікті (жень), адал, таза теңсіздік жаратушы күш арқылы реттеледі деп түсінді.
ниетті болуы керек. Ойшыл идеяларын жанұйя, қоғамға, Аристократия жағыңдағы Гераклит құлдықтың сақталуын
мемлекет ұйымдастыруға байланыстырған. Конфуций ел қорғап, мемлекеттегі зандардың тұрақты болуына үлкен мән
басқарудың «адамгершілікті басқару» принципін ұсынды. береді.
Басшы адам негізгі шешім қабылдауда тұрақты және адал Гераклит: "қарама-қарсылықтар бірінсіз-бірі өмір сүре
болып өз халқының жағдайын ойлап түру керек деген. Дана алмайды. Яки белгілі бір қарама-қарсылық, екінші бір
адам-басқарушы жақсы біледі – адамның бәрі абырой мен қарама-қарсылыққа өтеді. "Суық жылынады, жылылық
байлаққа үмытылады, ал кедейлік пен беделсіздіктен суынады, ылғал кебеді, құрғақ ылғалданады" деген
қашады. Жалпы айтқанда, Конфуций үшін әлеуметтік тұжырымға сүйенген ол өмір мен өлімді, түзу мен қисықты,
дифференциацияны жақтау және қоғам мүшелері арасында жақсылық пен жамандықты, күн мен түнді, жоғары мен
міндеттерді иерархиялық бөлу сипаттамалы. төменді бір таяқтың екі ұшы іспетті деп біледі. Бұлар бір-
бірімен бірлестікте әрі қарама-қарсылықта. Қарама-қарсылық
өзара мәңгі күресте.
БІРТҮТАС ІЛІМ ТАРИХЫ
Әйгілі ежелгі грек ойшылдары Платон және Аристотель алдынғы тарихи
материалдарды талдап саяси өмір туралы біртүтас ілім құрастырған. Платонның
(б.з.д.427-347) мемлекет жайлы ойының философиялық негізі – идеализм болып
табылады, ол мемлекеттің идеалды ұлгісін құрастыруін мақсат еткен. Идеалды мемлекет
туралы Платон «Мемлекет», «Заңдар», «Софист», «Парменид» еңбектерінде айтады,
бұнда ол адал мемлекетті адам мен салыстырады, мысалы: адамның жанының үш
бастамасына (ақылдығы, каһарлығы мен қозулығы) мемлекеттің үш бастамасы сәйкес
(келісімділігі, қорғаныстығы, іскерлігі). Ал осы соңғы үш бастамаға елдің ұш қатары
сәйкес: басшылар, жауынгерлер, жұмысшылар. Адалдыққа келгенде, осы әр қатардың
адамдары тек өз қатарымен араласып тек өзінің ісімен айналысуы керек, сонымен басқа
қатардың жұмысымен араласпасын дейді. Және де осы бастамалар бір бірінің алдында
иерархиялық бағынуда болғаны міндетті, мысалы: ақылды бастаманың өкілдері -
философтар басшы болу керек, қаһарлық – жауынгерлер елін қорғау керек, қозулық
бастаманың өкілдері - жұмысшылар ел басшыларына жағдайын жасап бағынуі міндет.
ПЛАТОН
Платон, ең дұрыс идеалды мемлекетті іріктелген, асыл тұқымның адамдары басқарады, басшысы бір
болса – монархия, ал ақ сүйекті басшылары бірнеше болса – аристократия болады. Платон
аристократиялық басқаруды идеалды деп белгілейді және оған керісінше нашар мемлекеттті басқару
түрлерін көрсетеді. Егер елде осындай иерархиялық бағыну жойылса, жер мен ұйлер жеке меншікке
айналса, құлдар еркін адам қатарына қосылса, таза асыл тұқымды ақ сүйекті адамдар шекке
шығарылып, атаққұмарлық адамдардың билігі - тимократияорнайды. Бұл мемлекеттің адамдары
басшылыққа дана, ақылды адамды жолатпайды, және байлық біршама адамның қолында ғана
болғандықтанолигархия – азғантай бай адамдардың билігі орнайды. Сонымен, кедейлік көбееді, бай
адамдарға жек көрушілік белгілі бір уақыттан кейін міндет түрде төнкеріске келтіреді, ал осының
нәтижесінде халық билігі – демократия пайда болады. Платон бойынша, осы кезде «шексіз бостандық»
адамдарды бұзады, қара тобыр адамдар билікке сайлаған адамын шығарады, ал қара тобыр халық
көбіне сауатсыз болғандықтан билікке ешқандай дайынғы жоқ адамды шығарады. Ондай адамның
билігі белгілі бір уақыттан кейін тиранияға – қатал, мейірімсіз, езуші адамның билігіне айналады.
Сондықтан, тирания – басшылықтың ең нашар түрі. Платон айтқан: «Заңға бағынбайтын мемлекет тез
қирайды, ал егер де басшы – заң болса мемлекет өрлейді, елі Құдайлардың ризалығында болады».
АРИСТОТЕЛЬ
Аристотель(б.з.д. 384-322) мемлекет деген де оны Полис – ежелгі грек еліндегі қоғам мен мемлкеттің саяси-экономикалық ұйымы,
қала-мемлекетті айтады. Негізгі саяси еңбектері - «Саясат», «Афиналық полития», «Этика», «Риторика». Аристотель бойынша,
биліктің дұрыс түрі – монархия, аристократия, политияны жатқызады. Ал бұрыс түріне – тирания, олигархия мен демократияны.
Аристотель бойынша, демократия белгілі бір уақыттан кейін охлократияға – қара тобыр адамдардың билігіне айналады. Жалпы
айтқанда, ойшыл демократияның барлық түріне қарсы болған. Аристотель: «адам – саяси жануар» деген.
Орта Заман саяси ой діннің ықпалы түседі. Үкімет басында дін иелері болды. Билік Құдайдың құдіретінен деп шығарылды. Осы
заманның көрнекті өкілдері –Аврелий Августин, Фома Аквинский және көптеген басқалары. А.Августиннің саяси көзқарасы
«Құдай қаласы туралы» деген еңбегінде баяндалған.
Христиан дінінің теориясын жасап, шыңына жеткізген монах Фома Аквинский (1225-1274) өмір сүрді. Оның саяси көзқарастары
"Билеушілердің басқаруы туралы", "Теологияның жиынтығы" деген еңбектерінде қаралды.
Аквинский өз шығармаларында Аристотельдің көзқарастарын котолик дінінің қағидаларына бейімдеуге тырысты. Атап айтсақ ол
Аристотельдің адам қоғамдық және саяси тірі жәндік деген пікірін негізге алды. Жалғыз адам әу бастан өз мұқтаждығын,
қажеттілігін жеке - дара қанағаттандыра алмайды. Сондықтан бірігіп мемлекет болып өмір сүру адамдардың пешенесіне әуел баста
жазылған деп түсіндірді. Мемлекеттік биліктің мақсаты - "ортақ игілікке" жету, адамдарға лайықты, ақылға сыйымды өмір сүруге
жағдай жасау. Ол үшін феодалдық-сословиелік жіктелудің сақталуы шарт. Жоғарғы сословиеге бәрі бағынуы тиіс. Фоманың ойынша,
билік құдайдың құдіретімен орнайды және соның бұйрығымен жүзеге асырылады. Билік басындағылардың халыққа жасаған
жақсылықтарының бәрі бір жаратушының арқасы деп түсіндірді. Сондықтан патшалық билік жоғары діни билікке бағынуы тиіс.
Оның пайымдауынша аспанда құдай, жерде Рим папасы билеуі керек. Ол биліктің монархиялық түрін жақтады. Осыған ұқсас саяси
көзқарас мұсылман дінінде де орын алды. Онда билік дін басыларының қолында болуын көздеді. Құранның талабы бойынша қай
мұсылман болмасын Аллаға, оның өкіліне және билік иесіне бағынуы тиіс.
ҚАЙТА ӨРЛЕУ ДӘУІРІНІҢ КӨРНЕКТІ ӨКІЛДЕРІ
Никколо Макиавелли (1469-1527) буржуазиялық Томас Мюнцер (1493-1525 жж.) Германиядағы Ұлы
жаңа саяси ойдың негізін салушы болды. Оның атақты шаруалар көтерілісі кезіндегі "халық реформасы"
шығармалары «Патша» («Государь», «Тақсыр»), «Тит ағымының ірі саяси қайраткері. Ол қоғамда шешуші
Ливийдың бірінші онкундігі жөніндегі ойлар», рөл атқаратын саяси бағдарлама жасауды ұсынды.
«Флоренция тарихы». Макиавелли дінге қарсы болды. Бағдарламадағы негізгі талап, жеке меншікті жою
Саясаттану ғылымына жасаған жаңалығы: саясатты мүліктерді біріктіріп, таптық айырмашылықтарды
теологиялық түсінуден арылтып, саяси ойды теңсіздікті, болдырмау жалпы бірдей теңдікті
қоғамдағы табиғи өмірден туған мәселелерді шешуге кіргізуді жақтады. Мюнцердің мұндай негізсіз,
бейімдеді. Шындықтың тәжірибесі сенім емес, қарапайым коммунизмі кейіннен діни мазмұн алып
тәжірибе дейді, өткенді түсініп, осы күнгіні өзгеріске ұшырады. Ниеті түзу прогресшіл рөл
басқаратын – тәжірибелі ғылым. Саяси ойға атқарғанымен, оның іс жүзіне асуы өте күрделі еді.
«мемлекет» ұғымын алғашқы рет еңгізген. Оның
әйгілі қағидалары: «Мақсат амалды ақтайды», «Басшы Мюнцердің замандастары алғашқы социалист
астындағы бағыныштылардың сүйіспеншілігіне утопистер Т. Мор мен Т. Кампанелла да халық
бөлінбесе де қаһарына ұшырамас үшін елді қорқытып мүддесін ойлап, келешек адамды адам қанамайтын
қатал болу керек» және басқалары. қоғам туралы өз ойларын, тұжырымдарын білдірді.

Ұқсас жұмыстар

Аристотель - саяси ғылымның негізін қалаушы

Ежелгі батыс елдері

Әлемдегі саяси ойлардың дамуының негізгі кезеңдері

Қазақстандағы дамуы, саяси ойшылдар

Қазақстандағы экономикалық көзқарастардың пайда болуы және дамуы

Саяси ойлардың Қазақстандағы дамуы, саяси ойшылдар

ҚҰҚЫҚТЫҚ ІЛІМДЕР

Римнің саяси ойлары

Ежелгі Грекияның мемлекеттік формасы

Даосизм - байырғы Қытай философиясындағы негізгі бір бағыт

Пәндер